Да Маці полькі
...і іншыя вершы
Міцкевіч Адам
Вершы
Да Маці полькіО Маці полька! Генія натхнёнасьць
Калі вачыма сына ў бітву кліча,
Калі высакароднасьць і бунтоўнасьць
Палякаў колішніх глядзіць з аблічча,
Калі твой сын ідзе зь сяброўскіх колаў
Да старца – песьняра былых паходаў,
І песьні слухае, схіліўшы голаў,
Пра дзеі продкаў, подзьвігі народа,
О Маці полька! Сын да зла імкнецца!
Маліся, ўкленчы перад абразамі,
Глядзі на меч: Пакутлівай у сэрца
Ударыў вораг – і табе таксама!
Хай цэлы сьвет цьвіце сярод пакоя,
Ідэі зьмірацца і ўрады ў сьвеце –
Твой сын цяпер пакліканы да бою,
На мукі… толькі не паўстане зь сьмерці.
Скажы, ў пячоры скрасіць хай самоту,
Палетуценіць там сярод рагожак,
Асеньнюю перачакае слоту
І зь ядавітым гадам дзеліць ложак.
Свой гнеў хаваць навучыцца ад суму
І замыкаць у прорве сэрца думкі;
Нашэптам ціхім пасялі затлуму,
Каб сьціплы быў і меў нутро гадзюкі.
Пакутнік наш дзіцём у Назарэце
Меў цацкай крыж, на ім і сьвет ён збавіў.
О Маці полька! Я б на гэтым сьвеце
Дзіцятка будучаю цацкай бавіў.
Да ланцугоў яго прывучвай верай
І запрагай у тачку без папроку,
Каб не зьбялеў пасьля перад сякерай,
Каб не згарэў, убачўшы вяроўку.
Бо ён ня пойдзе, як даўнейшы рыцар,
Мячом сьцьвярджаць крыжы ў Ерусаліме
Альбо як сёньняшні захопнік-гіцаль
Сьвятога духу з вольнасьці ня выме.
А высачыць яго філёр цывільны,
І згноіць суд прысяжны ў норах,
І полем бою стане дол магільны,
Бо агалосіць вырак моцны вораг.
І будзе помнікам у немым змроччы
Сухое дрэва – памагаты ката,
І будзе памяць – горкі плач жаночы,
Размовы родзічаў – за славу плата.
Пані Твардоўская
Балада
П’юць, бурдоляць, калабродзяць--
Хто за так, а хто дарма,
Дагары нагамі ходзяць –
Аж калоціцца карчма!
Рэй вядзе сам пан Твардоўскі,
Рукі ў бокі, як паша,
Жарты кроіць неслух боскі –
“Гэй, усквар! Гуляй, душа!”
Ён хвальку, што строіў зуха
І гулякаў задзіраў,
Сьвіснуў шабляй каля вуха –
Зух адразу хвост падцяў.
Справядліваму судоўцу,
Што аберуч хабар гроб,
Шмаргануў пад нос чырвонцам –
Бельмы вылезлі на лоб!
Даў шаўцу у нос тры пстрычкі,
Кран да лоба прывіньціў,
Цмокнуў: “Цмок!” – і з-пад затычкі
Цэбар горкай нацадзіў.
Падымае келіх, раптам –
Сьвіст з гарэлкі, пошчак, трэск.
Зірк на дно: “А каб ты, каб ты!
Як сюды ты, куме, ўлез?”
Чорт з гарэлкі лупіць вочы,
Чысты немчык – хоць лізьні,
Капялюшык зьняў, падскочыў –
Гоп на стол! – і ўжо ў гульні:
Кніксен скроіў і з падлогі
Падрастае на вачах,
Глюгай нос, бы ў пеўня ногі,
Кіпцюры, што ў крумкача.
“А, Твардоўскі! Што, брат, кісла? –
Падстаўляе ўжо хамут, --
Не пазнаў, брат? Я ж – Мэфіста,
Твой вясёлы баламут.
За душу на горцы Лысай
Старгаваўся ты, калі
Дагавор са мной падпісваў, --
Чэрці сьведкамі былі.
Памятаеш? – Абяцана,
Што як два гады міне,
Дык тады душа васпана
І аддасца ў Рыме мне.
