Агасфэр
Вечны Жыд
Гайм Штэфан
Разьдзел першы
Мы падаем.
Праз бясконцасьць верхняга неба, вогненнага, са сьвятла, з такога самага сьвятла, зь якога было саткана наша адзеньне, слава якога ўзятая намі, і я бачу Люцыпара ва ўсёй галізьне і абрыдлівасьці ягонай, і мне робіцца вусьцішна.
Ты каешся? кажа ён.
Не, няма ўва мне каяты.
Бо мы ж былі першыя роджаныя, створаныя ў першы дзень, разам з усімі анёламі й арханёламі, хэрувімамі й сэрафімамі, сонмамі й войскамі духаў, створаныя з агню й подыху Бясконцага, паводле нічыйго вобразу й падабенства, створаныя да таго, як зямля была аддзелена ад нябеснай цьвердзі й воды ад водаў, яшчэ да таго, як сталіся цемра й сьвятло, ноч і дзень, вятры й буры, мы, неспакой, вечнае кружляньне па-над сфэрамі, вечнае зьмяненьне, вечна-творчае.
Які твор! кажа ён. Чалавек!
І пры гэтым пачало рабіцца так жахліва велічна, як калі б сьвет рыхтаваўся спарадзіць новы сьвет. Голас у прасторы, Ягоны голас, у дзень шосты, каля другое гадзіны: Дай нам зрабіць чалавека паводле нашага вобразу, паводле нашага падабенства. Нам!.. Але быў толькі Ён, было толькі Яго Самога рашэньне, мы ня мелі ў ім сваёй долі. А на анёлаў нагарнуўся вялікі страх, найшло трымценьне, і яны сказалі: Сёньня нам явіцца цуд, вобраз Бога, нашага Творцы, бо паводле Свайго вобразу й падабенства стварае Ён чалавека.
І я бачу, як Люцыпар, павярнуўшыся ў падзеньні да мяне, зьедліва крывіць рот.
З праху! кажа ён.
Але цуд, як і ўсе Ягоныя цуды, пачаўся страшным і велічным відовішчам, як толькі з прасторы прасьцерлася Божая правіца, сягнула праз цэлы сьвет, і ўсе стварэньні сабраліся ў Яго руцэ. Пасьля ўся неабсяжнасьць звузілася, і, як штукар дастае свае аксэсуары - парашочкі й пудэлачкі з эліксірам і костачкі, альбо як кухарка муку, яйкі, алей, так, убачылі мы, Ён узяў з усёй зямлі грудачку пылу й з усіх водаў адну кропельку й з усяго паветра ўгары адну паветрынку й з усяго агню дробную жарынку й гэтыя чатыры слабыя элемэнты-стыхіі - холад, цяпло, сухасьць і вільгаць Ён паклаў сабе на далонь і з таго зьляпіў Адама.
І мы павінны былі яму служыць, кажа Люцыпар, усё яшчэ павярнуўшся да мяне, і мусілі былі пачалавечы падладжвацца й пахлебіцца й кланяцца яму й ганараваць яго!
І так сказалі анёлы перад абліччам новага Адама: дзеля якое мэты й прычыны стварыў Бог яго з гэтых чатырох стыхіяў, калі ня дзеля таго, каб усё на сьвеце карылася яму й слухалася яго? Ён узяў грудачку пылу зь зямлі, каб усе пылатворныя служылі Адаму, кропельку вады, каб усё ў морах і рэках давалася яму, подых-вятрынку з паветра, каб усё жывое ў паветры было ягонае, жарынку з агню, каб усе агнявыя істоты й духі й магуты падкладаліся пад яго. Хвалеце Госпада ў вышынях.
О, гэта бясконцае падзеньне бяз часу, бязь межаў, праз вечна роўнае, бліскучае сьвятло. Дзе верх, дзе ніз, дзе нябесная цьвердзь з зоркамі, хмарамі, салодкасьцю месяца, дзе глыбіні царства Люцыпара, дзе зямля, каб нагу на Яе прыткнуць, дзе распасьцёртая правіца Богава?
Любата было падзівіцца на творыва шостага дня, кажа Люцыпар, але ж было яно - з пылу.
