Дом

Раман-аутапартрэт у сямейным iнтэр'еры

Глёбус Адам

---

Частка другая. Дачка і жонка

Дачка

Цацка-Кiцiк

Улюбёная цацка ў Ядзi — блакiтны пластыкавы кiт. Ён невялiкi, сантыметраў дваццаць, падрапаны i халодны. Як такога можна любiць? А вось любiць, да грудзей прыцiскае, лашчыць са словамi «кiцiк, мой кiцiк». А колькi было крыку i слёзаў, калi кiцiка пусцiлi плыць па вясновай ручаiне ўздоўж асфальтавага ходнiка! Плыў ён, плыў па iскрыстай сонечнай плынi, блiшчаў вiльготнымi бакамi, пакуль не правалiўся ў закратаваны вадасцёк. Кiцiк даў нырца памiж металёвымi пруткамi. А Ядзя ўшчала лямант на ўсю вулiцу Янкi Маўра. Добра, што хвост ва ўлюбёнца быў значна шырэйшы за галаву. Тым хвастом цацка i зачапiлася за пруты i павiсла над чорна-сцюдзёным прагалам. Выратавалi мы кiцiка, абцёрлi насоўкаю. Занеслi дамоў. І больш нi разу Ядзя не брала свайго ўлюбёнца на прагулянку.

Героi

У кожнага дзiцяцi свае героi казак i апавяданняў. Ёсць агульныя: Снежная Каралева, Аладын, Гулiвер i Рабiнзон Круза, але з’яўляюцца i непаўторныя, асабiстыя. У Ядзi iх было тры: манеўровы цягнiк — Манеўруша, грузавая Бетонамяшалка i Вогнетушыцель. Чаму гэтыя рэчы, гэтыя механiзмы пакiнулi найглыбейшы след у яе трох-пяцiгадовай свядомасцi, не ведаю. Уразiлi, i ўсё! І яна патрабавала ад мяне самаробных казак пра Манеўрушу, Бетонамяшалку i Вогнетушыцель. Я iмправiзаваў з трыма героямi... Манеўруша ездзiў i ў Маскву, i ў Варшаву па запчасткi. Бетонамяшалка выходзiла замуж за вежавы кран, i ў iх нараджалiся маленькiя трактары. Вогнетушыцель выратоўваў лес ад пажару. З iм было лягчэй: галоўнае — знайсцi пазнавальны аб’ект i падпалiць. Гэта ўсё станоўчыя i ўлюбёныя героi, а быў яшчэ i злосны, брыдкi, агрэсiўны Вантуз. Ён не толькi не хацеў працаваць, прамываць чарупiну i ванну. Ён i шкоду рабiў: Манеўрушы клаў цаглiны на рэйкi, у Бетонамяшалку закiдваў цвiкi, падпальваў Палац спорту i Палац мастацтваў... Карацей, жыў паўнакроўным лёсам злачынцы з вялiкай дарогi. Даўно тое было, а цяпер, чакаючы ўнука, думаю: каго ён абярэ ў свае героi, хто i што ўразiць яго душу? Час не толькi хутка ляцiць, ён яшчэ хутчэй мяняе герояў.

Дзень нараджэння

Адзiн з самых радасных дзён у маiм жыццi — дзень, калi нарадзiлася Ядзя, 25 лiстапада 1983 года. Снегу было шмат, у лесе пад горадам ледзь не па пояс. Я вярнуўся ў Менск з семiнара маладых лiтаратараў, iшоў па Бранявым завулку ў бок сiняга заснежанага парку, за якi сядала вялiкае i яснае сонца. Жоўты, сiнi, чырвоны колеры перапаўнялi мяне. Мароз надаваў усяму iснаму крыштальную яснасць i гармонiю. «У мяне нарадзiлася дачка. У мяне ёсць дачка...» — я паўтараў i паўтараў гэта рознымi словамi i ў розных iнтанацыях, уголас i сам сабе, як запавет, як заклiнанне, як малiтву... Калi мне цяжка, млосна, маркотна, невыносна жыць, я ў думках вяртаюся ў той дзень, у той стан, да сiнiх дрэваў, да чырвона-жоўтага неба, да глыбокага чыстага снегу... Кажу: «У мяне ёсць дачка». Супакойваюся i радуюся гэтаму свету.

Ток

Нарадзiлася мая Ядзя не ў сем i не ў дзевяць месяцаў, як звычайна родзяцца, а ў восем. Неданасiла жонка дзiця, а ўсё з-за празмернай працавiтасцi. Трэба было ёй ставiць вопыты ў Акадэмii навук з нейкай там цэнтрыфугаю? Трэба было даследаваць нейкiя перагародкi мембранаў i iх уплыў на працэсы старэння чалавечага арганiзма? Можа, i трэба. Але праз любоў да ўсяго чалавецтва мы ледзь не згубiлi нашае дзiця. Трыклятая цэнтрыфуга ўдарыла Алену токам, ды так лупанула, што арганiзм не ўтрымаўся — i давялося нараджаць. Дачка была зусiм маленькая, важыла крышку больш за два кiлаграмы. І яе, бедную, адразу змясцiлi ў празрысты бокс на цэлы, недаходжаны жонкаю месяц... Акадэмiю навук, з яе вайсковым рэжымам, доследамi над жывёламi, таталiтарным мысленнем, я не любiў даўно. Пасля ўдару токам па маiх жонцы i дачцэ гэтую ўстанову наогул узненавiдзеў i зрабiў усё, каб Алена не вярнулася на працу ў Інстытут геранталогii. Яна i не вярнулася, стала мiрным i рэвалюцыйным фатографам i зрабiла безлiч партрэтаў нашай Ядзi.

Розум

«Не збiрай дзецям грошы, збiрай розум» — казала баба Броня. І не толькi казала, а i вывучыла сыноў. Гэтым афарызмам-сентэнцыяй карыстаюся i я. Збiраю, праўда, грошы, каб Ядзя хоць колькi магла павучыцца ў Лонданскiм унiверсiтэце. Наколькi вучоба i веды дадаюць розуму, можна дыскутаваць. Аляксандра Македонскага вучыў Арыстоцель — атрымаўся заваёўнiк. Нерона спрабаваў адукаваць Сенека — а тыран спалiў Рым. І ўсё ж англiйская адукацыя адрознiваецца ад беларускай у лепшы бок. Вярнуўшыся з Лондана, Ядзя абняла мяне, пацалавала i сказала: «Татачка, я так табе ўдзячна, так удзячна... Ты сам не ведаеш, што ты для мяне зрабiў...» Хiба ўдзячнасць — не праява розуму? Праява, самая натуральная.

