Лабух
Раманчык
Някляеў Уладзімір
5 Лі-Лі дома не было. У прыхожай...
Лі-Лі дома не было. У прыхожай, у пакоі, на кухні — паўсюль вэрхал. Лі-Лі, відаць, некуды спяшалася, ды яна і не спяшаючыся, не надта прыбіраецца, для яе гэта марная страта часу. „Возьмеш адну рэч і перакладзеш на месца другой, а нашто?.."
Падумаеш, яно і так... І ўсё ж некаторыя рэчы, напрыклад, станік з трусікамі, павінны быць на нейкім сваім месцы, а не вісець на ражку люстры. Ну, добра, ты высокая, але ж і гнуткая, не пераламалася б у шафу нахіліцца... Ды й наогул: не чаплялася б з раніцы, я раней бы выбраўся на работу, не сустрэў бы Крабіча...
Праблемы ўсе ад баб.
Каб нечым заняць сябе, я пачаў прыбірацца. Сабраў і склаў у шафу транты, заслаў ложак, спарадкаваўся ў прыхожай, посуд вымыў на кухні — на ўсё пайшло з чвэрць гадзіны, гэта не занятак...
Калі б я выправіў Крабіча з лазні, нічога б не было. А не ўзяў бы Крабіча ў лазню, дык і выпраўляць яго не было б патрэбы. Нашто мне Крабіч?..
Нашто наогул мне столькі выпадковага люду?.. У мяне дзве жонкі, двое дзяцей. Ну, хай сабе жонкі — лусты адрэзаныя, а дзеці?.. Дачку апошнім разам бачыў, калі яна з Лі-Лі мяне знаёміла, а сына — дык і не помню. Пайсці б з ім куды-небудзь, пагаварыць па-мужчынску, у яго зараз такі ўзрост... Пра фею яму расказаць...
Калі Крабіч пачаў нахабнічаць, я чаму галяком яго не выкінуў сабакам? Таму што, які ён ні ёсць, хай быдляк, але свой? А Росцік — чужынец, якога прывёў да нас Майсей цераз пустэчы егіпецкія?..
Усе праблемы ад сваіх і са сваімі.
Крабіч недзе там за нешта змагаецца, а я нідзе і ні за што, дык я павінен адчуваць, нібы перад ім вінаваты?.. І ўсё яму спускаць?.. Змагайся сабе, я не хачу.
Марта, на што ўжо немка спакойная, яго не выносіла, трываць не магла. Калі ён гуляўся з нашым сынам і вучыў яго сваім лічылкам: „Бег па вуліцы сабака — ногі, рогі, хвост і срака", — яна бялела. І не таму, што не разумела, скуль у сабакі ўзяліся рогі.
Прывезеная ў Мінск, Марта, дзіця культуры, да латышскай і нямецкай вырашыла беларускую мову дадаць... І неяк спыталася ў Крабіча, як па-беларуску будзе дзяцел... Крабіч сказаў ёй, што дзяцел па-беларуску — далбаёб.
Сусед наш за сцяной, Давід Вісарыёнавіч, напалову Сталін, толькі дзяцел такі ў гальштуку і ў акулярах, дэкан інстытута замежных моў, куды Марта паступаць збіралася, рамонт якраз рабіў — доўга і штодня да ночы. Дык Марта і папрасіла яго, у двары спаткаўшы, — сама ўся дзіва блакітнавокае: „Давід Вісарыёнавіч, міленькі, вы хоць уночы не стукайце, як..."
Ледзь паступіла Марта ў той інстытут, хоць і ведала, як дзяцел па-нямецку будзе.
З першай жонкай, з Нінай колькі я не бачыўся? Паўжыцця... Пасля мяне яна двойчы замуж выходзіла — і абодва разы не склалася... Тройчы ў яе праз мяне не склалася, цяпер адна. Спрабаваў дазнацца ў Камілы, як там маці, дык што тая скажа?.. Нармальна.
Ніна да Крабіча адносілася якраз нармальна. Ды ён тады і быў нармальны: студэнт і студэнт, як і мы. Толькі мы займаліся музыкай, а ён... Казаў, што на местачковага настаўніка вучыцца, бо ўсе літаратары — местачковыя настаўнікі.
— Чаму местачковыя?..
— Бо і не сельскія, і не гарадскія.
Праз яго Ніна і прыдумала дачку Камілай назваць... Я супраць быў, не нашае ж імя, а Крабіч сказаў: лабух, кнігі чытай! Аказалася, першая дачка Дуніна-Марцінкевіча звалася Камілай. І наступныя называліся не меней экзатычна: Эмілія, Зофія-Аліцыя, Леакадыя, Цэзарына... Таму яшчэ адна дачка Вінцэнта сына Яна, Яўгенія, здаецца ўжо нібы і не ягонай.
