Лабух
Раманчык
Някляеў Уладзімір
11 Калі прапала Канстанцыя...
Калі прапала Канстанцыя, Атос не захацеў дапамагаць д’Артаньяну шукаць яе, сказаўшы, што не існуе ў свеце такой жанчыны, якую варта было б шукаць, калі яна прапала... Тым больш, здагадваючыся, дзе яна.
У мяне прапалі адразу дзве: Лі-Лі, пра якую Зоя здагадвалася, куды яна падзелася, і Лідзія Паўлаўна, пра якую здагадваўся я сам. Адну з іх, думаючы што заўгодна пра другую і ўсіх астатніх, трэба было знайсці... Так што наўрад ці ўсю праўду казаў д’Артаньяну Атос.
— Разам думаць — разам ведаць... — апранулася і села піць каву Зоя. — Усё тое, што паасобку ведаем. Расказвай...
Колькі жанаты я быў з Нінай, столькі яна мучыла мяне гэтым: усё мы павінны былі адзін пра аднаго ведаць і ўсё вырашаць разам. Штовечар, паклаўшы спаць Камілу, яна зачынялася са мной на кухні і пачыналася: скажы, раскажы... Дзе ты быў, з кім сустракаўся, пра што гаварылі... Сама пра сябе Ніна ўсё дарэшты расказвала, але што там было слухаць... У нас шмат завялося сумесных звычак, толькі звычка думаць і рабіць усё разам так і не завялася. Засохла, не расквітнеўшы, як Ніна ні палівала яе, як ні старалася... Свае праблемы я звык вырашаць ці сам, ці з людзьмі староннімі, не ўцягваючы блізкіх. Блізкім маім праблем са мной і без маіх праблем хапала.
— Расказвай, — нецярпліва паўтарыла Зоя. — Спачатку ты, пасля я... — Яна нахіліла галаву і, абцягваючы сукенку, слізнула па грудзях рукамі: — Чаго ты так глядзіш?..
Я падаў ёй люстэрка.
— Паглядзіся...
— Што ў мяне там?.. Дзе?..
Я піў каву і любаваўся, не мог не любавацца нібыта новай, удвая прыгажэйшай за тую, якая прыйшла да мяне дзве гадзіны таму, жанчынай. Не старонняй і не блізкай, выпадкава маёй. Мне шанцуе на выпадкі, гэта факт. Як факт і тое, што Зоя — жанчына не проста прыгожая. Зоя ўдвая разумнейшая за сваю прыгажосць, і яна здольная мне дапамагчы...
— Хочаш сказаць, што ад гэтага прыгажэюць? — паклала люстэрка Зоя. — Я сама заўважыла, у цябе пра іншае пытаюся...
Я ледзьве стрымліваўся, каб сапраўды ўсё не расказаць... Пасля блізкасці з жанчынай такое здараецца — раптам, зарыўшыся ў яе, адчуешся злітным з ёй, і неадольна пацягне цябе, як дым у комін: адкрыцца, даверыцца... Але мне і ў гэтым ставала вопыту, і ніводнага разу не было такога, каб адкрыўшыся, даверыўшыся, я не пашкадаваў пасля, што не стрымаўся.
З той жа Нінай... Я расказаў неяк ёй — якраз пасля блізкасці — пра Анну Вызвышэнскую, якой не бачыў... Пра слепату жадання, пра вышыню, пра палёт — пра ўсё, нават пра шалік сказаў. Я раскрываўся, каб даказаць Ніне, што ва ўсім перад ёю шчыры, душой, як і целам, аголены — няма ў мяне ад яе таямніц... Спрабаваў давесці, што тое, што адбылося, адкрылася мне з Аннай — перакінулася на яе, на Ніну...
Шалік Ніна выкінула, а мяне дастала... Па сутнасці з гэтага і пачаўся наш шлях да разводу.
— Ты хочаш дапамагчы мне, Зоя?
— Я ўсім нам хачу дапамагчы. Табе, Лі-Лі, сабе...