КЕФIР

У Алены не хапала свайго малака, каб кармiць Ядзю. На такi выпадак была ў Менску дзiцячая кухня. Шторанiцы я бег у тую кухню з бутэлечкамi, выстойваў чаргу. Чаму ў чарзе амаль не траплялася мужчынаў? Чаму цёмнымi зiмовымi ранкамi ў мароз i снег па кефiр для немаўлят прыходзiлi цёткi i бабулькi? Не ведаю. Але мне ад гэтага было толькi лепш, бо «тату» пускалi без чаргi. З кухнi, пазвоньваючы бутэлькамi, я бег у радзiльню, дзе мая дачка вельмi добра ела i праз месяц стала звычайнай дзяўчынкай, якую мне аддалi ў ружовай капэрце вясёлыя медсёстры.

Cool

Найлепш нашыя стасункi можна пазначыць англiйскiм паняткам «сool». Памiж мной i Ядзяй заўсёды былi прахалода, свежасць, не iснавала напалу i страсцi. Спакой, незамутнёнасць, халадок застаюцца i цяпер. Часам i я, i яна бываем дзёрзкiмi, бессаромнымi, нахабнымi, але i гэта ўкладаецца ў слова «сool». Калi адбываюцца сутыкненнi, дык гэта сутычкi двух круглых рэчаў, двух шароў. Памiж намi няма вуглоў, фактураў, шурпатасцяў. Пасля ўдару мы разлятаемся ў розныя бакi, як два бiльярдныя шары. І астываем хутка — як гарбата на скразняку.

Кручэнне галавой

Спачатку нi я, нi жонка не заўважалi, як Ядзя круцiць галавою. Мы яе кладзём у ложак, а яна заплюшчвае вочы i пачынае матляць галавой то ўправа, то ўлева. Заўважылi — занервавалiся. У каго нi спытаем, нiхто не ведае. Нават дасведчаныя дактары хмыкалi i пацiскалi плячыма. Гэтае кручэнне мы ўбачылi праз тыднi два, як забралi дачку з радзiльнi. Алена здагадалася патэлефанаваць туды i запытацца ў нянек. Тыя i адказалi, смеючыся з нашых страхаў: «Гэта яна сама сябе гушкае, закалыхвае, каб хутчэй заснуць». Сапраўды, хто гэта будзе гушкаць-закалыхваць чужое дзiця ў пластыкавым боксе? Вось яно само i закалыхваецца. А яшчэ гэты бокс прывучыў Ядзю жыць па бальнiчным раскладзе: уночы спаць, есцi ў тэрмiн, не капрызiць. Нам ад гэтага было значна лягчэй. Выспацца ўночы пры малым дзiцяцi — вялiкая раскоша.

Дзiцячы сад

Уладкаваць Ядзю ў дзiцячы сад, як высветлiлася, — вялiкая праблема. Месцаў, бач ты, няма. Загадчыцы гэтага праклятага садка я паабяцаў зрабiць роспiс на калiдорнай сцяне, толькi каб яна знайшла месца. Панамалёўваў я розных пеўняў ды катоў з сабакамi. Тады i месца адшукалася ў кругласутачнай групе. «Паходзiць спачатку «на суткi», а потым перавядзём у звычайную групу». Ядзя адбыла ў тым садку тры днi i захварэла. Прастудзiлi гадаўкi-выхавацелькi маё дзiця. І не толькi прастудзiлi... З садка мы забiралi зусiм iншую дзяўчынку, чым адводзiлi туды. Мурзатую, прапахлую камбiтлушчам i млоснай прэласцю, маўклiвую i злосную. «На сутках» было толькi дзевяць дзяцей: два мурыны, два кiтайцы, армяначка i нашы бязбацькавiчы. Можна было б i даглядзець, здаецца. Але гэта адно здаецца. Таму, вылекаўшы Ядзю, мы ў садок яе не павялi, пакiнулi гадавацца ў бабы Жэнi i дзеда Ванi. Ну а роспiс, пэўна, дажыў да першага рамонту.

Холад

Сяброўка спытала, чаму ў мяне працоўны кабiнет пазавешаны Ядзiнымi фотапартрэтамi. Я сказаў: пiшу пра дачку, фоткi мне дапамагаюць. Вось i слова знайшлося, якое характарызуе нашы адносiны, — «сool». «Гэта ж «халодны»». — Сяброўка нiбыта i пакрыўдзiлася. — «Не «халодны», а «прахалодны»». «Якая рознiца? Вось магу расказаць пра сваю дачку... Самы запамiнальны, самы кранальны для яе эпiзод у стасунках з татам звязаны з цяплом, з шалiкам... Ён павёз яе ў больнiцу на аперацыю. Апендыцыт мусiлi выразаць. Медсястра сказала, каб паабразалi ўсе пазногцi, i дала нажнiцы. Муж разуў дачку, а каб яна не ставiла босыя ногi на халодны цэмент, зняў шалiк i паслаў на падлогу. Холадна было, снежань. Дачка запомнiла татаў цёплы шалiк на ўсё жыццё. А ты — «сool»». — «Правiльна, сool. Каб не халодная падлога, каб не снежань, не бальнiчныя скразнякi, не адчула б твая дачка цеплынi татавага шалiка».

Валасы

Адна з самых яскравых праяў у канфлiкце памiж бацькамi i дзецьмi звязана з валасамi. Калi адно пакаленне носiць доўгiя валасы, дык другое пастрыжэцца «пад нуль». Калi «нулявая» мода стане традыцыйнай, дык наступнiкi расфарбуюцца ва ўсе колеры вясёлкi цi надзенуць парыкi. І так з веку ў век. Ведаючы гэта i памятаючы, як сам гадаваў непаслухмяны кудлаты хаер, чакаў, калi ж Ядзя пачне дэманстраваць сваю дзёрзкасць i непаслухмянасць на галаве. Дачакаўся. Дзесяцiкласнiцай яна была i чырвонай, i сiняй, i зялёнай, i каштанавай, i ў белыя пёры, i з жоўтым вожыкам. Я не абураўся, адно прасiў, каб купляла якасную фарбу i не перапальвала валасы, бо лысая жанчына, як i рэдкавалосая, не зусiм прывабна глядзiцца пасля трыццацi. Мае парады ўспрымалiся кепска, але той цырульна-фрызурны пратэст мы даўно перажылi, i цяпер у дачкi натуральныя цёмна-русыя валасы, якiя аздабляюць твар вялiкiмi кудзерамi.