Крабічу імёны дачок Вінцэнта Янавіча не здаваліся экзатычнымі. Ён даводзіў, што беларусы павінны вызначацца адметнымі, белымі імёнымі, па якіх бы іх распазнавалі. Каб не выглядаць у свеце тымі самымі... дзятламі. Братамі чорных, толькі пашарэўшымі. Таму ўсё ж не скажаш, што ў ім тады зусім не было ніякай палітыкі. Была — ды яшчэ каляровая.
Цяпер я і ўявіць не магу, што дачка мая магла быць не Камілай. З гэтым мне шанцуе, як Дуніну-Марцінкевічу: Каміла, Лі-Лі... Тут і Марта да кучы, і Поль аб’явіўся...
Чаго ён, дарэчы, хацеў, гэты Поль?.. Куратар, у якім д’ябал жыве... Не, трэба з Мартай спаткацца, пачакае Ніна. Ды і не чакае яна ад мяне нічога, перачакалася.
"Лі-Лі, — падумаў я, калі зазваніў тэлефон. — Ну, Лі-Лі!.."
А чаму „ну, Лі-Лі?..” Нібы яна да „прафесаршы” зацягнула і Крабіча ў лазню прывяла...
"Лі-Лі можна?..” — спытаў мужчынскі голас. Ніякія мужчынскія галасы па маім тэлефоне дагэтуль Лі-Лі не пыталіся.
"Не. Тут няма ніякай Лі-Лі”.
"Добры вечар, Раман. Гэта Максім Аркадзьевіч”.
Бацька Лі-Лі. Яна без цырымоній пазнаёміла нас у Тэатры моды, куды мяне запрасіла, а ён сам прыйшоў. Мы паглядзелі з ім, як Лі-Лі на сцэне вырабляецца, потым кавы папілі, паразумнічалі. Разумнічаў, праўда, ён адзін, прасвятляў мяне ў кітайскай філасофіі. Я слухаў нешта пра ісціну чань, якую можна спасцігнуць толькі па-за вобразамі і па-за гукамі, адпрэчыўшы іх, — і нічога не петрыў, выдаючы выгляд, быццам спасцігаю... Бацька Лі-Лі ўсяго на год за мяне старэйшы, але чамусьці так пайшло адразу, што ён называў мяне Раманам, а я яго — Максімам Аркадзьевічам. Не таму, зразумела, што ён быў на год старэйшым доктарам навук... Калі б ён спаў з маёй дачкой, дык, мусіць, я называў бы яго Максімам, а ён мяне — Раманам Канстанцінавічам. Толькі, каб спакойна ўявіць такое, мне, відаць, яшчэ шмат чаго спазнаваць давядзецца ў кітайскай філасофіі.
"Выбачайце, Максім Аркадзьевіч, не пазнаў... Лі-Лі бегае недзе, пазней пазваніце”.
"А з вамі я магу пагаварыць?"
"Калі ласка. Мы гаворым”.
"Не па тэлефоне. Можам мы сустрэцца?"
Размовы з мужыкамі філасофскага складу ў вечаровыя планы мае ніяк не ўваходзілі, асабліва пасля такога дня.
"Ну, не ведаю... Можа, заўтра?"
"Заўтра позна будзе”.
"Чаму позна?.. — Ён маўчаў, і я раптам спалохаўся. — З Лі-Лі што-небудзь?"
"Не, — сказаў ён праз паўзу, — не з Лі-Лі... А, зрэшты, і з ёй таксама... Тут агульнае..."
Агульнага трэба было чакаць — раней ці пазней... На ягоным месцы я даўно разабраўся б з агульным, без філасофіі. Тады няхай сабе і сёння, адно да аднаго...
"Добра, прыходзьце. Я дома, нікуды не збіраюся”.
"Я таксама не збіраюся... Лепш бы вы..."
Падобна было на тое, што з агульным вырашылі разабрацца сямейна. Я не стаў хаваць, што такія разборкі мне ні для чаго.
"А жонка?.."
"Я адзін”.
Ну, калі адзін...
"Гарэлку браць?"
"Я не п’ю. Хіба Лі-Лі вам не казала?.."
Лі-Лі мне казала, што ты не п’еш?.. Ды яна пра цябе і не заікнулася ніводнага разу!
Дактары філасофіі ў нас апошнім часам не ў вялікай пашане, таму пасяляюцца ў мікрараёнах, бліжэй да пралетарыяту, які па-ранейшаму шануецца. Філосафы пра пралетарыят толькі і думалі, пралетарскую рэвалюцыю з ім наладзілі, так што ўсё справядліва.