Ну, калі так Лі-Лі дапамагаць...
— Знайдзі Лідзію Паўлаўну. Пад Масквой ёсць Дом для ветэранаў сцэны, яна там павінна быць. Даведайся, дзе гэта, і знайдзі.
— Больш нічога?
— А што яшчэ?.. З-за нечага ж яна баялася, што ў яе пісталет знойдуць. З-за чаго?
Зоя ўзняла бровы, нібы здзівіўшыся, што я дасюль не даўмеўся, з-за чаго?..
— Пра гэта я і хацела разам з табой падумаць...
— І што мы надумаем?.. І нашто нам думаць, калі яна сказаць можа?
— Магла б, дык сказала б... Не збегла б...
Таксама праўда.
— Я ў такой пастцы зараз, Зоя... Не ведаю, як выскачыць. Адзінае выйсце — знайсці таго, хто забіў Ігара Львовіча. Ніхто, апроч мяне, шукаць не будзе.
Зоя ўсё яшчэ глядзела на мяне, нібы нечаму ўва мне здзіўляючыся, і разважаючы нібыта, ці казаць цяпер тое, што ёй карцела сказаць. Асцярожна нахіліўшы кубачак з кавай так, што з яго кропля ў сподак капнула, яна спытала:
— А да каго ты мяне пасылаеш?..
Яна спытала — і я зразумеў, пра што яна спытала, і Зоя не спынілася:
— Лідзія Паўлаўна забіла.
А я за разумніцу яе трымаў...
— Апошняя кропля... і не вытрывала.
Лідзія Паўлаўна вершаліну фікуса зрэзаць не магла, бо фікусу балюча...
— Я паўжыцця яе ведаю, Зоя! Яна начавала ў мяне, мы спалі ў адным ложку з Дартаньянам! Ігар Львовіч — адзіны сын у яе, якім бы ён ні быў — адзіны! А ты ў сподачак каву капаеш: Лідзія Паўлаўна забіла!..
— Ты і з Лідзіяй Паўлаўнай?.. — здзіўлена і, калі мне не здалося, нават раўніва глянула Зоя...
Не, праўду д’Артаньяну казаў Атос.
— Ты зробіш тое, пра што я цябе прашу?..
Зоя выцерла пальцам кроплю кавы на сподачку і аблізала палец.
— Зраблю... А Дартаньна куды?
— Дартаньяна я пагляджу.
— І пісталет паглядзіш?
— Зоя...
— Што Зоя?..
— Я схаваю...
— Нашто яна яго хавала?..
— Для таго і прашу цябе паехаць, каб дазнацца.
— А сам?
— Сам не магу.
— Чаму?
— Бо ў мяне тут справы.
— Якія?
— Розныя. Розных спраў па самае горла!
— Ты чаго крычыш?
— Хто крычыць? Я крычу? Я не крычу.
— Крычыш! — Зоя ўскочыла, перакуліла кубачак з недапітай кавай і, запырскаўшы сукенку, зноў села. — Пацалуй мяне...
У яе раздзімаліся ноздры, яна пакусвала губы... Тое, чаго чакала Зоя паўжыцця, цяпер прыходзіла, вярталася да яе ці не кожныя паўгадзіны... Калі так і далей пойдзе — мне не доўга жыць.
— Толькі не кусайся... — пацалаваў я яе.
— Не тут... Хачу не тут... Там хачу...
Адсунуўшы стол, я ўкленчыў перад ёй, злізаў кропелькі кавы з сукенкі, рассунуў у каленях і падняў, закінуў на плечы не такія доўгія-доўгія, як у Лі-Лі, але танчэйшыя ў шчыкалатках і кругла-стройныя вышэй, што называецца бутэлечкай, ногі — і пацалаваў Зою там, дзе яна хацела...
Яна кончыла адразу, ледзь толькі я, паводзячы і пакручваючы языком у акуратненька вылепленых, трошкі прыпухлых губах яе вульвы, праслізнуў, праплыў знізу ўверх ва ўсёй яе атласнай глыбіні і, вынырнуўшы, даласціўся, дакрануўся да ружовай, пульсуючай жамчужыны — маленькай Этны, якую сам разбудзіў...
