Панароўе
Анталогія апавядання
За скібу бацькаўшчыны
Янка трымаў плуг, а Васіль паганяў коней. Іх бацька, Трахім, як заўсёды, стаяў і назіраў за працай.
Зямля была яшчэ сырая. Сонца прыгравала і яна пацела вільготнай парай, якая, адарваўшыся ад ворыва, адплывала ў бок балота і гінула ў маладой альшынцы. Час ад часу з захаду на ўсход плылі, як галубы, белыя воблакі. Ім не было цяжка, у іх не было бацькаўшчыны.
І вось Янка з Васілём змучыліся, яны аралі сваю бацькаўшчыну.
Пасвістваў сыры грунт, перасоўваючыся па бліскучай адкладні плуга і толькі сашнік, сустрэўшыся з каменем, скрыгатаў неміласэрна і глушыў манатонныя гукі зямлі.
Скібы свежай зямлі нагадвалі гладкія дарожкі, па якіх ішлі праменні веснавога сонца. Але яны трацілі сваю прыгажосць, як толькі прайшоў па іх Васіль.
— Жывей, жывей, дзеткі, арыце! — падганяў бацька.
— Як тут пойдзеш жывей, калі мокра, — адказаў Янка.
Бацька змаўчаў, толькі ўзяўшы ляшчынавы кій, пайшоў да мяжы і пачаў мерыць. Перамерыў цэлы ўчастак і пачаў лічыць. Калі зрабіў падлікі, змерыў сваю палоску.
— Ага, толькі няцэлых шэсць кіёў... А трэба, каб было шэсць... Ну, чакай, змераю яшчэ загон суседа...
Выявілася, што палоска Юзіка мае шэсць кіёў з гакам. Гак не быў больш як на адну скібу.
Пастаяў бацька над сваёй палоскай, потым адышоў убок і сеў на воз адпачыць.
Хлопцы моўчкі ішлі адзін ля другога і прыглядаліся як кладзецца бліскучая скіба. Калі ўжо блізка было да дарогі, Васіль сказаў:
— Цікава, што там вымерыў наш стары.
— Ведаеш, брат, у мяне сёння нейкі сум ляжыць на сэрцы.
— Глупства. Глянь, нешта мільгае за воблакамі!
— Нічога не бачу.
— Унь, там! Глядзі на мой палец!
Васіль пачаў глядзець туды, куды паказаў брат.
— Бачу! Чаго ж яны так лётаюць?
— Вясна, вучацца лётаць.
— Хто вучыцца лётаць? Лётчыкі?
Так яны глядзелі і ішлі. Задраў галаву і бацька на возе.
“Эй, падняцца б на такой сталёвай птушцы і палётаць над зямлёй!” — думаў Янка. Ён забыў, што трэба моцна трымаць ручкі плуга. Коні выйшлі з баразны, і Янка балюча ўдарыўся каленам аб плуг.
Ён асунуўся на мокрыя скібы, абняў калена і заенчыў.
Васіль не звяртаў на яго ўвагі і ўглядаўся ў неба, на самалёты. Адарваўся ад іх, пачуўшы моцнага штурханца.
— Чаго, дурню, б’ешся? Я вінаваты, што ты ўдарыўся?
Васіль пагнаў коней і пачалі далей араць. Да канца дайшлі моўчкі. Павярнулі і зноў пайшлі не азываючыся. Яны думалі цяпер кожны сабе. А коні цягнуліся, як на заўтра.
Раптам браты ажывіліся. Пагналі коней, жывей пайшоў плуг. Гэта была апошняя скіба, якую мелі прыгарнуць да свайго загона. Дайшлі да дарогі і ўсміхнуліся. Стары ўсё глядзеў угару, дзе ўжо даўно па самалётах і след прастыў.
— Ну, бацьку, мы ўжо скончылі! — сказаў Янка.
Бацька нібы са сну прабудзіўся.
— Не, хлопцы, яшчэ не канец! Трэба ад Ёзіка адкроіць скібу, бо яна наша.
— Забярэм, як будзем садзіць бульбу, — адказаў Васіль.