Максім Аркадзьевіч адчыніў перада мной дзверы звычайнай хрушчоўкі ў панэльным доме — і я ўбачыў за спінай ягонай страшыдла: чорнага-чорнага, вялізнага, у даўжыню не меншага за Лі-Лі, дога. Бацька Лі-Лі таксама быў не з маленькіх, пад столь, таму першае, пра што я падумаў — як яны ўсе такія тут месцяцца?.. Дог не выяўляў агрэсіі, не падаваў голас і не шчэрыўся, але гэтак нярадасна глядзеў вочы ў вочы, што парог я пераступіць асцярогся.
— Вы казалі, што адзін...
— Максім! — кінуў цераз плячо Максім Аркадзьевіч, і дог задам, бо ў катушку прыхожай не было яму як павярнуцца, адсунуўся налева ў калідорчык. — Заходзьце, ён за ўсё жыццё толькі аднойчы чалавека ўгрыз.
Значыць, не выключаўся і другі раз. Тое, што дога, як і гаспадара, звалі Максімам, небяспеку не адмяняла. У сем год мяне скусаў шалёны сабака, да заікання са страху дайшло, якое ведзьма Карэнчыха зашаптала, так што адносіны з чацвяраногімі сябрамі меў я своеасаблівыя — і сабакі чуццём сваім сабачым гэта адчувалі. Дартаньян нездарма мяне ў ложку з былой актрысай ледзь не парваў.
Калідорчык з прыхожай веў на кухню, двое прыадчыненых дзвярэй — адны ў спальню, а другія — у нечакана вялікі і амаль пусты пакой, з мэблі ў якім былі толькі нізенькі столік з трыма крэсламі ды канапа. Ну, яшчэ люстра, калі лічыць яе мэбляй.
Чагосьці тут, што абавязкова павінна было быць, не ставала, я адразу не ўцяміў, чаго, і толькі сеўшы ў крэсла каля голай сцяны, убачыў тое, чаго тут няма: кніжных паліц. Іх не было, наколькі я змог заўважыць, і ў спальні, ды не тое што кніжных паліц — нідзе ніводнай кнігі не віднелася. Якраз кнігамі, я чакаў, будзе завалены кабінет філосафа так, што не прайсці, як некалі ў хаце Крабіча.
— Кніг болей не чытаю, — сказаў Максім Аркадзьевіч, ставячы на столік кававарку. — З год ужо. Усе прачытаў.
Ці ад яго не схавалася, як прабег я позіркам па пустых сценах, ці ўмеў ён думкі ўгадваць, але чалавека, які прачытаў усе кнігі, бачыў я ўпершыню.
— Кнігі замінаюць чыста думаць, — разліваў Максім Аркадзьевіч каву ў кубкі. — Усе яны ад свайго „я", а ў дао „я” не існуе.
— У чым?..
— Як гэта ў чым?.. Мы ж з вамі тым разам...
— Ісціну чань мы тым разам спасцігалі... Без гукаў і вобразаў.
— А-а, выбачайце... Ну, можна сказаць: у абсалюце. Дао ў зразумелым нам сэнсе — абсалют. Вам з цукрам?..
— Бог кітайскі? — сам я насыпаў цукру, бо вечна мне нехта не дасыпае.
— Не зусім... Бог таксама ў гэтым абсалюце, і абсалют — у дао.
— Як матрунка ў матрунцы? — спытаў я пра тое, што абсалютна мне было па барабане, і дарма спытаў, бо Максім Аркадзьевіч пакруціў пустату ў руках і вінавата, бездапаможна вымушаны быў тлумачыць далей.
— Не... Тут не адно ў адным, а ўсё разам і разам усё. Разумееце, Раман, нельга нават сказаць, што гэта дао, а гэта не дао. Без дао нельга думаць — і можна падумаць, што тое, без чаго думаць нельга, і ёсць дао, але дао тое, пра што нельга падумаць... Бог мой, як незразумела я, мусіць, тлумачу?..
— Чаму? — паглядзеў я на яго ўважліва. — Ясна ўсё.
Ён не надта паверыў, але ўзрадваўся.
— Праўда?.. Гэта сапраўды толькі здаецца складаным, а па сутнасці так проста... Самае простае, што можа быць. Таму яно і дао. Сказаць яшчэ прасцей: дао можа стварыць усё, але ніхто і нішто не можа стварыць дао.
— А Бог? — на гэты раз нібыта да месца згадаў я Бога, з дапамогай якога мог хоць выгляд зрабіць, быццам пранікаю трохі ў глыбіні кітайскай філасофіі. Аднак радасць на твары Максіма Аркадзьевіча змянілася разгубленасцю.
— Вы ж сказалі, што зразумелі... Ад мяне жонка пайшла, Раман. Што ў такіх выпадках робяць?
Ад кітайскай філасофіі да разводу з жонкай сігануў ён адразу, без ніякага пераходу, нібы і тое, і другое было адным і тым жа. Можа быць, гэта і ёсць дао.
