Еўрапейскія гісторыі
Апавяданні
Вашко Лявон
Свабода
Юрак Сапун быў маленькі крываногі хлапчук, непрыгожы з твару. Ён быў неўтаймоўны хлапчук і праз гэтае патрапіў у непрыемную гісторыю.
Аднаго летняга надвячорку на цэнтральвай плошчы гарадка сабраліся юнакі. Іх было восем. Сярод іх і Юрак Сапун. Хлапчукі сварыліся. Юрак гучней за ўсіх лаяўся. Ён абражаў даўгалызага дзецюка і таўсматага светлавалосага шпунта.
— Я заб'ю цябе, жэрдка! — ганарліва гаварыў Юрак даўгалызаму, а потым звяртаўся да шпунта: — А цябе, кныр, асфальт есці прымушу!
Ён казаў розныя брыдоты наконт таго, што жэрдка і шпунт — палахліўцы і не маюць аніякага пачуцця годнасці. Урэшце даўгалызы не стрываў і памкнуўся да Юрака, каб схапіць яго загрудкі. Юрак скочыў насустрач і простым левым ударам паклаў небараку долу. Потым счапіўся са шпунтом. Таўстун быў няўклюда, таму атрымаў два разы па носе. Аднак ён быў упарты: сіпеў і хацеў схапіць Юрака за горла. Яму гэта не выпадала. Юрак быў прыткі хлопчык. Ён адхінаўся і казаў:
— Кныр! Кныр — ты!
Астатнія юнакі ў цікавасці пазіралі на бойку. Яны падахвочвалі хлапчукоў, раілі, як лепей напасці і скарыстаць тую ці іншую хвілю. У тым часе даўгалызы ўжо ўзняўся і хацеў зноў пайсці біцца. Але нехта крыкнуў:
— Уцякайма! Міліцыя!
Усе пабеглі ў розныя бакі. Юрак скіраваў да хмызняку, што рос на ўскрайку плошчы. Ён прабег колькі метраў і адчуў, што яго нехта цягне за каўнер. То быў сяржант Ніканаў. Ён трасянуў некалькі разоў хлопчыка і, закруціўшы яму руку за спіну прыёмам самба, сказаў:
— Не ўцячэш, злыдзень!
Паратунку не было: сяржант трапіўся дужы і моцна трымаў Юракаву руку. Хутка да іх падышоў участковы Байда. Ён засопся праз няўдалую пагоню за шпунтом.
— Паўцякалі, злыдні! — сказаў ён, панюхаў Юрака і прамовіў: — У-у, п'яніца!
Яны павялі Юрака ў аддзяленне міліцыі, моцна трымаючы яго за рукі. Разгублены хлапчук папрасіўся, гледзячы на Байду п'янымі вачыма:
— Адпусцеце мяне вы, таварышы міліцыянты. Аніколі болей біцца не буду.
Бралася на вечар, і ўсё ахутвала сутонне. Юрак зніякавеў, панурыў галаву. Спачатку ён злаваў на сябе, што не паспеў уцячы, як астатнія. Затым узнікла іншае пачуццё. Пачуццё ахвяры. Думкі блыталіся, зрабілася сябе шкада. «Навошта я пайшоў у бойку? — думаў хлопчык. — Чаму я такі неўтаймоўны і злы?»
— Адпусцеце мяне вы, таварыш Байда,— зноў папрасіўся Юрак.
— Ні ў якім разе,— адказаў рашуча ўчастковы.
— Ну, таварыш Байда, адпусцеце! Калі ласка. Я апошняга разу. Далібог!
— Ты абяцаў мне гэта ўжо тройчы. Трэба было паставіць у рамкі цябе, сукіна сына, адразу. Шкада, памыліўся.
На цэнтральнай вулцы гарадка, дзе яны йшлі, зрэдку сустракаліся людзі. Яны пазіралі на Юрака. Ім было цікава паглядзець на злодзея. Хлопчык нерваваўся. Яму карцела заплакаць, але ён стрымліваўся. Ягоны непрыгожы і п'яны твар збялеў. Байда ў тым часе разважаў:
— Тваё месца ў астрозе. Такія, як ты, заўсёды трапляюць за краты. І вось што дзіўна: шкадаваў я цябе, хлопча. Сам не ведаю чаму, ды шкада было, хаця і разумеў, што ты невыпраўны. А трэба было ўзяць за шкірку ды пасадэіць у камеру. Ну, нічога. Памылку сваю выпраўлю. Пасядзіш колькі сутак, дык мо задумаешся.
Яны збочылі з цэнтральнай вуліцы ў завулак, дзе раслі старыя клёны.
— — Шпарчэй давай! — падганяў Байда Юрака.
Яны мінулі невысокага мужчыну, які абапіраўся адной рукою аб дрэва і пазіраў з-пад ілба на міліцыянтаў. То быў Жуковіч, чалавек без пэўнага занятку, гадоў на сорак пяць. Нават улетку насіў ён даўгі палітон і брудны капялюш.
— Гэй, лягашы! — крыкнуў Жуковіч наўздагон Байдзе і Ніканаву, калі тыя адышліся як далей. — За што вы, ядры вашага качана, хочаце пасадзіць хлопчыка?
Сяржант і Байда спыніліся і павярнулі галовы ў бок Жуковіча. Той знаходзіўся ад іх на вялікай адлегласці, але ўсё ж зрабіў некалькі крокаў назад.
— Ці не брыдка вам, ганчакі вы, дзяцей саджаць у астрог? Ядры вашу палку!