— Не, хлопцы. Гляньце, у яго пасеяна канюшына. Цяпер прасцейшая справа. Калі зазелянее, будзе цяжэй.
Хлопцы пастаялі моўчкі, быццам раіліся адзін другога, як лепш зрабіць, а потым згадзіліся:
— Так, трэба адкроіць!
— Ну, дык паварочвайце коней. У той канец пойдзеце люзам, а ідучы назад адкроіце роўную скібу.
Хлопцы паслухмяна павярнулі коней і пайшлі.
— Слухай, Васька, я чую, што гэта дрэнна кончыцца, — сказаў Янка, калі яны адышлі далей ад бацькі. — Юзік усё жыццё лезе да нас. За гэту скібу мы адплачам.
Не паспелі азірнуца, як дайшлі на канец загона.
— Пачнем кроіць скібу сваёй бацькаўшчыны, — сказаў Янка.
Залажылі нож у сырую зямлю і скіба са свістам пачала кроіцца і пералівацца да свайго загона.
— Глянь, як любоўна лягае яна да сваіх сясцёр. Так, тут яе месца!
Калі дайшлі да дарогі, бацька агледзеў ворыва і сказаў:
— Не найгорш. Але трэба яшчэ каля дарогі абагнаць вось так, упапярок загона.
Хлопцы павярнулі коней і роўненька абагналі загон.
— Так, вельмі добра, — пахваліў Трахім сыноў. — Цяпер можам ехаць дамоў.
Калі рушылі, бацька нечакана павёў гутарку:
— Калі я вярнуўся з бежанства, быў зусім адзінокі. Ніхто мне нічагутка не памог. У васемнаццаць гадоў ажаніўся. Ваша маці была першай памочніцай у гаротнай працы. Потым вы прыйшлі на свет. Гадаваў я вас з думкай, што вам будзе лягчэй жыць. Вы заўсёды будзеце ўдваіх. А сёння, калі я загадаў вам адараць скібу бацькаўшчыны, мне стала страшна за вас. Юзік не падаруе.
— Мы маладыя, не дамося яму, — адказаў Васіль.
Так і даехалі дахаты. Паабедаўшы, пайшлі ў клуню рэзаць сечку. Бацька накладаў у лядніцу, а сыны дружна налягалі на жэрдку, якая прымацавана была да кола сячкарні і сцяны. Калі нарэзалі амаль цэлы куток, у клуню прыбегла маці.
— Слухай, Трахім, — глытаючы прагна паветра, пачала яна, — гэты сухі Юзік хадзіў на поле глядзець, як ты заараў, бо трос кулакамі і лаяўся.
— Ведаю, што яму гэта не падабеецца. Ён думаў, што на маёй галаве век будзе ехаць. Калі яму крыўдна, то няхай змерае ўчастак.
Вечарам хлопцы пайшлі на вечарынку. Ля лавачкі, дзе заўсёды збіраліся, стаялі сыны Юзіка, Максім і Алесь з солтысавым Панасам. Не паспелі параўнацца з групай, як да іх адазваўся Панас:
— Пачакайце, хлопцы, зараз пойдзем да дзяўчат.
Хлопцы спыніліся.
— Нешта холадна, — сказаў худы Алесь.
— Не бядуй, сёння сагрэешся, — адказаў Панас і прыкінуўшыся ягняткам, спытаў у Васіля:
— Што ты сёння рабіў?
— Тое рабіў, што загадаў бацька.
— Ах ты, такі цваны! Кажы, што рабіў!
— Што рабіў, то не твая справа.
— Калі не мая, то справа Максіма і Алеся.
Высокія і тонкія, як жэрдкі, Максім і Алесь падышлі бліжэй. Янка ўбачыў у іх руках кастылі. Але было ўжо позна. Не паспеў крыкнуць, як Васіль абліўся крывёю.
— За што? — глухім голасам спытаў Васіль і абсунуўся на зямлю.
“За скібу бацькаўшчыны”, — падумаў Янка і кінуўся да штахет. Кастылі Юзікавых сыноў павалілі і яго.
Звярынае права яшчэ раз святкавала перамогу.
1962