— Не забі толькі Дартаньяна, — сказала Зоя ў прыхожай, дзе Дартаньян закруціўся каля яе ног. — Ён у Лідзіі Паўлаўны адзіны.
Цынічнай прыкідваецца — для чаго?.. Гэтага дабра ўва мне самім стае.
— Ён не Максім...
— І ты не Максім... — Зоя паружавела, стала ўся ружовай жамчужынай. — Выбачай.
Лі-Лі б не паружавела...
Зоя корпалася ў сумачцы, аглядалася ў прыхожай, робячы выгляд, нібы нешта шукае... Яна і пацалаваная ехаць не хоча?..
— Ты не хочаш ехаць, Зоя?..
— Не хачу, але паеду. А ты Лі-Лі знайдзі.
Мы зайшлі ў кватэру Рутнянскіх, я ледзьве змусіў сябе парог пераступіць — так мёртва пахла ў кватэры. Зоя пераапранулася ў дарогу, якраз вечаровыя цягнікі на Маскву пачыналі ісці, а я ў пакоі Ігара Львовіча схаваў пісталет. Толькі тут яму быць — і ні ў якім іншым месцы. І знайсці яго павінны, калі шукаць будуць, толькі тут.
Пасадзіўшы на цягнік Зою, якая цмокнула мяне на развітанне: „Ты глядзі Лі-Лі знайдзі, каля яе чачэнец нейкі круціцца, на машыне падвозіць...” — я рушыў пехатою ўздоўж чыгункі на Грушаўку. Ісці ад вакзала да Грушаўкі, каб перагаварыць з Крабічам, было недалёка.
Які чачэнец?.. Поль каля яе круціцца... Хоць каля Лі-Лі хто-заўгодна можа круціцца.
Сцежкі-дарожкі маладосці пылам не заносяцца, трава ўздоўж іх не жухне. Здзіўляцца застаецца, як рвуцца, канчаюцца, не пачаўшыся, новыя, такія быццам бы патрэбныя сувязі, а нітачкі ў маладосць — нібы ўжо і без патрэбы — трымцяць, трываюць... Эх, мне б жыць-пажываць ды на Грушаўцы з Крабічам гімны пісаць!..
Даўно я тут не быў... Даўжэзны драўляны дом, які ўсё збіраліся знесці і ўсё ніяк не зносілі, яшчэ глыбей урос у зямлю і яшчэ болей нагадваў — з двума тамбурамі сеняў пасярэдзіне — два сашчэпленыя вагоны. За тыя гады, што ён прастаяў, колькі ў ім народу праехала, Божа ты мой!.. І я хоць і коратка, але весела ў ім катануўся. З песнямі, з пясняркамі... Дзеванькі, дзе вы?..
Зрэшты, калі паўспамінаць, дык не адно гульбішчамі, не толькі дзеванькамі гукнецца гэты стары, урослы ў зямлю падмуркам і завалены кнігамі да даху, дом на Грушаўцы. Крабіч — не я, былы хлапчук вясковы. Крабіч — карэнны мінчук з сям’і патомных інтэлігентаў, сям’і з расстраляным дзедам і сасланым у Караганду, дзе ён і памёр у псіхушцы, бацькам. У гэтым доме я ўпершыню пачуў ад наіўных, як мне здавалася, людзей, што прыходзілі сюды, прыгожую казку пра старадаўнюю, магутную Беларусь, якая называлася Вялікім Княствам Літоўскім, пра яе пераможны рух да мора Балтыйскага і да мора Чорнага, пра славу яе вялікіх князёў і нязломных ваяроў...
— Легенда гэта... — сказаў я Крабічу, наслухаўшыся ягоных гасцей і не назваўшы ўсё ж мінуўшчыну іх міражнай Беларусі казкай.