Пялюшкi

Цяпер, у часы памперсаў з блакiтнымi тэлевiзiйнымi сiкунамi i празрыста-зялёнымi тэлекакамi, развагi пра мыццё, сушэнне i прасаванне мяккiх пялюшак выглядаюць архаiкай. Такi ўжо ў чалавека лёс — бегчы за хутказменлiвай рэчаiснасцю, стамiцца i назаўсёды застацца ў мiнулым. Толькi мне дарагiя ўсе Ядзiны перамытыя мной i Аленаю пялюшкi. Колькi мы iх папаласкалi? Безлiч, сказаў бы я, каб не ведаў Юру Малiноўскага, якi палiчыў усе пялюшкi, перамытыя за сваiм сынам. У яго атрымалася 1700, i амаль столькi ж перамыла ягоная жонка. Ядзiны пялюшкi я не лiчыў. Пэўна, яно i правiльна — не ўсё трэба падлiчваць у нашым свеце. І колькi мы яшчэ перамылi б, перапаласкалi, перапрасавалi, каб толькi Ядзя была здаровая, чыстая i вясёлая? Тут ужо дакладна — безлiч.

Нянавiсць

Падзелы, перабудовы, пераарыентацыi, што адбылiся ў нашым грамадстве за апошнi час, вельмi моцна ўдарылi па маiх анарха-дэмакратычных перакананнях. Адбылося тое праз Ядзю. Яна марыла стаць доктаркаю, паступiць у медыцынскi iнстытут i лячыць людзей. Таму ў школе выбрала больнiцу, каб хадзiць на практыку. Там яе на працягу трох месяцаў прымушалi мыць прыбiральнi, нiбыта iншай працы для медсястры i быць не можа. Ядзя паскардзiлася дырэктарцы школы, а тая, паабяцаўшы дапамагчы, насамрэч затаiла сваю сацыяльную нянавiсць, i падчас агульнашкольнага сходу сказала, што такiя, як Ядзя, калi не хочуць мыць прыбiральнi, хай «валяць» да сваiх багатых бацькоў i ў iх працуюць, i ў iх вучацца, як нажывацца на бедах народа. Ну i якая пасля гэтага дэмакратыя i талерантнасць? Вядома, Ядзя пачала працаваць у мяне, i жадання стаць медыкам у нашай краiне ў яе паменела, а потым i зусiм знiк намер вучыцца на доктарку.

Несупадзеннi

Чым болей думаю пра Ядзю, чым далей пiшу пра яе, тым больш бачу несупадзенняў памiж створаным мною вобразам i рэальнасцю. Мая Ядзя значна меншая за сапраўдную. Так скульптура, зробленая ў натуральную велiчыню, выглядае заўсёды меншай за жывога чалавека. Каб каменная цi бронзавая постаць не была замалай, яе трэба выляпiць на трацiну большай. Жывы заўсёды ў руху, заўсёды змяшчаецца ў прасторы, дыхае, паварочваецца, узаемадзейнiчае з асяроддзем, падпарадкоўваецца яму i ў той самы час падпарадкоўвае яго сабе. Нават адбiтак у люстэрку меншы за таго, хто ў iм адлюстроўваецца. Таму я нiколi не разумеў Нарцыса, закаханага ва ўласны твар на паверхнi вады. Таму напiсаць з натуры партрэт любiмай дачкi, ведаючы наперад пра паразу, цяжка. І ўсё ж...

Адчужанасць

Ядзя прынесла вiдэакасэту «Вяртанне ў пекла». Насамрэч у англiйскiм варыянце фiльм называўся «Сын, якi прапаў». Мы селi глядзець яго пасля вячэры. Жонка, дачка i я глядзiм нейкi трылер з мажным французскiм кiнаакторам, якi даволi няўмела iграе прыватнага дэтэктыва, што намерыўся перамагчы сусветную мафiю педафiлаў. Сюжэт квалаваты. Ну, пераможа ён вычварэнцаў, гандляроў мексiканскiмi дзецьмi. Таму разглядаем Лондан. Стараемся пазнаць гатэлi i вулiцы, дзе здымалi трылер. Гэтымi размовамi перакрываем сцэны гвалту над хлопчыкамi. І я лаўлю сябе на адчуваннi, што Ядзя зусiм дарослая, зусiм не дзiця. І калi ўранку, запаўняючы анкеты на новы пашпарт, я з сумам прапусцiў графу дзецi, дык увечары парадаваўся, што мая малодшая i любая дачка вырасла. Цяпер яна дарослая i чужая... Цi дакладней, не такая блiзкая i залежная, як раней.

Школа

Мая асабiстая нялюбасць да школы перарасла ў нелюбоў да Ядзiнай школы ды i да школы ўвогуле. У Ядзiнай школе я быў усяго два разы. Першы раз я прывёў яе, упрыгожаную белымi бантамi, у першы клас, а другi раз занёс дырэктару заяву, каб дачку вызвалiлi ад працоўнай практыкi ў калгасе, бо мы ехалi на Балтыйскае мора адпачываць. І ўсё. За адзiнаццаць гадоў два разы. Вучылася Ядзя добра, паводзiла сябе прыстойна, на бацькоўскiя сходы хадзiла баба Жэня. Школу мы перажылi лёгка.

Кашалёк

Вось яна дарослая, дарослая... А надзявае на руку кашалёчак у выглядзе чорнага каня з белым хвастом i грываю, засоўвае яму ў жывот свой пэйджар, круцiць цацку перад вачыма, любуецца лупатымi шклянымi вочкамi свайго ўлюбёнца... Дзiця яна, мая Ядзя.

Грошы

Каму нiколi не шкадую грошай, дык Ядзi. Даю рублi i даляры нiбыта сам сабе. І не проста сабе на штодзённыя патрэбы, а сабе на святы i падарункi. Ядзi шмат чаго трэба... Урокi вакалу, ровар, набор гелевых ручак, джынсы, глiцэрынавае мыла, парфума, начная дыскатэка, карткi на Інтэрнэт... Але яна не злоўжывае маёй грошадайнасцю. З дзяцiнства ў яе ёсць дарослы разлiк, жыццёвая мудрасць, якой нi ў мяне, нi ў жонкi няма.

Кнiжны кiрмаш

Па суботах мы любiм хадзiць па кнiжкi. «Ты сёння iдзеш?» — «Іду». — «І я з табой». Мы праходзiм памiж сталоў, застаўленых кнiгамi, часопiсамi, касетамi i сiдзiромамi. Ядзя заглыбляецца ў контркультуру... Томпсан. Наркаманы. Байцоўскi клуб. Ярафееў. Бероўз... А яшчэ блiскучыя часопiсы... GEO, HAIR’S HOW... Купляю ёй Бероўза, каб пагаварыць пра наркаманiю i растлумачыць, што Бероўз не наркот, бо наркоты не жывуць па восемдзесят гадоў i не пiшуць разумных i паэтычных кнiжак пра лiрыку сноў. Выхаваўчы момант? А як без яго?