— П’юць, — адказаў я таксама адразу, бо ў разводах быў спецыялістам не меншым, чым Максім Аркадзьевіч у філасофіі.
Ён коратка ўздыхнуў, нават не ўздыхнуў, свістануў неяк.
— Пра гэта я ведаю... Але я не п’ю. Вам Лі-Лі хіба не казала?
А пра гэта ўжо сёння ён у мяне пытаўся.
— Тады тым больш п’юць. — Я дастаў каньяк, які ўсё ж узяў па дарозе, бо размовы чакаў нервовай. — Давайце пад каву...
Максім Аркадзьевіч ускінуў рукі ўгору.
— Не-не! Вам кілішак зараз прынясу, а сам — не, выбачайце.
— Дао не дазваляе?
— Мазгі не дазваляюць, — сказаў доктар філасофіі, ідучы на кухню. — Шкада іх прапіваць, прапіць іх лягчэй за ўсё.
Гэта, бадай, ісціна... Мазгі прыдумалі гарэлку, але гарэлка іх прыдумаць не можа.
Па пераходзе Максіма Аркадзьевіча ад філасофіі да жонкі я пачуўся вальней. Філасофіяй, мне здавалася, ён размову пра Лі-Лі адцягвае, а адцягваюць звычайна толькі найгоршае. Добрага я ў любым выпадку не чакаў, але праблема жонкі лепш, чым праблема Лі-Лі... Толькі чаму ён з гэтым мне пазваніў? Больш сказаць няма каму?..
Такое бывае. Круціцца наўкол безліч народу, быццам бы сябры, таварышы, а станецца нешта сур’ёзнае, пачнеш шукаць, да каго б кінуцца — і, аказваецца, няма да каго... Ты адзін. Тады і кідаешся ў паніцы да любога...
Бацька Лі-Лі не падобны на панікёра, спакайнейшыя людзі сутракаюцца рэдка. Праглядае ў ім, нечаканая ў такім здаровым мужыку, бездапаможносць, але яе не столькі, каб кісялём разлезціся з-за пайшоўшай жонкі. Нешта тут яшчэ ёсць, агульнае, як ён сказаў... Дао...
Дог Максім, па-ранейшаму нярадасна гледзячы на мяне, увайшоў і лёг пасярод пакоя. Я на ўсялякі выпадак падабраў ногі пад крэсла, але што толку?.. Дог ляжаў, глядзеў на мяне і нешта пра мяне думаў. Хрэновае-хрэновае, мяркуючы па паглядзе...
— Я не вінаваты, што сабак баюся, — папрасіўся я ў Максіма Аркадзьевіча, калі ён прынёс кілішак з нажом і ненарэзаны лімон на сподачку. — Можна яго ў спальню?
— Можна, калі выць не будзе... Гэта зараз спальня, а быў пакой Лі-Лі, ён там вые...
— Можа, не будзе...
— Можа, і не будзе... Максім!
Максім Аркадзьевіч толькі мянушку назваў, анічога болей не дадаў, не загадаў, а дог, касавурачыся на мяне, падняўся і падаўся ў другі пакой. Я ўжо не стаў прасіць замкнуць яго там, Максім Аркадзьевіч сам здагадаўся і зачыніў дзверы спальні. У доме гэтым нейкае таямнічае, па-за гукамі і вобразамі, усіх з усімі ўзаемаразуменне.
— Без дазволу ён усё адно б адтуль не выйшаў, але няхай будзе па-вашаму... — пачаў доктар філасофіі, зноў сядаючы, і завяршыў, сеўшы. — Жонка мая ўзраўнавала мяне да Лі-Лі, Раман. З гэтага ўсё пачалося, каб сёння скончыцца.
Да ягонай манеры безпераходнай змены размовы не лёгка было прызвычаіцца, і я падумаў, што ці ён, ці я нешта прапусцілі. Альбо прапусціла Лі-Лі, якая хоць і не мела звычкі спавядацца ў сваім сямейным жыцці, але пра тое, што Максім Аркадзьевіч бацька ёй не родны, магла б сказаць, гэта ўсё ж нешта значыла... Я б яго таксама тады, можа быць, проста Максімам называў, як дога.
— Вы падобныя... — сказаў я, не ведаючы, што сказаць, і, не цэлічыся нікуды, пацэліў ва ўсё.