— Гэта ўкрадзеная ў нас гісторыя, прыдурак, — раздражнёна адказаў Крабіч. — За легенды не расстрэльваюць.
Довад быў сур’ёзны... І Крабіч, і ўсе, хто прыходзіў сюды, неяк сур’ёзна дзервянелі, калі пра Беларусь ім казалі не тое, што яны хацелі самі казаць.
— Хай так. Але хто нам тую гісторыю верне? Літоўцы?.. Палякі?.. Рускія?..
— Самі вернем. Займеем сваю, беларускую дзяржаву — займеем і сваю гісторыю.
— І калі яно будзе?
— Хутчэй, чым ты думаеш...
Я пра сваю, беларускую дзяржаву ніяк тады не думаў — ні хутчэй, ні павольней... „Адмарожаны", — думаў я пра Крабіча. Вялікі, магутны Савецкі Саюз навісаў на геаграфічных картах над усім светам — і тое, што было пры маім жыцці, будзе, мне ўяўлялася, і пасля мяне, і заўсёды.
Крабіч так не лічыў... Сярод сваіх кніг, старых і рэдкіх, ён знайшоў для мяне даведнік па картаграфіі. У кнізе той, болей падобнай на альбом, была ўклейка з дзіўнай геаграфічнай картай Мендзялеева... Таго самага, які, аказалася, быў не толькі хімікам, што прыдумаў перыядычную табліцу. На карце ягонай Расія скіроўвалася не так з усходу на захад, як з поўначы на поўдзень, была пераважна поўначчу Азіі, а не ўсходам Еўропы, якая канчалася на Беларусі.
— Расійская імперыя, Савецкі Саюз цяперашні, толькі ў звыклай праекцыі Гаўса на вяршыні свету ляжыць і над усім светам навісае, — ледзь не носам тыкаў Крабіч мяне ў тую нязвыклую карту. — А на самой справе, як у праекцыі Мендзялеева, зусім нават не...
— Ну і што? — не спасягаў я. — Намаляваць можна ў любым ракурсе.
— Картаграфія — навука, а не мастацтва, — моршчыўся на мяне, як на недапечанага, Крабіч. — Мендзялееў — вучоны, ён выбіраў не найвыгадны ракурс, а хацеў дакладнасці. Еўропа, дык Еўропа, Азія, дык Азія. Выйшла, што Азія... Потым і Блок пісаў: „Так, скіфы мы, так, азіяты мы...” А азіяцкая краіна — гэта найперш азіяцкі спосаб мыслення. Пугачоўшчына, манілаўшчына. Ідэя веры і ахвяры, якая з еўрапейскім практыцызмам ніяк не стыкуецца. Хіба толькі надумана, штучна. Альбо гвалтоўна... І Беларусь адарвецца ад Расіі на гэтым стыку, вернецца да еўрапейскага спосаба мыслення...
Я зноў не расшалопваў.
— А чым Азія горшая за Еўропу?
— Нічым. Толькі яна Азія. І Расія са сваёй азіятчынай як спрадвеку Еўропу падманвала, так і падманваць будзе...
Я падумаў тады, што калі-небудзь за такія геаграфічныя даследаванні ён абавязкова акажацца, як і бацька ягоны, у самай, што ні на ёсць, Азіі... А вось жа не: сядзіць у хаце на тым жа стыку...
Дзверы ў палову дома, якую займаў Алесь, былі наросхрыст, і цераз сені відаць было, што Крабіч не адзін — з братам-міліцыянтам. Ну, можа, яно і да лепшага: мне што ў Еўропе, што ў Азіі патрэбныя зараз свае міліцыянты.
Браты — зразумелая рэч: вечар, Еўропа, надвор’е някепскае — сядзелі і пілі. Заадно гулялі ў шахматы.
— Здароў, каб над табой поп зароў... — гасцінна адгукнуўся на маё прывітанне Крабіч, які званіў мне ўчора ўраніцы і прасіў дапамагчы. — Закуску прынёс?.. У нас есці няма чаго.
Брат прыпадняўся.
