Еўрапейскія гісторыі
Апавяданні
Вашко Лявон
Край на ўвесь свет
Сярод тых, хто падаўся з гарадка начным цягніком да Цюмені, быў і малады настаўнік гісторыі Дзям'ян Кароль.
Месяца не мінулася з тае пары, як пачаў працаваць ён у школцы, а дзеткі, ягоныя вучні, кожнага ўроку прыдумлялі ўсялякія кпіны, каб панасміхацца з хлопца, яшчэ ўчорашняга студэнта, які прыехаў у гарадок па размеркаванні. Спачатку дзятва проста шчэрыла гнілыя зубы, калі Дзям'ян Кароль прыходзіў да класа з журналам для адзнак і з пульхным сшыткам. А потым яны насмеліліся і ўздымалі у часе ўрокаў вэрхал: хтосьці з іх па-кацінаму мяўчыў, а нехта брахаў, быццам сабака, а некаторыя свісталі, гулі, шамацелі паперамі і грукалі пад партамі нагамі. Па часе школьнікі зрабіліся яшчэ больш нахабныя, і з іхных крывых ад перасмеху раткоў пачалі вылётаць знявагі.
— Алі й бедны ты, Дзям'ян, вой, бе-э-эдны,— чуліся гэткія словы.
Або яшчэ выгукалі пра яго складанку:
— — Не бядуй, Дзям'янку, ды налівай у шклянку.
Дзям'ян Кароль бянтэжыўся. Ягоны твар пунсавеў. Ён добра разумеў, што яны маюць на ўвазе, і ўсё шукаў які-небудзь педагагічны прыём, каб зазірнуць у душы гэтых злых падлеткаў. Аднак ён хутка сцяміў, што ніякіх падыходаў да школьнікаў шукаць не варта. Хлопец адчуў: з яго смяецца ўвесь гарадок. Калі ён з'яўляўся на вуліцы, дык гарадкоўцы, размаўляючы між сябе, паказвалі на яго пальцамі і не хавалі цікаўныя позіркі і прыкрыя ўсмешкі. Некалькі разоў да яго падыходзіў участковы Байда і намякаў:
— Ты, хлопец, не саромейся. Ты толькі заяві. Мне твая заява патрэбная. Я тады за паўгадзіны пасаджу тых злодзеяў, што цябе пакрыўдзілі.
Чырвань прабірала настаўнікаў твар пасля слоў участковага — гэтаксама, як на ўроках у бурака ператвараўся. Ведаў, пра якіх злодзеяў гаворка ідзе.
Малады настаўнік быў невысокага росту ды худзенькі. У твары і ў постаці гэтага сціплага і заўсёды ветлівага чалавека было шмат чаго дзявочага. На пяшчотным і ласкавым твары асабліва вабілі вока дзве панадныя ружовыя шчакі, якія ніколі ніхто не галіў, бо ў гэтым не было патрэбы. У хадзе былі ў прыкмеце пруткая рухавасць, гнуткасць, уменне валодаць сваім целам і адчуваць яго. Голас у Дзям’яна Караля гудзеў, ды той гуд быў надзвычай меладычны.
Гэтыя мілагучныя басы сарваліся аднойчы на віск, калі ён крыкнуў на вучняў у часе заняткаў. Устыла ўсё настаўніку — абразы, кпіны. Ён выбухнуў:
— — Дрэні вы, дрэні! Каб вы падохлі ўсе, пачвары!
У класе зрабілася ціха. Аж нехта, счакаўшы, напаўголаса мовіў:
— — Не бядуй, Дзям'янку, ды кліч усіх на п'янку.
Дзятва зарагатала. Яны смяяліся, не тоячы пачуццяў, смяяліся ў твар настаўніку. Ён выйшаў прэч і скіраваў дамоў — хлопец здымаў пакой у хаце на ўскрайняй вулцы гарадка. Тамака, у сваім пакоі, ен пачаў пакаваць клункі і збірацца на начны цягнік. Яму было брыдка заставацца ў гарадку, дзе не спраўдзіліся ягоныя мары, якімі звычайна поўніцца душа маладога настаўніка. «Паўдуркі і плеткары» — гэтак падумаў ён пра тутэйшых людзей. Малады інтэлігент ехаў да гарадка з надзяю хаця трохі далучыць зацюканых правінцыялаў да навукі ды культуры. Ім даражэйшыя брудныя показкі адзін пра аднога ды пустыя ўцехі — віно з распустаю. Ён ехаў сюды з любоўю да сваіх вучняў, а пакідае гарадок з нянавісцю да іх. «Край нябоства,— падумаў Дзям'ян Кароль,— і гэты край на ўвесь свет! 3 аднолькаваю сутнасцю людзей, з пагардаю да слабых і нямоглых. Відаць, мая доля такая — адчуваць гэта і ўсё жыцце бегчы ад гэтага».
Уначы ён сеў на цягнік ды з’ехаў да Цюмені, ратуючыся ад дурной показкі, якую са смакам распавядалі гарадкоўцы і праз якую хлопцу не давалі спакою ні на вуліцы, ні на працы. Зрэшты, то была показка-праўда.
Калі Дзям’ян Кароль апынуўся ў гарадку, дык першага ж дня вырашыў пайсці на танцы. Усей вечар прастаяў ён у кутку танцпляцоўкі, а калі скіраваў дахаты, да яго прывязаўся мясцовы абібок Бронак Стасюкевіч разам з двума сябрамі. Яны крочылі за Дзям'янам Каралём і ўсе смяяліся са сваіх жартаў, якія адпускалі паводле настаўнікавае знешнасці. А калі яны зайшлі ў парк, паўз які Дзям'яну Каралю трэба было вяртацца дахаты, адзін дзяцюк скочыў на плечы настаўніку ды закруціў яму за спіну рукі. А другі — ліхтарыкам свеціць. Бронак Стасюкевіч кажа:
— — Дай-тка, любачка, я цябе пацалую.
Узяў ды абслюнявіў ен Дзям'яна Караля. Той толькі заверашчаў:
— — Не рабіце гэтага, не трэба! Вельмі прашу!
Ды Бронак Стасюкевіч не паслухаўся, адно джынсы на небараку пачаў расшпіляць. Аж той заверашчыць:
— Ды хлопец я! Хлопец! Адпусціце мяне!
Аднак позна. Сцягнуў з яго Бронак Стасюкевіч джынсы, і ў святле ліхтарыка гвалтаўнікі ўбачылі, што памыліліся.
— Вось дык любачка! — ад нечаканасці выгукнуў Бронак Стасюкевіч (ягоныя п'яныя мазгі не адразу мусілі скеміць, як гэта сярод жаночых абрысаў можа вось такое быць). — 0, ліха на мяне!
Вось чаму ў гарадку ўсе смяяліся з Дзям'яна Караля.