— Не! Зусім не! У тым і прычына, з таго і ўзнікла ўсё, што ніколькі не падобныя. Гэта аказалася такім нечаканым, як адкрыццё новага, тэарэтычна магчымага, але касмічна аддаленага і таму нібы няіснага свету! Пакуль яна была маленькая, мне таксама здавалася, што мы падобныя, тым больш пры такім знешнім падабенстве... І толькі пад заканчэнне школы, калі ў ёй выявіўся стыль, характар, спосаб мыслення і тып паводзін — усё аказалася не маім! Процілеглым, мной не займетым! Такім, што павінна было б быць ува мне, але прамінула мяне, праз мяне перакінулася ў яе... Чаго я хацеў для сябе ў сабе, разумееце? — і ўва мне ўзнікла жаданне гэта займець, разумееце? Спачатку яно не было каханнем, сексуальным жаданнем, не... Адразу я і не думаў пра гэта, і, каб падумаў, змусіў бы сябе спыніцца, але я не думаў! Я толькі заўважыў раптам, што яна не падобная на мяне, як дачка на бацьку, і, здавалася б, што з таго?.. Нічога, больш непадобных, чым падобных. Ды ўсё ўжо адбывалася само па сабе, я скрануў той горны сумёт, з якога пачынаецца лавіна. Неяк я ўбачыў, што яна не падобная, як мая дачка на маю дачку, і амаль адразу адчуў, неадольна адчуў, што дачка мая падобная на маю жанчыну. Толькі на маю жанчыну, болей ні на каго — толькі яна падобная, болей ніхто. Думаць было позна, справіцца з гэтым я ўжо не мог... Зоя, жонка мая, трывала да апошняга, з дачкой жа ўсё звязана, а сёння пайшла. Сказала, што я хворы. Вар’ят. Я, зразумела, не вар’ят, таму прыняў адзінае магчымае рашэнне — павесіцца, але Максім не даў... Вяроўку вырваў і перагрыз. А пасля я ўбачыў, што ў хаце гэтай мне і павесіцца няма як, і пазваніў вам. Вы што-небудзь можаце прыдумаць?..
"Ну-ну... — думаў я, пакуль ён гаварыў, — ну-ну... ну-ну... „ — і гэта ўсё, што я мог прыдумаць. Калі ёсць нешта ў свеце, чаго мне не ўявіць і не спасцігнуць, дык гэта не кітайская філасофія, не чань і не дао, а тое, пра што ён казаў. Не было ўва мне закутка, дзе б такое магло мясціцца... Немагчымае ёсць немагчымае, таму, як толькі ён пачаў у ім спавядацца, мне і ўзбрыло ў галаву, што ён Лі-Лі няродны бацька. Я спалохаўся, я адразу паспрабаваў зачапіцца за магчымае... Але не ўдалося — і не па мне разумны Максім Аркадзьевіч аб’явіўся перада мной вылюдкам, які спаў з крэўнай сваёй дачкой. Вылюдак глядзеў на мяне і чакаў, што я скажу, што зраблю — а што мне казаць і рабіць?..
Найбольш хацелася дапамагчы яму ў тым, на што ён наважыўся. Нажом, які ён прынёс лімон наразаць, ці па чэрапе бутэлькай... Але чаму я? Я ўрэшце так і спытаўся:
— А чаму я?..
— Вам дасталася Лі-Лі... Вы хацелі б мяне знішчыць... Гэта натуральна...
Натуральна!.. Што тут натуральнага?.. І ўсё ж я спытаў пра тое, пра што можна ўжо было не пытацца.
— Лі-Лі вам родная дачка?
Максім Аркадзьевіч паглядзеў на мяне няўцямна, насампраўдзе няўцямна.
— А якая яшчэ?..
Мне падалося, што з чужой жанчынай, з няроднай дачкой, з маёй Камілай усё гэта было б яму без патрэбы — і больш не ставала трывання, каб наўпрост не вызнаць тое, што мяне страшыла.
— Вы з ёй... — пачаў я — і не змог дапытацца. Ну, гэта было, як спытацца ў Камілы, ці не хоча яна пераспаць са мной.
Ён дапамог мне.
— Вам хочацца ведаць...
— Так! Хочацца! — рашыўся я — і ў параненым корані майго раманчыка павярнуўся відэлец. — Вы былі з ёй?
— У якім сэнсе?
— У найпростым! Вы з ёй спалі?
Ён адказаў незразумела.
— Я ж вам сказаў, што Лі-Лі — мая процілегласць.
— І што з таго? Яны ўсе — процілегласць!
Максім Аркадзьевіч ускочыў з крэсла — вялізны, пад столь. Тут яму сапраўды ніяк не павесіцца.
— Лі-Лі не ўсе! Усе — не процілеглыя, яны хочуць таго ж, чаго вы! А Лі-Лі хоча іншага! Не спасцігнуць, не спазнаць нешта, а стаць тым, што спазнае, без спасціжэння! Адразу — як вада вадой! Не ўсведамляючы сябе — гэта і ёсць дао! Але яна не разумее, што тады і бацька можа нарадзіць дачку, і дачка бацьку! Што яны адзін для аднаго і адзін у адным і нараджаюцца бясконца, бо няма такога, што ў адзін бок — пачатак, а ў другі — канец! Яна не здольная ўключыць мяне ў несвядомае, яна бачыць і бачыць мяне ў прымітыўным, фізічным пачатку — і хоча не так і не таго, як і чаго хачу я! Бо не ўяўляе, што са мной гэта, як і з вадой, можа адбыцца па-за мысленнем, проста адкрыцца — і ўсё! А вы думаеце, што я монстр!..