— Я скокну да сябе, гляну яшчэ ў халадзільніку...
— Сядзі, Сяржук, — спыніў яго Крабіч. — Чаго глядзець, глядзелі ўжо... Шахматамі загрызем. Канём вунь, ці сланом — столькі мяса.
— Я не піць, Сяргей, — сказаў я брату. — Па справе.
— Піць і ёсць справа, — нагой падсунуў мне задэль Алесь. — І Сяржук, а не Сяргей!.. Табе колькі ўдзяўбешваць, што ў беларусаў свае імёны, а не маскальскія!..
— Беларускаму менту і рускае імя не ў падлу, — сказаў міліцыянт.
— Тады і прозвішча змяні, — буркнуў Крабіч. — Крабічавым запішыся. А лепш Крабінсонам, калі такі хітры...
Брат нічога на гэта не адказаў, толькі плячамі, як на дурату, паціснуў — і Крабіч, які быў яўна не ў настроі, перакінуўся на мяне.
— Ну, з чым прыйшоў? Амністыя мне?..
Напускное, паказное нахабства ягонае нічым не адрознівалася ад нахабства натуральнага.
— Піздзец табе, а не амністыя, — сказаў я, сядаючы, і спытаўся ў брата. — Колькі даюць за спробу наўмыснага?..
Міліцыянт адказаў, не задумваючыся:
— Колькі захочуць...
— Не ўгаварыў жыда? — з тым жа нахабствам, але з нахабствам заклапочаным спытаў Крабіч.
— Росцік не пры чым, ён не пісаў ніякай заявы. Шыгуцкі даў ход тваёй справе.
— Тады сапраўды піздзец, — падняў і паставіў пешку, не пахадзіўшы, брат-міліцыянт. — Шыгуцкі — сіла.
— У цябе конь пад боем, мудзіла! — ткнуў пальцам у дошку Крабіч. — Падла... А парыліся разам, пілі... — Крабіч падсунуў да мяне шклянку. — Будзеш?
— Не.
— Ну, не пі... — Алесь наліў сам сабе і, не запрашаючы брата, выпіў. — Выходзіць, дарма я Росціку патыліцу праламаў, Шыгуцкаму трэба было...
Брат глянуў на яго і крутнуў галавой. Наўрад ці з-за гарэлкі... Выглядаў ён рашучым, і я спытаў:
— Вы следчага Патапейку ведаеце?
— З большага. Мы ў розных службах.
— А ведаеце каго-небудзь, хто яго добра ведае?
— Можна знайсці...
— Пашукайце... Трэба спаткацца з ім праз некага са сваіх, каб з даверам...
Я, зразумела, думаў пра сябе, прымроіўшы раптам нейкі шанс на тое, што Патапейка, якога гэбэшнікі, забраўшы ў яго справу, адсунулі ўбок, мог і пакрыўдзіцца... А ўжо хто-хто, а ён дакладна ведаў, што Ігара Львовіча я не забіваў.
Сяргей думаў пра брата.
— Калі за гэтым Шыгуцкі, дык без толку... Што ў міліцыі, што ў пракуратуры ад аднаго прозвішча ягонага калоцяцца.
Крабіч загрыз гарэлку цыбулінай, цалкам цыбуліну без хлеба згрыз — і хоць бы паморшчыўся, ці слязіна выступіла...
— Ты чаго на вы да яго, да мента паганага?.. На хрэна наогул ён у ментах мне здаўся, калі дапамагчы не можа!..
Сяргей пахадзіў канём.
— Калі б не я, ты б даўно ўжо сядзеў. І шах табе ад майго каня пад боем...
Яны былі зусім не падобныя адзін на аднаго, гэтыя браты, брат-каталік і брат-гугенот. Для мяне куды лепей было б, каб Сяржук быў Алесем, а Алесь Сержуком.
— Красевіч табе прывітанне перадаваў, — сказаў я Алесю.
— Пайшоў ён...
— Чаго так?.. Ён жа прызнаўся табе, што любіць нацыяналістаў.