Адказнасць

Можа, каму i не трэба мець чалавека, перад якiм можа быць сорамна, меркаванне якога вельмi значнае, чые думкi i адзнакi важныя... Зазвычай гэта настаўнiкi, святары, начальнiкi цi Бог у яго шматаблiчных праявах. У мяне ж iерархiя будуецца i будавалася крыху iнакш. Думка таты значыла для мяне больш, чым развагi ўсiх начальнiкаў разам узятых. Развагi мамы былi дый застаюцца больш каштоўнымi за дыдактыку настаўнiкаў. А кожнае значнае рашэнне я прымаю, параiўшыся з братам i ацанiўшы яго вачыма дачкi. Гэта погляд не зусiм цяперашняй Ядзi, а Ядзi праз дзесяць гадоў. Ну не хачу я, каб ёй было сорамна за татавы ўчынкi нi праз дзесяць, нi праз дваццаць, нi праз пяцьдзесят... А турбаваць Найвышэйшыя сiлы па рознай чалавечай драбязе не лiчу патрэбным. Дачкi тут больш чым дастаткова.

Вакал

Ядзя ў кансерваторыi бярэ ўрокi вакальнага майстэрства. Выкладчыца яшчэ пасля iспыту безапеляцыйна вынесла прысуд: голасу няма, але ёсць жаданне, смеласць i слых, а таму яна будзе займацца з Ядзяю. Не аднойчы i на маiх мастакоўскiх i паэтычных здольнасцях ставiлi крыж. Але ў кожным крыжыку можна ўбачыць плюсiк. Калi захацець, калi мець характар. Колькi таго характару было трэба, каб прымусiць дачку скончыць музычную школу! І слёзы, i капрызы, i лаянкi са знявагамi — усё мiнула. Школу музычную Ядзя скончыла выдатна. Цяпер неiстотныя нi сваркi тыя, нi пяцёркi. Істотна — для каго яна будзе спяваць. Бо вершы i песнi не зусiм належаць аўтару, у большай ступенi яны належаць тым, дзеля каго пiшуцца. Як ёй гэта растлумачыць? І цi можна вытлумачыць любоў? Пэўна, не. А без гэтага застануцца толькi пяцёркi i грошы, i мне будзе сумна.

Холад

Чаму самыя цёплыя ўспамiны пра Ядзiна дзяцiнства ў мяне асацыююцца з холадам? Мусiць, таму, што нарадзiлася Ядзя напярэдаднi зiмы, i ўсе хваляваннi — каб жа толькi не застудзiлася, не замерзла, не захварэла... І робiцца цёпла ад успамiну, як я з ёю на руках уздымаюся ў пусты намёрзлы тралейбус, дзе ўсе шыбы пазарасталi крышталёвымi кветкамi лёду. Як сядаю на рыпучае крэсла каля вадзiцельскай кабiны i трасу бразготкаю перад яе соннымi вачыма. Не спi, нам весела, мы едзем дадому, там твой цёплы ложак...

Неадпаведнасць

У Рымiнi Ядзя пазнаёмiлася з нейкай Анжэлаю Боска, семнаццацiгадовай дзяўчынаю з Мiлана. Яны разам хадзiлi купацца ў гатэльны басейн. Мяне вельмi выратоўвала гэтае сяброўства, бо нумар у мяне быў хоць i вялiкi, але ж аднапакаёвы. Заставацца з жонкаю можна было толькi, калi Ядзя купалася з Лесавiчкаю, так я пераназваў Анжэлу, бо Боска па-iтальянску — «лес». Сяброўства тое скончылася раптоўна. У басейн завiталi хлопцы, пазнаёмiлiся з нашымi дзяўчатамi i не прамiнулi ўдакладнiць узрост Ядзi i Анжэлы. А калi даведалiся, што адной толькi дванаццаць, перасталi з ёй гуляць. Больш за ўсiх здзiвiлася Боска. Яна нават пакрыўдзiлася, быццам Ядзя яе падманвала. Ну хто вiнаваты, што ўсе iтальянкi каратканогiя i меншыя за беларусак? Чаго крыўдаваць? Добра, што здарылася тое напрыканцы адпачынку.

Імя

Як назваць дачку? Такое пытанне я вырашыў для сябе яшчэ ў юнацтве, яшчэ да знаёмства з Аленаю. Мне хацелася ўзнавiць у гэтым свеце сваю любую бабу Ядзю. У гонар яе i назваў дачку. Выдатнае iмя для каралевы, тым больш што нашы каралевы яго i насiлi. Дачцэ яно таксама падабалася, толькi не ў памяншальна-вульгарным варыянце. І калi яе трохгадовую нейкi сусед-вiсус паклiкаў: «Ядзька, пайшлi гуляць!», яна зазлавала i паправiла: «Я — не Ядзька, я — Ядзенька!» У сям’i ўсе называлi яе толькi так.

Вось вам!

Аднойчы баба Нiна, як звычайна, прывезла з лецiшча сваёй унучцы шклянку сунiцаў. Замiлаванне выклiкае вiдовiшча, калi двухгадовае дзiця есць сунiцы. Перамыўшы ўсе ягады, баба насыпа@ла iх на талерку, давала ўнучцы срэбную лыжачку, i яны былi гатовыя да свайго штонядзельнага рытуалу. Тут у варэльню ўскочыла мацi Алена i выхапiла ў Ядзi з-пад рук талерачку з пачастункам. «Нельга! У яе жывот балiць! А вы тут з сырымi ягадамi!» Нешта падобнае з-за жончынага пляча казаў i я. Ядзя ўзняла над галавою лыжку i замест таго, каб заплакаць, з усяе моцы кiнула яе на падлогу i гучна крыкнула: «Вось вам!!!» Мы з жонкаю не чакалi такога злоснага крыку ў наш бок i ад нечаканасцi засмяялiся. Толькi тады Ядзенька заплакала.

Буду!