Прыгожы ён, чалавек Адам, нават я быў ўзрушаны прыгажосьцю, угледзеўшы яго, бо ж я бачыў карціну яго аблічча, як яно ўспыхнула ў цудоўным сьвятле, пасьля сьвятло ягоных вачэй, падобнае на сьвятло сонца, і зьзяньне ягонага цела, як зьзяньне крышталю. І ён пацягнуўся і ўстаў пасярэдзіне зямлі, на гары Галгофе, там ён апрануўся ва ўбраньне царства, і там на галаву яму была ўскладзена карона цудоўнай велічы, цар, сьвятар і прарок, і там даў яму Бог уладу над усімі намі. Але Люцыпар, начальнік ніжняга парадку, валадар над глыбінямі, сказаў нам: Не шануйце яго й не хвалеце яго нароўні з анёламі! Яму сьлед ганараваць нас, нас, якія з агню й духу; а ня мы каб ганаравалі пыл, створаны з грудачкі пылу. Тут узвысіўся голас Бога й сказаў мне, кажучы: А ты, Агасфэр, што азначае тое самае, што й любасны, ці ж ты ня хочаш пакланіцца Адаму, якога Я стварыў паводле Майго вобразу й падабенства?
І я зірнуў на Люцыпара, які стаяў перад Госпадам, выпрастаны й вялізарны й цёмны, як гара, і падняў кулак, што аж працяў цьвердзь нябесную, і я адказаў Богу: Чаго Ты так насядаеш на мяне, Госпадзе? Я ня буду ні ганараваць ні шанаваць таго, хто маладзейшы за мяне й малейшы. Перш чым ён быў створаны, створаны быў я, ён ня рухае сьвет, а я рухаю яго, і наперад і назад, ён з пылу, а я - дух. А Люцыпар сказаў: Ня гневайся на нас, о Госпадзе, бо ж мы былі Тваім царствам, і ўтворам Тваім, чые планы бяскрайнія, і Тваёй гармоніяй, у якой суладзіліся ўсе гукі. А гэты, нягледзячы на яго гладкі твар і далікатныя рысы й чэлесы, гэты - усё адно што паразіт, і будзе ён пладзіцца й множыцца, як вош, і ператворыць Тваю зямлю ў балота, ён пралье кроў брата свайго, ён будзе зьліваць сваё семя ў подлых жывёл, у асьліц, у коз, у авечак, ён начворыць больш грахоў, чым я мог бы прыдумаць, і станецца пасьмешышчам і ганьбаю Твайго вобразу, о Госпадзе, і Твайго падабенства. Калі Ты настойваеш на Тваёй волі, Божа, каб мы ганаравалі Адама й кленчылі перад ім, тады хай пастаўлю я трон свой над нябеснымі зоркамі й буду сам падабенствам Навышняга. І як што ўсё гэта чулі астатнія анёлы, якія былі падначаленыя Люцыпару, дык адмовіліся і яны ганараваць Адама.
І з таго часу мы падаем, Люцыпар і я і астатнія, з шостага дня зь недзе-каля трэцяй гадзіны, бо Бог у гневе Сваім адвёў ад нас правіцу Сваю, у якой мы былі сабраныя, а Адаму даў узьляцець у рай на вогненнай калясьніцы, а лісьлівыя анёлы паперад ім сьпявалі хвалу, сэрафімы сьвяцілі яго, хэрувімы дабраслаўлялі яго.
І ўжо-такі неўзабаве пашкадуе, кажа Люцыпар, як што не бяз марнасьці адпрэчвае нас, не бяз шкоды сабе. Яму патрэбнае наша НЕ, як сьвятлу цемра. Але я буду гібець у глыбінях, у прасторах гэенны, і ўсё будзе павалютку й спакваля зьбірацца да мяне, бо адно цягне за сабою другое, а што прыйшло з праху, прахам жа й абернецца й не забавіцца доўга. І пры гэтых словах ён распасьцірае рукі і ў лёце ахінае мяне амаль пяшчотліва. Ах, кажу я, але ж спадзяваньне было такое вялікае, і мне шкада намогаў і клопату. Сьвет такі прыгожы! Чалавек такі прыгожы! Каб жа ж ты ня меў большага клопату! ЁН адкідае цябе, а ты яшчэ й енчыш па Ім, Яго працы шкадуючы.
Усё паддаецца пераменам, кажу я.
Але гэта так стамляе, кажа ён.
І з гэтым мы рассталіся, і ён паляцеў сваёй дарогаю, а я, Агасфэр, што азначае амаль як і любасны, сваёю.