— Затое я не люблю.
— Каго?
— Нацыяналістаў!
Тут нават брат-міліцыянт здзівіўся:
— Во!.. А як сябе любіў.
Крабіч адышоў каралём.
— Сябе я люблю, хто мяне яшчэ палюбіць? І ёсць за што... А іх за што любіць?.. Ва ўладзе былі — здалі ўладу! Беларусь прасралі! Вольную прасралі Беларусь! Зноў кінулі пад маскалёў — і разбегліся, як пацукі!..
Ён проста бег мне насустрач...
— Ты ж з імі быў... — пачаў я, але Крабіч не даў дагаварыць.
— Ты ж з імі быў! А з кім быць было? Гэта ў вершах паэт адзін, як воўк, а ў жыцці трэба быць з некім! З братам, з табой, ці яшчэ з кім!.. Чаго я ў гэтым сярлівым Саюзе пісьменнікаў?..
— Бо сам сярун, — сказаў брат. — Зноў шах табе.
— Правільна, сярун! — нечакана згадзіўся Крабіч. — І яшчэ — каб з некім быць, хоць з імі... Вас у міліцыі гуляць у шахматы вучаць?..
— Серуноў вучаць біць... У міліцыі больш нацыяналістаў, чым у народным фронце.
— З чаго гэта?.. З гаўна?..
— З таго, з чаго ўсе злеплены... Але ў нас народу больш. Сто дваццаць тысяч. А народны фронт ваш выйдзе ў тры тысячы на вуліцу і галёкае: перамога!.. Адзін супраць сарака.
— Падлічыў?.. Раней у сто выходзілі...
— Раней мы вас і не білі, не заўважаў?.. Міліцыя — сама сіла, таму і любіць сілу.
— Мат табе, — змахнуў фігуры з дошкі Крабіч. — І не піздзі.
Сяргей сабраў шахматы.
— Да канца гуляюць, калі ўжо бяруцца... Да выніку. А ты, ды ўсе вы, раз — і фігуры з дошкі. З засранай уладай не гуляем... Ну і не гуляйце.
— Я паэт, — зноў наліў сябе Крабіч. — Сам з сабой гуляю... Табе гульні такія і не сніліся. Гульні жаданняў! Э, ды што з табой...
— Сплю спакойна, — адсунуў шахматную дошку на край стала Сяргей. — Мент любой уладзе патрэбны. Не тое, што паэт.
— Ды я ў сто разоў ім болей патрэбны, чым ты! — узвіўся Крабіч. — Толькі хрэн я ім дамся!..
Сяргей наліў сабе.
— Ты ўжо даўся... За пралом галавы і пры нацыянальнай уладзе судзяць, і пры антынацыянальнай. Пасадзяць і сядзець будзеш.
— Во... — прызваў мяне ў сведкі Крабіч. — І гэта брат кажа...
Ён відавочна нерваваўся... Калі яго пасадзяць за Росціка, ніякай гульні з гэтага не зробіш. Ні нацыянальнай, ні антынацыянальнай. Пасадзяць і сядзець будзе.
— Ну і сяду, — выпіў Крабіч. — Бі жыдоў, ратуй Расею... Цьфу!..
— Можа, і вам?.. — пытаючыся, наліў мне Сяргей. Я чокнуўся з ім: зноў сяброўскае кола...
— Красевіч праз Шыгуцкага абяцаў дамагчы вашаму брату. Калі брат яму дапаможа.
— І ў чым дапамагаць гэтаму підару?.. — спытаў, толькі цьфукам закусіўшы, Крабіч.
— У выбарах...
— Разам з табой?
— Разам са мной.
Крабіч вылупіўся на мяне:
— Ты што, ахрэнеў!?.
Іншай рэакцыі ад яго я і не чакаў, але побач быў брат-міліцыянт, які сказаў разважліва:
— Пра Красевіча я чуў ад сваіх... З яго ці не новага міністра нашага ляпіць збіраюцца. І калі ён возьмецца...