Сем гадкоў як бач прабегла,
Сілу страціў пакт даўно, --
Ты пазьдзекаваўся зь пекла,
Сам жа ў Рым ні тпру! ні но!
Ды хоць позна, падлавілі,
Забрыталі пана мы.
Годзе брыкацца, мой мілы, --
Д’ябал хап яго зь дзьвярэй.
Што рабіць з такой завады –
Хоць галоўкай налажы!
Пан мазгуе, як даць рады,
Перш чым дойдзе да душы.
“Тут, Мэфіста, -- ў дагаворы
Пункцік ёсьцека такі:
Калі ты праз час каторы
Мяне ўшчэміш за бакі,
Тры разы ў работу ўпрэгчы
Я магу цябе, -- во глянь! –
Што ўзвалю табе на плечы,
Тое, братка, й тарабань.
Герб вісіць па-над дзвярыма:
Маляваны конік, бач.
Я ў сядло ўзьлячу, і з “Рыма”
Хай нясе мяне наўскач.
Ну, а каб паддаць бадзёру,
Плётку мне ссучы зь пяску,
А каб потым скінуць змору,
Гмах змуруй у тым ляску.
Будзе гмах зь ядра арэха,
Высачэзны, ў сто палат,
А з барод і пэйсаў – стрэха,
Кроквы – з макавых зярнят.
Вось ганталь для меры й знаку:
Цаля ўтоўшч, удоўжкі – тры.
Ў кожнае зярнятка маку
Ты па тры цьвікі ўвапры”.
Мефістофель на падлётку:
Даў каню аўса, вады
І, зь пяску ссукаўшы плётку,
Ўжо трымае павады.
Пан Твардоўскі адным гопам:
Удыбкі бярэ і ўмах,
Рысьсю скача і галопам –
Зірк у лес – гатовы гмах!
“Што ж, твая ўзяла, чорт-лысе! –
Вось табе яшчэ бяда:
Пакупайся ў гэтай місе,
Тут сьвянцоная вада”.
Гэта вам не гмах, не пужка –
Зуб на зуб не пападзе…
Ды пан кажа, пніся, служка, --
Чорт паплёхаўся ў вадзе.
З міскі выстраліў, як з прашчы,--
Сьцепнуўся, сьвятых абтрос:
“Ну, мой прыяцель прапашчы, --
Лазьня мне, табе мароз”.
“Раз яшчэ дарожкай коўзкай
Я прайду – і чорт з табой:
Апытайся ж і з Твардоўскай,
З паняй жоначкай маёй.
Год замест цябе я ў пекле
Паўпраўляюся адзін,
Ты ж маёй красуні пекнай
Тут за мужа дагадзі.
Прысягні ў каханьні, слову
Верны будзь ад гэтых пор,
А парушыш нашу ўмову,
Я сксую дагавор”.
Д’ябал вокам стрэль на самку:
Бабе ўправы не дасі.
Мац хутчэй рукой за клямку –
Я не лысы, сам кусі!…
“Не, пастой, ты з дагавору
Трасцы, братка, не шуткуй!”
Чорт як даў празь дзірку дзёру! –
Дагані і пацалуй!
Да Г...
Пасланне ў Неапаль
(Перайманне Гётэ)
Ты знаеш край
дзе цытрус выспявае,
Лімонаў бляск
дзе барвіць дрэвы мая?
Дзе німбам плюшч
руіны спавівае,
Дзе лаўр цвіце,
дзе кіпарыс буяе?
Знаеш той край?
Ах, там, о незямная,
Там быў мне рай,
там ты была -- квет мая!
Той помніш гмах,
на сто харомаў слічных,
Дзе строй калон,
і тлум скульптур антычных?
І ўсё мяне
вітае сэрцам шчыра.
Наш пілігрым,
ах, дзе цяпер твой вырай!
Знаеш той край?
Ах, там, о незямная,
Там быў мне рай,
там ты была -- квет мая!
Краіну гор,
дзе ў хмарных скалах-вежах,
Стамлёны мул,
дамоў шукае сцежак ?
Дзе між цяснін
клубіцца прорва чадам,
А з верху скал
паток грыміць каскадам?
Знаеш той край?
Ах, тут, о незямная,
Мне быў бы рай,
і ты была б -- квет мая!