У кожнага дзiцяцi ёсць рэўнасць да асяроддзя. Напэўна, цяпер гэта рэўнасць да кампутара, якi адбiрае час бацькоў. Пра дакладнасць свайго меркавання я неўзабаве змагу сказаць, паназiраўшы за ўнукам. Што да дачкi, дык яна недалюблiвала тэлевiзар. Не каб з ёй пагуляць-пагаварыць — уся сям’я глядзiць у тэлескрыню! Таму скрыню трэба сапсаваць. Ядзя вырвала з тэлевiзара пульт кiравання. Гэта быў яшчэ тэлевiзар без вынаснога пульта, а з уманцiраваным у яго блокам. Зрабiла яна шкоду дэманстратыўна, ва ўсiх на вачах. Нiхто i думаць не думаў, што чатырохгадовая дзяўчынка такое ўтворыць. Давялося выклiкаць майстра, якi гадзiны дзве праваландаўся з дротамi, пакуль адрамантаваў i настроiў цацку для дарослых. Баба Нiна сказала Ядзi: «Бачыш, як цяжка аднавiць тое, што ты зламала. Дзядзька-майстар дзве гадзiны працаваў... Ты больш не будзеш гэтага рабiць?» — «Буду!» Гэтае «буду» i праз пятнаццаць гадоў вельмi цешыць маю маму. «У нашай дзяўчынкi ёсць характар, а гэта вельмi важна ў жыццi, i я спакойная за яе».

Прыгажосць

Цi прыгожая мая дачка? Не магу адказаць так, каб нехта iншы пачуў i зразумеў, бо прыгажосць чужых людзей мае складнiкi, яна нiбыта сканструяваная з асобных дэталяў, а дачка для мяне прыгожая ўся. Але ёсць моманты найбольшай лiрычнасцi i прыгажосцi. Гэта калi яна зусiм дзiця, i я гладжу яе перад сном па галоўцы, нiбыта адганяю цяжкiя думкi i страшныя сны. Яна вось-вось засне, на развiтанне яна ўсмiхаецца, пазяхае, замiрае, спiць... Уся прыгожая.

Вершы

Неяк звялася традыцыя сямейных канцэртаў i вечарынаў, калi дзецi граюць на музычных iнструментах, спяваюць i чытаюць паэзiю для вузкага кола сяброў сям’i. Аднавiць традыцыю i зладзiць паэтычную вечарыну мы вырашылi ў Крыме, на дачы Максiмiлiяна Валошына ў Кактэбелi. На беразе мора ў белым дамку на дзве сям’i мы жылi разам з крытыкам Аненскiм. Ягоная ўнучка вывучыла i чытала Пушкiна. А Ядзя не менш традыцыйна i класiчна дэкламавала Багдановiча:

Процi цячэння вады
Зможа толькi жывое паплыць,
Хвалi ж ракi заўсягды
Тое цягнуць, што скончыла жыць.

Дзiўна, што яна ў апошнiм радку абмылiлася i працытавала яго з той памылкаю, якую непазбежна раблю чамусьцi i я:

...Цягнуць тое, што скончыла жыць.

Трэцiм выступоўцам быў сын жывапiсца Эсцiса. Пяцiгадовы хлопчык адбарабанiў на iўрыце вайсковую рэчоўку пра непераможнасць салдатаў Ізраiля. Вiдавочна, памылак ён не зрабiў. А чамусьцi прысаромлены бацька пачаў апраўдвацца i казаць, што гэтаму вершу сына навучылi ў дзiцячым садку. І мы ўсе разам пагадзiлiся з думкаю, што нельга аддаваць паэзiю ў рукi садкоў i садаў.

Ролiкавыя канькi

Жонка набыла для Ядзi ролiкавыя канькi. Выпатрабавала. Надта ўжо дачцэ хацелася. Модна. Каталася. Смяялася. Весялiлася. І — «вось вам»... Каля рэчкi скакала з прыступак. Упала. Няўдала. Зламала руку ў перадплеччы. Сябры i сяброўкi, што дзеразавалi разам, спалохалiся i паўцякалi. Скурчыўшыся, ледзь прытомная Ядзя праседзела на прыступках больш за гадзiну, пакуль нейкi чужы чалавек не патэлефанаваў жонцы i не расказаў пра няшчаснае здарэнне. Жонка завезла Ядзю ў больнiцу, дзе ёй увагналi ў косткi жалезныя пруткi i, паклаўшы на правы бок, зрабiлi расцяжку. На адным баку Ядзя праляжала ў ложку дваццаць тры днi. Схуднела, адны вочы блакiтныя засталiся. Выйшла з лякарнi, а праз якi месяц зноў на канькi стала: «Я асцярожна». Сэрца халадзее. А цяпер лётае на ровары i марыць пра вадзiцельскiя правы.

Дакумент

Атрымаў новы, чысцюткi, без штампаў памежных, без вiзаў замежных блiскучы сiне-залаты пашпарт. Дзень змарнаваў на чэргi, сваркi, тэлефонныя званкi сябрам, i ўсё ж маю рэч. Пашпарт для новага жыцця, з пасталелым тварам на фота i адсутнасцю дзяцей. Так. Дзяцей ў мяне больш няма: на думку дзяржавы, па перакананнях грамадства, паводле ўсiх дакументаў... Выраслi. Графы «дзецi да 16 гадоў» больш не запаўняю. Дробязь, фармальнасць, дэталька... А сумна. Дзецi? І сумеўся. Ёсць? Няма? Што адказаць? Ясней яснага, Ядзя ёсць. А трэба казаць «няма». Вось так.

ЖОНКА

Знаёмства

Мы знаёмiмся на танцах. Сутыкненне на танцульках. Хiповая маладосць, вясёлыя вечары. Палова Менска збiраецца на вечарынкi ў тэатральна-мастацкiм iнстытуце. Маю на ўвазе багемны Менск, а не горад правiнцыйных iдыётаў, бязрогага быдла, савецкiх чалавечкаў i парткамунiстаў. Дваццацiпалыя казлы скачуць у iншых месцах: «на карчах» — у парку iмя даўно забытых чалюскiнцаў, «на дошках» — на трактарным заводзе. Мана, што ў эсэсэсэрыi няма сацыяльнага падзелу. Ёсць! І добра. І выдатна. І цудоўна. Кожны ведаў, дзе яму пiць, гуляць i танчыць. Ну, i я — нервовы малады мастак — танцую ў сваiм iнстытуце, а вяртаюся ў майстэрню i бачу: мой шыракаполы капялюш вiсiць на мальберце, а не на пачапельнiку. «Якая скацiна чапала капялюш?» — «Я!» — смяецца мая будучая жонка Алена. Нахабнае, ганарыстае стварэнне. У зялёных вочках — выклiк. Каму? Мне? Усяму свету i святлу? Капелюшу? Хочацца ўзяць яе за скураную куртку i адарваць рукаво. Чаму не адрываю? З-за зялёных вочак, з-за выклiку свету i святлу? З-за кахання з першага позiрку? Пэўна ж. Інакш як растлумачыць, што памятаю знаёмства да розных дробязяў, кшталту нейкага там капелюша на мальберце? Далей банальна: вiно, наблiжэнне, прапановы. «Я намалюю Вас!» — «А я Вас сфа-та-гра-фу-ю!»