— Міністра? — перапытаў я. — Унутраных спраў?..
— А што нам да знешніх... — выпіў Сяргей і адразу выявіў свой інтарэс. — Вы як Красевіча ведаеце?..
"Як лох", — ледзь не кінуў я брату-міліцыянту. Бо думаў дагэтуль, што якраз Красевіч лох, калі згаджаецца ісці на выбары толькі дзеля правакацыі, а, значыць, пад раздачу...
Не ў дэпутаты яго на выбары запускаюць, а ў міністры. Толькі не адразу, бо хто Красевіч?..
Ніхто. Пешка.
Можна, канечне, і нікога міністрам прызначыць, такое было, але не глядзелася... Таму лепей пешку ў фігуры правесці — і шум-гам выбарчы, ды яшчэ са скандалам, для гэтага самае тое...
Заадно з правакацыяй.
Не ўсё лухта, што лухтой здаецца... І тым не менш іншы ў Панка інтарэс нейкі, не гэты — што яму да Красевіча? Гэбісту да мента...
— Як вас, ведаю, — адказаў я Сяргею, каб ён мацней стараўся звесці мяне з Патапейкам, і тут да мяне яшчэ адно дайшло: а чаго старацца?.. Што гэта дасць, калі ў Патапейкі начальнікам Красевіч будзе?.. Нічога не дасць. Патапейка зробіць не тое, на што настараецца ці Сяргей, ці хто заўгодна, а тое, што загадае Красевіч.
— Як я, ведае, — гідліва скрывіўся Крабіч. — А ўгаворвае...
Я бачыў, што ўгаварыць Крабіча амаль немагчыма, але і адступіцца не мог. Змагар Крабіч быў патрэбны мне, з ім на пару — гэта не аднаму, ён заслоніць мяне, прыкрые. Адным пытаннем: „А чаму на сцэне Крабіч?” — прыкрые...
— Я не прапаную табе агітаваць за Красевіча, — сказаў я, як мог спакайней. — Будзе канцэрт, выйдзеш, прачытаеш вершы, як сто разаў чытаў, і ўсё. Што тут такога?
Крабіч нахіліўся да мяне, дыхнуў цыбуляў:
— Ты каго за дурня лічыш?.. І думаць не думай, каб я ў гаўно ўступіў. Нават за золата.
— Ён падумае, — сказаў брат-міліцыянт.
Алесь порскнуў:
— Ага... Можа, ты за мяне думаць будзеш?..
— Што і раблю! — прыстукнуў брат кулаком па стале. — Вот жа ў нашай сям’і вырадак!.. Галаву чалавеку праламаў — і хоць бы раз да яго ў бальніцу схадзіў!
Не раз, відаць, яны пра гэта гаварылі... Я падтрымаў брата.
— Праўда што... Хоць бы бананы занёс...
— Жыд не малпа, — сказаў Крабіч.
Тое самае Росцік казаў. Блізкія яны, жыды з нацыяналістамі...
— Як там Росцік? — спытаў усё ж Крабіч.
— Папраўляецца... Я ж тлумачу табе, што не ў Росціку праблема. Няўжо не разумееш?..
— Зразумеў бы, каб праблема ў ім была. А так ён скажа, калі нават суд будзе, што без прэтэнзій — і ўсё. І нашто мне гаўно бананавае есці?.. Каб з табой на пару? Каб ты адзін не еў?..
Крабіч не дурань, угадаў — і я не стрываў.
— Ты ледзь не забіў Росціка! Ні за што, з-за дураты, з-за мазгоў адпітых! Чалавека, які валэндаўся з табой, спускаў табе ўсё: як жа, Крабіч геній! А дзе ты геній? У хаце пры браце? Ты падумаў хоць раз, на хрэна ты Росціку здаўся? А я з Росцікам не проста сябрую, я разам з ім на жыццё зарабляю! І як угаварыў яго не пісаць заяву, так магу і адгаварыць!..
