Ihumen Sawa Palmowski
Mironowicz Antoni
Od Poczepa do Bielska
Sawa Palmowski pochodził z rodziny duchownej. Ojciec jego był księdzem prawosławnym w Słucku. Według biskupa Wiktora Sadkowskiego, w rodzinie Palmowskich było czterech braci, którzy piastowali godności duchowne. Jeden z braci, Eustachy, był archimandrytą monasteru brackiego w Kijowie. Sawa Palmowski do 1786 r. był ihumenem poczepskiego monasteru św. Trójcy w diecezji nowogrodzkiej (Nowogród Siewierski). Miasto Poczep, rezydencja hetmana kozackiego a następnie generała carskiego Cyryla Razumowskiego, przeżywało największy swój rozwój w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XVIII w. Razumowski ufundował wówczas pałac i cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa (1765-1775)[1]. W okresie rozwoju miasta Sawa Palmowski został przełożonym lokalnego monasteru. Monaster ten został założony w 1600 r. przez mnichów monasteru mieżyhorskiego w Kijowie. W klasztorze poczepskim w 1675 r. złożył śluby zakonne św. Dymitr Rostowski (Daniel Tuptało).
Zapewne Sawa i Eustachy Palmowscy ukończyli Mohylańską Duchowną Akademię w Kijowie. W aktach Akademii obydwaj figurują pod nazwiskiem Tychonowiczów. Być może nazwisko pochodzi od imienia ojca Tychona. Zapis w dokumentach uczelni mógł dotyczyć jedynie imienia i tzw. „otczestwa”, bez podawania nazwiska Palmowski. Nie ma więc podstaw do przyjęcia tezy, że obaj zakonnicy zmienili sobie nazwisko. Śluby zakonne obaj absolwenci Akademii Mohylańskiej złożyli w jednym z klasztorów kijowskich. Brak źródeł uniemożliwia nam poznanie okoliczności, w jakich obaj duchowni związali się na początku lat osiemdziesiątych XVIII w. z Nowogrodem Siewierskim.
W latach osiemdziesiątych Nowogród Siewierski był ważnym centrum życia kulturalno-religijnego. W mieście, rezydencji Cyryla Razumowskiego, przebywało wielu wybitnych urzędników, twórców kultury i działaczy politycznych. W tamtych latach w Nowogrodzie Siewierskim popularne były poglądy słowianofilskie[2]. Do tych poglądów skłaniało się wypływowe grono wyższego duchowieństwa: archimandryta monasteru spaskiego w Nowogrodzie Siewierskim Eustachy Palmowski, archimandryta głuchowskiego monasteru św. św. Piotra i Pawła Melchisedek Znaczko-Jaworowski i archimandryta baturińskiego monasteru Włodzimierz Sokalski[3].
W 1782 roku w Nowogrodzie zostało utworzone namiestnictwo. Książę Rumiancew na swoją rezydencję wybrał miejsce w pobliżu monasteru Przemienienia Pańskiego, co doprowadziło do konfliktu między nim a archimandrytą Eustachym Palmowskim o sąsiadujące parcele miejskie. Spór ten miał istotne konsekwencje dla przyszłości braci Palmowskich. 27 kwietnia 1785 r. ukazem carskim Katarzyna II stworzyła eparchię nowogrodzko-siewierską. Biskup perejasławski Hilarion Kondratkowski został powołany na nowo utworzoną katedrę. W rezultacie tych zmian archimandryta Eustachy został odwołany ze swej godności i przeniesiony w stan spoczynku z roczną rentą 500 karbowańców. W budynkach klasztornych zostało utworzone seminarium duchowne[4]. Eustachy Palmowski nie został w klasztorze spaskim i wyjechał do monasteru brackiego w Kijowie, gdzie wkrótce został jego archimandrytą.
W 1786 r. rząd carski skasował wiele monasterów na Ukrainie, w tym i poczepski. Ihumen Sawa został pozbawiony swego stanowiska. Podobnie jak Eustachy Palmowski ihumen Sawa udał się do Kijowa i zamieszkał w monasterze brackim. Tam, ciesząc się poparciem archimandryty Eustachego, starał się uzyskać od władz cerkiewnych przydział do monasterów nie posiadających przełożonego. O jego przydział usilnie zabiegał również Eustachy Palmowski, który ponosił koszty pobytu brata.
Po objęciu godności biskupiej przez Wiktora Sadkowskiego (1785-1795) pojawił się problem obsady przełożonych monasterów wileńskiego, łebedyńskiego, bielskiego i innych klasztorów, pozbawionych ihumenów. Nowy władyka już w 1785 r. poprosił metropolitę kijowskiego Samuela Myslawskiego (1783-1795) o zwolnienie z diecezji metropolitalnej kilku zakonników, „wzorowych, w sile wieku i wykształconych” do obsadzenia wakatów na stanowiskach ihumenów. Prośba Sadkowskiego została pozytywnie rozpatrzona i metropolita mianował Warłaama Szyszackiego, ihumena monasteru moszeńskiego, przełożonym klasztorów grupy wileńskiej, a ihumena z Kijowa - przełożonym klasztoru łebedyńskiego. Monaster bielski pozostawał najdłużej bez przełożonego.
Nominacja Sawy Palmowskiego na ihumeństwo bielskie nie była przypadkowa. Jeszcze w 1787 r. kandydat w Korsuniu osobiście zabiegał u biskupa Sadkowskiego o stanowisko przełożonego monasteru w Rzeczypospolitej. Władyka Wiktor obiecał mu godność ihumena bielskiego, ale realizacja tej obietnicy nastąpiła dopiero w marcu 1789 r. Powodem zwłoki była choroba biskupa i tylko w 1788 r. Sadkowski wystąpił do władyki nowogrodzko-siewierskiego Hilariona o zgodę na przejście ihumena Sawy pod jego jurysdykcję. Sawa Palmowski uzyskał taką zgodę przed 3 czerwcem 1788 r.[5] Dopiero 1 marca 1789 r. na wniosek konsystorza słuckiego biskup Wiktor mianował Sawę Palmowskiego przełożonym monasteru bielskiego[6]. Po uzyskaniu nominacji ihumen Sawa przybył z Kijowa do Bielska w końcu marca 1789 r.
[1] M. Carienko, Ziemla Brianskaja, Moskwa 1972, s. 39-46.
[2] O. Iljin, Oleksandr Bezborodko w ukraijnskiji istoriji ta kultury, „Suczasnist” 1999, nr 5, s. 152-154.
[3] O. Ohłodnik, Ludy staroji Ukrajiny, Műnchen 1955, s. 209.
[4] S. Wojinow, Nowgorod-Siwerskyi. Narysy istoriji, Czernihijiw 1999, s. 83-84.
[5] List ihumena Sawy do Sadkowskiego z 3 czerwca 1788 r. z podziękowaniami a pomoc w przeniesieniu do nowej diecezji, por. Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie, Dział Rękopisów (dalej BCz), nr. 934.
[6] ASD, t. XI, s. 155.