Фотавершы

Мы сустракаемся, малюемся, фатаграфуемся, цалуемся, рвём фотаздымкi, рэжам карцiны, пiшам манiфэсты: «Пераробiм!», «Зруйнуем!», «Адновiм!» Манiфэст, як афарызм, будуецца на парадоксах. Весела. Шумна. Аэрадынамiчна выглядаюць палёты здымкаў i малюнкаў, кiнутых з моста ў рэчку Свiслач. Вынаходзiм форму творчасцi: фотавершы — тэксты, напiсаныя на здымках, цi здымкi, аздобленыя вершамi. Робiм выставу ў iнстытуцкiм фае. Дэкан здымае. Кажа, што ў радку «лiст паляцеў» чуецца слова «палiцай». Ідыятычны крэтынiзм — асноўны стыль у паводзiнах дэканаў, рэктараў i прарэктараў усiх часоў, дзяржаваў i народаў. Прыхiльнiкаў у фотавершаў няшмат, але ёсць. Сябры, вядома... Фотавершаў робiм процьму. Яны — нiбыта лiсцiкi на дрэве нашага кахання. Я iх збiраю ў папкi. Яны i праз дваццаць гадоў у нас, у шафе кнiжнай, каля ложку.

Доўгi-доўгi дзень

Калi ты некага кахаеш, абавязкова надыходзiць доўгi-доўгi дзень. Знiкае ноч: ты не спiш, ты кладзешся спаць, але не можаш заснуць, устаеш i едзеш, iмчыш-ляцiш да яе. Яна гэтаксама не спiць. Вы сустракаецеся а пятай ранiцы, каля возера. Чаму каля возера? Каб многа неба, каб неба адбiвалася ў вадзе, а вада плыла ў небе. Каб усё ў свеце пераблыталася i перамяшалася. Ноч перамешваецца з днём, зямля — з небам, чорнае — з белым. Каб ты пацёк у яе, а яна — у цябе. Гэта i ёсць доўгi-доўгi дзень.

Вяселле

Мы жэнiмся. Вяселле не такое, як ва ўсiх. Мы распiсваемся ў вёсцы Пагост. Выдатнае месца, каб спраўляць вяселле. Могiлкi люблю я. Могiлкi любiць Алена. Сведак бракуе. Жанчына, якая афармляе шлюб, здзiўляецца. Дзе госцi? Дзе сведкi? Дзе бацькi? У Менску чакаюць. Вы праўда прыехалi на аўтобусе? Мы — бедныя, i прыязджаем i з’язджаем з мястэчка Пагост рэйсавым аўтобусам.

Альбом

Ёсць рэчы, якiя робiш без пэўнай мэты, цi дакладней — iмпульс, якi штурхае iх рабiць, тоiцца ў глыбiнях iнтуiцыi... Таму цяжка растлумачыць iншым, нашто я перабiраю дзiцячыя фотаздымкi Алены, зробленыя цесцем, i, адабраўшы больш выразныя, клею iх у альбом. Нi жонцы, нi цесцю той альбом не быў патрэбны. Яны не выказалi нiчога адмоўнага, але i ўхвалы былi толькi ветлiвыя, не больш. Ёсць i ёсць, каб не зрабiў, нiчога б не здарылася б i не змянiлася. Зрэшты, я не разлiчваю на iх захапленне. Мяне цiкавiць iншае... Што? Пра тое я даведаюся пазней, калi Ядзя пойдзе ў першы клас, сядзе за парту, i яе сфатаграфуюць з букваром. Дачка прынясе са школы здымак, я пакладу яго ў «жончын» альбом i ўбачу: Алена i Ядзя — адзiн чалавек, якi адначасна жыве ў двух узростах. Насуперак логiцы, рацыi, розуму i папярэднiм сваiм ведам я ў гэта паверу, гледзячы на падабенства фотапартрэтаў дачкi i жонкi, Алены i Ядзi.

Яе тата

У жонкi ёсць адзiн чалавек, якi любiць толькi яе i больш нiкога. Калi я гавару з iм, мне падаецца, што ён нiкога i не любiў за сваё доўгае жыццё, акрамя яе. За гэтае пачуццё, за гэтую адданасць i шчырасць Алена хоча аддзячыць i запiсацца мардвiнкаю, як бацька. Яны абое ганарацца сваёю прыналежнасцю да вугра-фiнаў. Усё фiнскае, эстонскае, вугорскае ў iх добрае апрыоры. Каб не мая цешча, у жончыным пашпарце стаяла б: «мардвiнка». Але цешча, мудрая жанчына, сказала, што, жывучы ў славянскiм свеце, трэба выбiраць славянскую нацыянальнасць. Прозвiшча Бяляеў, якое носiць сям’я, выдуманае для жыцця ў савецкай iмперыi. Сапраўднае прозвiшча цесьця — Ісаеў. Так мая жонка робiцца беларускай.

Шкадаваннi

Знайсцi слова для азначэння iнтымных i найiнтымнейшых стасункаў з жонкаю проста неабходна. Бо ўсе гэтыя «сэксы», «трахi», «гэблi», «маркiтоўкi», «любошчы», «каханнi» з «любовямi» — не сямейныя. У нас прыжылося «шкадаванне». Прыжылося, змянiўшы сэнс. З яго выпарылася прынiжанасць i жальба, яно напоўнiлася пяшчотаю, ласкавасцю, цеплынёю. Я шкадую жонку, яна шкадуе мяне, мае галаву, спiну, вочы... Мы жывем у шкадаваннях.

Вершы

Пiсаць вершы недасягальнай каханцы, адсылаць iх у лiстах, чакаць адказаў... Ну вядома, такога ў лiтаратуры безлiч. Дульсiнеi, Лауры, Анабэлi Лi... А каб жонцы пiсаць? Нашто? А таму, што ў Алены да мяне быў iншы муж. А таму, што ў Алены i пасля мяне можа быць iншы муж. Таму, што на Алену наплывае наркатычны сон, i жыццё страчвае вартасцi, каштоўнасцi i прывабнасцi. Яе жыццё крышыцца i рассыпаецца. Побыт яе прыгнятае. Прэснасць патрабуе кiслаты, вогненнасцi i вастрынi. Ёй балюча i нясцерпна, яна такая:

Жонка

У сне сустракаеш другога,
А ўдзень ты не помнiш яго.
Мяцеш i шаруеш падлогу,
Чакаючы мужа свайго.
Крухмалiш, прасуеш кашулi.
Дзiцяцi гатуеш абед,
Намыўшы да бляску каструлi, —
Вось так i трымаецца свет.