Дакрыкваючы, я ўжо шкадаваў, што крычу... Крабіч толькі пераканаўся з майго крыку, што ўеў мяне, і пракінуў насмешліва:
— А... Ну, адгавары...
— Дарма вы так, у вас жа сяброўства даўняе... — адразу насцярожыўшыся, стаў на бок брата-паэта брат-міліцыянт. — Я ж сказаў: ён падумае...
— Ты сказаў — не я сказаў! — адрэзаў Крабіч. — Давай шахматы расстаўляй, утраіх у шахматы не гуляюць...
Мяне выстаўлялі з даўнім сяброўствам, як Лідзію Паўлаўну з пыльным фікусам.
— Свіння ты, Алесь Аляксандравіч... — крыўдануў я і падняўся, не чакаючы, пакуль пальцам пакажуць на дзверы, на што Крабіч сказаў ціха, як сам сабе:
— Свіння — не сука.
— А я, значыць, сука?.. — зашыпела са спратаў, з таго, што было ўтоена, не дагаворана, выпаўзла з цемры, што блукала між намі, закруцілася на пыльным фікусе крыўдлівая змяя. — Мы столькі гадоў разам... мы сябравалі... пілі, гулялі, песні пісалі... я з гразі, з рыгаў, з дзярма цябе выцягваў — і сука?.. І цяпер прыйшоў выцягнуць — і сука?..
Мусіць, яны абодва заўважылі, як змяя мне горла перахапіла...
— Прыйшоў і ідзі сабе, калі не п’еш... — пахадзіў хоць і не назад, але і не наперад, убок пахадзіў Крабіч. — Сам жа ведаеш, што не магу я, калі п’ю, а са мной морды цвярозыя!.. Так і здаецца, што ці менты, ці правакатары.
Тут ён зноў угадаў — прычым, пра нас з братам абодвух — і змяя за хвост сама сябе ўкусіла. Мне цісканула, ламанула ў скронях...
— Дзе ты бачыў ментоў цвярозых?.. — спытаў міліцыянт. Ён ужо не ведаў, што сказаць, каб мы зусім не разлаяліся.
— Выцягваючы, выцягвай... — яшчэ трохі збочыў Крабіч. — А шыпець на змеялова без толку...
Міліцыянт падняўся:
— Можа, вады?..
— Што з табой?.. — занепакоіўся Крабіч. — Ды сядай ты, сядзі, хрэн з ім усім і з імі ўсімі...
Я ўдыхнуў глыбей, выдыхнуў — і трохі адпусціла... На нейкі момант здалося, нібы галава ўскіпела, а цела застыла ў лядзяш. Няпроста быць сукай...
Больш як дзесяць гадоў таму, на трыццацігоддзе, Крабіч надпісаў мне кнігу, якая называлася „Бог змеялова”.
"Ідучы, ідзі, а стоячы, стой.Пакідаючы, пакідай, а вяртаючыся, вяртайся.
Жывучы, жыві, паміраючы, памірай,
А п’ючы,
Пі!..
І ўсіх, хто пакінуў,
І тых, хто вярнуўся,
Пасылай далёка, далей і далей, глыбей і глыбей, і яшчэ далей, і яшчэ глыбей -
Да самай-самай
ебені мацеры...
Твой крэўнік Крабіч”.
Я сказаў тады: „Дык крэўнік жа — крэўны вораг", — і Крабіч спытаў: „А ты мне хто?.. — І абняў, калі я кнігу яму адкінуў. — Вучы мову крэўную. Жыві, у нас не Каўказ..."
Скрозь ламату ў скронях я нібыта нанава ўспомніў, на каго крыўдую без толку і з кім без толку лаюся... Паслаўшы Крабіча да той самай мацеры, я пакінуў яго на брата. Пасядзяць, пап’юць яшчэ і пра нешта дамовяцца, шахматысты. Страх турмы ў Крабічы, як ён ні выдурваецца, сядзіць. Турма — ебені маць, а не маці родная.
Ці няхай Крабіча пасадзяць, навошта мне яго ўгаворваць? І — душа мая ў блядзях! — на што?..