— Ты меней гавары, лапаць! — пагразіў Байда. — А то зараз і цябе забяром!
— Я баюся адно дурняў і трыперу,— зласліва крыкнуў Жуковіч. — Дый не кожнага дурня трэба сцерагчыся. Гэтакіх, як ты, трэба пасылаць кудысьці.
Байда пільна сачыў за Жуковічам. Той стаяў далёка і дражніўся, паказваючы язык.
— — Зараз мы цябе зловім, казёл! — крыкнуў сяржант. — От, пашкадуеш!
— — Д'ябал з ім, дурнем,— мовіў Байда. — Хадзем. Без яго спраў стае. Яшчэ патрапіць да нас.
Яны павялі Юрака далей. Мужчына, трымаючыся на бяспечнай адлегласці, нейкага часу ішоў за імі моўчкі. Потым зноў пачаў балбатаць:
— Ядры вашыя лапці, сволачы! Навошта ж людзей вы катуеце? Ужо дзяцей саджаць узяліся. Мала вам, брудным свінням, нашае крыві!
Юраку зрабілася прыемна. Хоць адзін чалавек бараніў яго.
— Каб вас расперла, мудакі! — крычаў нема мужчына. — Усе міліцыянты — гэта хамы і злодзеі.
3 хат выходзілі людзі. Яны спыняліся на сваіх падворках і заглядаліся паўз плот на цікавыя падзеі. Нехта смяяўся, некаторыя разявілі раты ад здзіўлення ды мала хто скеміў, што тут чыніцца.
У тым часе абаронца праўды звяртаўся да людзей:
— Людцы! Глядзіце, як вядуць у астрог беднае дзіцятка! Хутка ўсіх нас так павядуць,— мужчына кашлянуў, пракаўтнуў сліну і залямантаваў: — Адпусціце хлопчыка, с-сукі!
Ужо зусім звечарэла, і таму запаліліся ліхтары. Надыходзіла летняя ноч. Юрак яшчэ раз папрасіўся:
–– Ну адпусцеце мяне, таварыш Байда. Калі ласка.
–– Ні ў якім разе,— злосна прамовіў Байда,— ні хрэна я цябе не адпушчу.
— Адпусці яго, аскарыда, бо будзеш мець са мною доўгую размову, пасля якой ты без рэбраў застанешся! — крычаў мужчына.
Вузкія вулкі гарадка гэткага не памяталі. Міліцыянтаў няславілі, і тыя нічога не маглі зрабіць. Жуковіч жа блізка не падыходзіў і адно брыдкасловіў. Ніканаў зусім разгубіўся і дрыжачым голасам крыкнуў:
–– Гражданін! Каму гавару, прэкраціце ісцерыю!
Тады мужчына адказаў яму:
— Закрыйся, кот ты бздлівы!
Да аддзялення заставалася зусім няшмат дарогі. Яны крочылі па цёмным завулку, і кожны думаў пра сваё. Акрамя іх, навокал нікога не было. Участковы і сяржант адчувалі і крыўду, і сорам. Асабліва Байду раз’юшыў Жуковіч. Ледзьве чутна Байда запытаўся у Юрака:
— Значыць, ты просіш, каб мы цябе адпусцілі?
— Вельмі хачу, таварыш Байда,— адказаў хлопчык.
— Тады зрабі, як я кажу. Падбяжы да гэтага паўдурка, да гэтай поскудзі, да гэтага быдла, падбяжы да яго і дай яму ў лыч гэтак, каб ён у нагавіцы сабе наваліў! І не палохайся, нічога табе не будзе.
— Я і не палохаюся, таварыш Байда,— адказаў Юрак. Яму вельмі не хацелася біць Жуковіча: усе ж той пэўным чынам ратаваў яго.
— Толькі ведай: апошняга разу цябе адпускаю. Хоць і разумею, што ты сукін сын.
— Болей я не буду біцца аніколі, таварыш Байда.
— Ну, то ідзі і дай яму ў лыч. Добра ўвалі. А пасля бяжы хутка-хуценька.
Рукі, што трымалі Юрака, расціснуліся. Хлопчык адскочыў узад, павярнуўся і пабег. «Свабода»,— мільганула думка. Жуковіч закрычаў з цемры вулкі радасным голасам:
— Уцёк! Ха-ха! Малойца ты, хлопча! Ён адно паспеў выгукнуць гэтае. Юрак стрымгалоў падскочыў да яго і без размаху, па ўсіх правілах бойкі ўляпіў грымака. Стары капялюш паляцеў з галавы, а сам мужчына бразнуўся вобзем. Імгненне ён ляжаў ніцма, а потым з цяжкасцю прыўзняўся, стаў на карачкі і выпусціў у вечаровую цішу гарадка адчайны енк:
— — Міліцыя! Каб яго ліха! Міліцыя! Оей-оей! Трымайце злодзея! Міліцыя!..
Крыўда і разуменне здрады агарнулі душу гэтага чалавека. Ён схапіўся рукамі за галаву і заплакаў.
— Дык што, забірайма? — запытаўся Ніканаў у Байды.
— Зразумела,— адказаў Байда,— пятнаццаць сутак ён зарабіў.
Яны скіраваліся да Жуковіча.
Юрак у тым часе, бы шалёны, ляцеў па завулках гарадка. Яму было шкада Жуковіча, але за свабоду трэба чымсьці плаціць. «Я б мог яму яшчэ не так усмэліць, аднак пашкадаваў»,— думаў Юрак, высока задзіраючы ногі, каб не зачапіцца аб што-небудзь у цемры і не пабіцца на хуткасці.