Вось так трымаецца свет? Не. Ён няўстойлiвы, нетрывалы, самаразбуральны i самастваральны. Прынамсi, у Алены ён такi. У iм, як у кожным мастакоўскiм жыццi, святы пераблытваюцца з шэрымi буднямi...

Свята

Панурым восеньскiм дажджом
Цякла нудлiвая нядзеля.
Ты праз вакно на свет глядзела.
Твая душа плыла за шклом
І клiкала пакiнуць дом.
Ты нечакана спахмурнела —
Схапiла за крыло душу...
— Спынiся, — я цябе прашу.

Прашу. Яна спыняецца. Дзякуючы вершам?.. Спыняецца, i дзякуй богу.

Пераклады

Спачатку жонка з захапленнем перакладае маю прозу. Чытае Белага, гартае слоўнiк Даля. Яна сябруе з расейскiмi метафарыстамi — Паршчыкавым i Яроменкам, што выкладаюць мае вершы з маскальскiх словаў. Чым больш я пiшу, тым меншае жончын iмпэт да перакладаў... Пазней яна наогул пакiдае чытаць мае тэксты. Знаходзяцца iншыя перакладчыкi. Рэч не ў гэтым, а ў тым, што я герметычна запакоўваюся ў сваю мову. Пераклады Алены — аматарскае захапленне, якое сваечасова згасае.

Брат-нябожчык

Брат у Алены быў — прыгожы, чарнавокi, добры i таленавiты. Прынамсi, усе такiм яго ўспамiнаюць. Брат прападае. Апошнi раз яго бачаць каля Акадэмii навук. Знiкае ён зiмою, а цела чалавека, падобнага да Аленiнага брата, знаходзяць ў Свiслачы, за 30 кiламетраў ад Менска ўнiз па плынi, толькi ўвесну, калi лёд сышоў. Ёсць шмат версiяў, хто i як яго забiў. Аленiн тата наогул адмаўляецца прызнаваць у нябожчыку сына. Алена застаецца з перакананнем, што яе брата забiваюць з-за музыкi... Так-так, ён выдатна грае на гiтары, ён захапляецца бiтам i рок-н-ролам, ён у 1968 годзе ўдзельнiчае у першым савецкiм рок-фестывалi. А саўдэпаўская iмперыя змагаецца са шкоднай iдэалогiяй усiмi метадамi, не грэбуе i забойствамi. Я, працуючы журналiстам, спрабую шукаць праўду, але не знаходжу. Знiкненне, забойства, пакуты жончынага брата застаюцца ў цемры таямнiчасцi. У гэтай безнадзейнасцi для ўсёй Аленiнай сям’i ярка i выразна гучыць адно iмя — Валодзя. Таму i мой прыход у жончыну сям’ю вiтаецца напачатку з-за iмя. Я мушу крыху кампенсаваць сваёй прысутнасцю iх страту. Гэта не гаворыцца, не абмяркоўваецца — так ёсць.

Падарожжы

Што мяне, што яе, нас заўсёды некуды нясе, гонiць ў блiзкi i далёкi свет. Ёй хацелася стаць акiянолагам, а я марыў пра археалагiчныя экспедыцыi. Яна пачала фатаграфаваць, а я — маляваць i апiсваць. Мы разам аб’ездзiлi больш за дваццаць краiнаў. Толькi ёсць iстотная рознiца памiж намi як падарожнiкамi. Мяне зусiм абыходзяць знаёмствы з абарыгенамi. І справа не ў моўным бар’еры, хоць i ў iм таксама... Проста я не лiчу, што ў Барселоне магу пазнаёмiцца з кiмсьцi больш цiкавым за Гаўдзi, Пiкаса цi Мiро, а ў Рыме мяне захапляюць архiтэктурныя абломы, бачаныя Цэзарам i Неронам. Я шукаю месцы, дзе мог бы пачуць iх галасы... Алена знаёмiцца з рознымi нiкчэмнасцямi: гандляром шкарпэткамi, бармэнкамi, афiцыянткамi... Яна вельмi дзiвiцца, што я з такiмi хабламi не жадаю нават бачыцца. І на яе экстравагантных фота яны выклiкаюць у мяне гiдоту. Каб не гэтае жончына захапленне, каб не чалавекападобная садавiна-гароднiна, мы б падарожнiчалi разам значна болей, а так мы шмат ездзiм паасобку.

Генiяльнасць

Табе кажуць: «Твая жонка — генiй!.. А ты — нi-хто?!» Мне такое гавораць. І хто? Крываногая палюбоўнiца кiнарэжысёра-дакументалiста, жоўтазубая, як нутрыя. Атручаная злосцю слiна ляцiць мне ў вочы. Я не лезу на сцяну. Не пускаю з рота пену. Не б’юся ў iстэрыцы... Пагаджаюся. Ветлiва кiваю галавою. Так, так... У адоранага чалавека ўсё мусiць быць выдатнае: i адзенне, i творы, i заробкi, i жонку ён выбiрае адпаведную: таленавiтую i разумную. Можна i наадварот... У таленавiтай жанчыны — муж, адораны прыродаю, лёсам, Богам i яшчэ немаведама кiм i чым.

Любiць – не любiць

Ненавiджу вяселлi, банкеты, пахаваннi, урачыстасцi i ўсё астатняе, звязанае з народнымi масамi, класамi, пралетарыямi, сялянамi i элiтамi. Алена таксама не любiць, не шануе i не фатаграфуе: працэсii, ускладаннi вянкоў, мiтынгi, манiфестацыi, ветэранаў, ветэрынараў, дзяцей з малпамi, шлюбныя ўрачыстасцi, вайсковыя парады, трупы i ружы цялеснага колеру. Яна здымае iншае... Сябровак, сяброў, сухiя кветкi, чаўны, гаражы, лiмоны, сiнiя бутэлькi i мяне. Яна любiць мяне, Платона, Магрыта, iтальянскае Адраджэнне, англiйскi рок-н-рол, Вiльню, срэбра, Барселону, дачку Ядзю, Амстэрдам, Бэрклi з ягоным вечназменлiвым дрэвам, сына Мiколу i Кёльн... Яе любяць нашы дачка i сын, манекеншчыцы, японка Akemi, натуршчыкi, гаспадары вялiкай маёмасцi, уладальнiкi заводаў, рэдактары часопiсаў, рэкламныя агенты, яўрэi, кiношнiкi, разумныя кабеты... Неразумныя кабеты яе таксама любяць, i ў якасцi доказаў шчэраць пашчу i гавораць мне: «Твая жонка — генiй! А ты — нiхто!»