Я думаў, што ён не монстр, а вылюдак, але гэта адно і тое ж, так што ён зноў угадаў.
З усяго, што ён сказаў, я найперш пачуў гэта можа адбыцца — і выходзіла, што не адбылося... І толькі зараз я заўважыў, што сціскаю ў руцэ лімон і ўжо выціснуў з яго сок ці ні да апошняй кроплі — поўны сподачак.
— Максім Аркадзьевіч, скажыце мне так, каб я зразумеў: вы спалі з Лі-Лі? Былі вы з ёй, як з жанчынай, ці не?
— Не! — знясілена сеў ён, і відэлец перастаў варочацца ў корані майго раманчыка. — Вы ўсе нам замінаеце, праз вас я яе губляю... Не асабіста праз вас, а праз вас усіх, каго толькі тое і цікавіць, хто з кім спіць.
Яго, канечне, цікавіць толькі ісціна чань і абсалют дао, болей нічым ён не цікавіцца і нічога не хоча... Але хацець — не зрабіць. Калі б людзей судзілі за тое, чаго яны хочуць, свет быў бы суцэльнай турмой.
Струна напругі ўва мне паслабілася, я паклаў лімон у сподак — і сок пераліўся на стол. „Піце натуральныя сокі!..” Неяк трэба было вяртацца да натуральнага.
— У мяне таксама ёсць дачка, Максім Аркадзьевіч. Каміла, равесніца Лі-Лі...
— Ну і што?.. Вы чаму не п’еце?..
Мая дачка яго не цікавіла, а піць я не хацеў: каньяк, як і гарэлка, не можа прыдумаць мазгі.
— Яны сябруюць, Каміла мяне з Лі-Лі і пазнаёміла... Ведаеце, для чаго?
Максім Аркадзьевіч пырхнуў.
— Здагадваюся. Для жывёльных злучак.
Мне расхацелася распавядаць яму пра мае адносіны з дачкой...
— Няхай так. Але чаму са мной, чалавекам удвая старэйшым?.. Нават гэта не зусім натуральна, але ўсё ж...
— Не мой выпадак?
— Не ваш.
— І вы прыдумалі пазнаёміць мяне з вашай Камілай? Каб яна стала маёй Лі-Лі?
Пра такое я і блізка не думаў — ён што?..
— Не. Каміла хай сама знаёміцца, з кім захоча.
— Хай. Тады што вы прыдумалі?
Ён змушаў мяне да нечага, што я нібыта абавязаны быў прыдумаць, бо ён пазваніў мне, ратуючыся, хоць Максім Аркадзьевіч ад пачатку маніў: званіў ён не мне, а Лі-Лі, за мяне пасля ўжо зачапіўся...
— Не прыдумаў, думаю пакуль... Я кнігі ўсе не прачытаў, але чытаў Фрэйда, нешта яшчэ такое і...
Ён цераз столік нахіліўся да мяне, перабіваючы.
— Фрэйд — хворая пісаніна для хворых. А я прыдумаў, за вас прыдумаў! Ажаніцеся, ці проста вазьміце жыць да сябе Зою! Яны падобныя, і Зоя спелая, страсная, о, вы не ўяўляеце, якая Зоя страсная! — нашто вам Лі-Лі?
На твары ягоным блукала толькі што знойдзеная здагадка — Максім Аркадзьевіч не жартаваў. Калі я зразумеў яго правільна, калі наогул тут можна было нешта зразумець, ён прапаноўваў мне абмяняць Лі-Лі на Зою, сваю дачку на сваю жонку... Навесці парадак: узяць адну рэч і пакласці на месца другой.
— Вы прапануеце абмен?..
— Так! І ніхто не вешаецца!..
Сам я вешацца ніколі не збіраўся, але вешальнікаў бачаў... Трубач Чэсік Пілевіч, з якім гралі мы ў адной рок-групе, на канцэрце адышоў пад сола ўдарных за кулісы, сола скончылася, яму ўступаць, а яго няма... Сыгралі без трубы, кінуліся шукаць — вісіць у грымёрцы на рамяні... Чаму, з чаго?.. Пра суіцыд ніколі і не заікаўся... Я падумаў: можа, звыш што-небудзь, покліч які — музыкант ён ад Бога быў...
Аказалася, што не звыш, ніякі не покліч... Ажаніцца сабраўся, а нявеста, пакуль мы на гастролях былі, дагульвала сваё. І Чэсік, калі мы прыляцелі ўраніцы — на дзень усяго, толькі на той канцэрт — застаў яе з барабаншчыкам. Не з нашай групы, барабаншчыкаў хапае... Чэсік падумаў да вечара, як яму быць — і пад сола барабана...
Лабухі, помню, прыпухлі... Прыкол Чэсікаў ацанілі: прыкалоўся Чэсік крута — толькі што і каму даказаў?..
Максім Аркадзьевіч так, як я ўяўляў сабе вешальнікаў, не выглядаў. Я наогул засумняваўся ў тым, што ён вешальнік...
Пра вяроўку ў доме вешальніка не кажуць, толькі, мусіць, не ў гэтым доме, і я вырашыў вешальніка праверыць.
— Максім Аркадзьевіч, дайце вяроўку...
— Якую?
— На якой павесіцца спрабавалі...
— Я выкінуў яе... — сказаў ён запаволена. — Зрэшты, яна ў сметніцы... У вас дзіўныя жаданні.
— Не дзіўнейшыя за вашы... Дайце.
— Ну, калі ласка, зараз...
Ён няўпэўнена падаўся калідорчыкам на кухню, пастукаў там дзверцамі шафак і спытаўся адтуль:
— Вам тую самую, ці лепей новую?.. У мяне новая ёсць...
З гэтымі словамі, з вяроўкамі ў рукаў ён паказаўся ў прыхожай, бокам да дзвярэй спальні, і дзверы тыя здрыгануліся разам з касякамі і ўнутранымі перагародкамі: гух! — і падаліся ў замку, нібы кувадлаю ў іх грымнулі...
— Максім! — крыкнуў Максім Аркадзьевіч, кідаючы мне вяроўкі і зачыняючы дзверы ў мой пакой, а ў дзверы спальні зноў „гух!” — і затрашчала дрэва, а пасля быццам мех з пяском грузна пляснуўся на падлогу.
— Ды пусці, няма ў мяне нічога, пусці... — супакойваў Максім Аркадзьевіч дога, які, відаць, паваліў яго. — Госць наш захацеў павесіцца, няхай вешаецца, табе што?.. Да нас Лі-Лі вернецца, калі ён павесіцца...
Праўдай аказалася і тое, што ён казаў пра сабаку, і тое, што казаў пра вяроўку, якая была перагрызеная... А, значыць, і ўсё астатняе праўда?.. Апроч таго, што ён Максіма дурыў, быццам я хачу павесіцца. Ці, можа, і гэта праўда таксама?..
Калі Максім грымнуўся ў дзверы, я не ўцяміў адразу, што адбываецца, таму не паспеў спалохацца. Калі б паспеў, дык з маім агульным страхам да ўсіх сабак і асобным да гэтага страшыдлы, можа, і вешацца не было б каму...
— Як вы там, Раман?.. — спытаў Максім Аркадзьевіч. — Зараз я замок падпраўлю, зноў яго зачыню... Ледзь дзверы не высадзіў, такія дзверы...
Уявіўшы, што было б, калі б Максім з першага разу выбіў замок і наляцеў на мяне, я наліў кілішак і выпіў.
— Вы што замоўклі? — пытаў Максім Аркадзьевіч, шкрабаючыся ў прыхожай. — Павесіліся?.. — І па голасе ягоным нельга было сказаць, што ён такога не дапускае.
Што ж мне сёння так шанцуе?.. Трэба звесці размову да нечага нейтральнага і пайсці. Галавой ён хай наложыцца.
— Не... — увайшоў у пакой Максім Аркадзьевіч. — Не павесіліся. — І паглядзеў на люстру. — А вяроўку нашто прасілі?
— Фокус хацеў паказаць, — скруціў я і засунуў у кішэнь пінжака вяроўкі. — Толькі забыўся, як робіцца. Дома ўспомню, некалі пакажу... А што ўсё ж такое дао, Максім Аркадзьевіч? Калі ў двух словах?..
Я ўгадаў, пра што зараз спытацца, ён устрапянуўся.
— Дзеянне без дзеянняў, калі ў двух словах. Найвысокі і наймудры стан усяго існага і няіснага. Чалавек трымаецца зямлі, зямля трымаецца неба, неба трымаецца дао, а дао — самога сябе. Пра неба і зямлю, а тым больш пра нас з вамі, дао не думае. Гэта вам не Бог, як вы Яго ўяўляеце. Дао настолькі ва ўсім прысутнічае, што адсутнічае ва ўсім. Дык як вам мая прапанова пра Зою?
Толькі было кінуўшыся ў глыбіні дао, доктар філасофіі вынырнуў з іх, зноў без пераходу змяніўшы размову. Лі-Лі была для яго важней за дао — і я не стаў яму даводзіць, што ў прапанове ягонай столькі сэнсу, што ў ёй адсутнічае ўсялякі сэнс.
— Я падумаю, Максім Аркадзевіч. Дайце мне падумаць.
— Колькі?
— Хоць бы да заўтра... Вы заўтра дома?
— Заўтра не. Днём сюды Лі-Лі з Полем спяваць прыдуць.
Мне здалося, што я не дачуў.
— З кім?
— З адным яе знаёмым, яны дуэтам спяваць спрабуюць. Дзіўна, Лі-Лі амаль ва ўсім разняволеная, а спяваць саромеецца. Калі нехта слухае яе, саромеецца, і гэта з дзяцінства... Вы чулі, як яна спявае?
Пра тое самае пытаўся Поль, адзін з яе знаёмых... Лі-Лі магла карыстацца студыяй і ў Тэатры моды, і ў мяне студыя — для чаго ў дуэце з Полем запірацца ў хаце?.. Каб не чулі?
— Не, я не чуў...
Максім Аркадзьевіч ухапіў мяне за локаць і пацягнуў у калідор.
— Дык паслухайце! Гэта неверагоднае нешта!.. Магнітафон на кухні, я выпадкова знайшоў адну касету.
Кухня, а хутчэй куханька ў гэтым доме была звычайная, як і ўсе куханькі ў такіх дамах: з кута за дзвярыма выпірае белы халадзільнік, які трэба абмінаць, каб прашчыміцца да стала за ім, насупраць — белая газавая пліта ўпрытык з белай ракавінай і белым слупком шафкі, а па сценах — паліцы для посуда і ўсялякай кухоннай драбязы... Выпадкова знойдзеная касета стаяла ўжо ў магнітафоне, які Максім Аркадзьевіч, усадзіўшы мяне на зэдлік да стала, уключыў адразу — і загучала мелодыя, якую ўкраў я некалі ў Майкла Джагера, каб з ёй вырастаў Поль...
Жаночы голас незвычайнай сілы з нізкім, густым тэмбрам, які б ніколі я не прыняў за голас Лі-Лі, каб не чуў яе голасу ў нябесных палётах, жывы, без ніякіх кампутарных прыбамбасаў голы голас са звычайнага хатняга магнітафона ашаламіў... Не тэмбрам нават ашаламіў і не сілай, хоць і яны ўражвалі, а тым якраз, што быў жывы і голы, настолькі жывы і голы, нібы не з гукаў бесцялесных ткаўся, якія вырабляюцца з напружання і вібрацыі галасавых звязак, а ўзнікаў адразу як цялеснае, фізічнае пачуццё, што вырабляецца ніжэй, значна ніжэй за галасавые звязкі — і голасам толькі выносіцца на волю, узносіцца ў нябесныя палёты... Лі-Лі не прафесійна спявала, не, з голасам яе яшчэ работы і работы, але яна спявала тым, чым спяваюць усе геніяльныя спявачкі: вагінай, маткай. Яе жаданнем, яе спакусай, яе прагай...
Любы, самы моцны голас без гэтага — пусты, стэралізаваны, і любая, самая фактурная спявачка без гэтага — завадная лялька. Колькі я лялек такіх панаставіў на сцэну, дзе ўсё ў іх нібыта някепска выходзіла, і яны нават мелі якую-ніякую славу, і ніводная з іх не разумела, чаму я, упадаючы зрэдку ў адчай, крычаў, як шалёны: „Ты чым спяваеш?!.” Яны толькі лыпалі вачыма і звычайна адказвалі: голасам; у лепшым выпадку: душой.
З голасам Лі-Лі кантраставаў высокі, амаль фальцэт, голас Поля — і кантраст гэты ствараў сваё напружанне, сваю пачуццёвую зону — з дуэта таксама мог выйсці толк. Але, калі Поль зараз і цікавіў мяне неяк, дык толькі не як спявак.
Максім Аркадзьевіч слухаў, заплюшчыўшы вочы, і твар ягоны торгаўся, перасмыкаўся, па ім прабягалі ледзьве не канвульсіі... Бацька Лі-Лі ўвесь быў у яе голасе, злітным ці з дао, ці з жаданнем, пакутваў у ім і святкаваў — і ўпершыню за сёняшні вечар я, калі і не зразумеў яго, дык наблізіўся да гэтага, падумаўшы, што і такое можа быць. Толькі гаварыць з ім болей мне ні пра што не хацелася, я паціху, асцярожна выбраўся з кухні ў прыхожую і зачыніў за сабой дзверы.
У пад’ездзе, спускаючыся па лесвіцы, я пачуў, як узвыў Максім. Гэта было неверагодным, я вушам сваім не паверыў, але ў выцці ягоным праляталі нябесныя гукі Лі-Лі:
А!.. О!.. У!..
Слухаць гэта было страшна — і мне раптам так захацелася Лі-Лі, як ніколі. Калі яе не акажацца дома, я сканаю.