Дамова

Я нiхто? Я муж генiяльнай жонкi! Я люблю яе. Каб зберагчы каханне, я не купляю фотапаштовак, не фатаграфую, не здымаю кiно, не працую на TV, не малюю аголеных натуршчыц... Алена ўсё можа сфатаграфаваць i зняць у кiно. Бывае, вельмi хочацца фатаграфаваць i маляваць голых баб, дзяўчат, кабет, дзевак, дзяву-у-уль... Стрымлiваюся. А бывае, Алена папросiць сфатаграфаваць яе. Толькi тады... Раз на год... Фа-та-гра-фую! А яна не пiша вершаў, эсэ i апавяданняў. Такая ў нас дамоўленасць. І яшчэ ёсць дамова: пасля смерцi нашы душы будуць жыць разам на Кальварыйскiх могiлках, на высокiх клёнах.

Негатывы

Тысячы i тысячы негатываў. Вялiкiя шафы з негатывамi. У тэчках, у капэртах, у скрынях... Алена iх разразае i загортвае ў аклееную белую паперу. Яны складваюцца i чакаюць, каб... І нiхто цi амаль нiхто не вяртаецца, не просiць надрукаваць сябе iзноў. Вяртаюцца па негатывы негатыўныя жанчыны. Яны пагражаюць, патрабуюць грошай i знiшчэння тых негатываў. Яны абвiнавачваюць Алену ў распаўсюджваннi парнаграфii, у сквапнасцi i ў пахабстве, у хлуснi i бяздарнасцi. Яны таму i негатыўныя, бо ва ўсiм бачаць негатыў: чорнае, злое i лжывае. Даводзiцца ўмешвацца мне, казаць: негатывы i ўся Аленiна творчасць належаць нашай сям’i. Гэта спрацоўвае. Негатыўныя бабы i дзядулi сыходзяць, а негатывы застаюцца ў шафе чакаць.

Утульнасць

Натуршчыца Вольга сказала: «У вашым доме нельга адпачыць. Вы самi ўвесь час працуеце, i робiцца няёмка адпачываць...» Сапраўды, я ўвесь час iмкнуся зрабiць пустату, а жонка iмкнецца яе запоўнiць. Мне патрэбна майстэрня, дзе можна засяродзiцца на адной рэчы, на той, над якой я працую цi збiраюся працаваць. Астатняе мне перашкаджае. Жонка, наадварот, запаўняе прастору рэчамi, якiя будуць дапамагаць у будучай працы. Я раблю кабiнет-майстэрню, а яна — майстэрню-лабараторыю. Людзi вакол яе — натуршчыкi i лабаранты. Іншых не бывае. Натуршчыкi пераўвасабляюцца ў лабарантаў, а лабаранты ў натуршчыкаў, як плады ў кветкi, а кветкi ў плады. З кветак, пладоў, натуршчыкаў i лабарантаў жонка спрабуе стварыць утульнасць. Я ссоўваю гэтую ўтульнасць у адзiн пакой, а яна распаўзаецца па ўсiх пакоях. Працэс перасоўвання перманентны, таму адпачываць у iм немагчыма. У нашым доме нiколi не бывае выходных дзён, усе днi святочна-будзённыя i будзённа-святочныя ў адначассе. Такая ў нас квяцiста-рухомая ўтульнасць.

Паэма

Чытае паэму. На гары, над Чорным морам яна чытае сваю паэму пра мяне. А я ў гэты час пiшу аповесць пра каханне да вугоркi Агi. Тое каханне скончылася чорт ведае калi, ад яго толькi згадкi-ўспамiны, з якiх я старанна складаю кароткi раман. Гэта складанне засцiць рэальны свет. Аленiна паэма выглядае недарэчнасцю, несвоечасовым падарункам... Яшчэ я кiнуў курыць. Мне кепска. Свет чорны i лiпучы, нiбыта абмазаны смалою. Я кажу: паэма паганая. Мая злосць пералiваецца ў Аленiны вочы. Яна смяротна крыўдзiцца. Ну i чорт з ёю. Хопiць у сям’i аднаго паэта.

Парнаграфiя

Каханне запалохваюць парнаграфiяй. Стандартны прыём. У большасцi выпадкаў дзейнiчае беспамылкова i спараджае лютую рэўнасць. «А ты ўяўляеш, як яна тамака з другiм?!» — «Уяўляю». — «Яна з iм, ён у ёй...» — «Гэта, радасць мая, — танная парнуха тваiх уяўленняў, гэта — танга парнаграфii i парнаграфiка. Да любовi ўсё гэта не мае анiякага дачынення, як сэкс i каханне — розныя рэчы. Гэта другаснае, радасць мая. Першаснае — каханне i любоў. Так проста, што можаш мне i паверыць».

Нарцыс

Захапленне нарцысамi бязмежнае. Яны паўсюль. Жоўтыя, белыя, свежыя, сухiя i... сфатаграфаваныя. Яны ў руках у хлопчыкаў, у вянках на галовах красуняў, у букетах i паасобку. Нарцыс — сiмвал Аленiнай веры ў вечнасць. Мiфiчны юнак закахаўся ў сябе i бясконца любаваўся ўласным адлюстраваннем у ручаi. Самазакаханасць паспрыяла пераўвасабленню ў кветку. Нарцыс над адбiткам — натуршчык перад аб’ектывам. Алена множыць адлюстраваннi самазакаханых. Яна, як i яны, верыць у спыненую прыгажосць вечна маладога iмгнення. Яна зачараваная алхiмiяй фотапрацэсаў. Яе паланiла бiяхiмiя кветкi i апарата. Азарэннi замянiлiся ўспышкамi лямпачак, замест кветак — букеты двухногiх з пляскатымi пазногцямi i без крылаў. Алена прымацоўвае на плечы расквечаным грымам натуршчыкам штучныя крылы з мёртвых пёраў. Нiбыта анёлы, нiбыта нарцысы, нiбыта вада... Нiбыт. Вада цячэ з нiбыта ў нябыт. Алена захопленая iмгненнямi, нябыт для яе не iснуе. Ёсць: нарцыс, адлюстраванне i вечнасць.

КОЛЕРЫ

Яна захопленая шматколернасцю свету, хоць я больш люблю чорна-белыя фотаздымкi i шэры свет iнтэлектуальнага спакою. У каляровасцi мне бачыцца больш умоўнасцi i адназначнасцi, такая падлеткавая паэтычнасць... На Аленiных здымках сiняе — гэта мора i неба над морам, неба i мора пад пранiзлiва-сiнiм самалётным небам. Белае — снег на крыжах, твар жанчыны, пераапранутай у П’еро. Чырвонае — вочы самазабойцы, iржавая кроў жалеза, кроў мэталёвых арганiзмаў. Чорнае — ценi на смалiстым ад гарачынi асфальце, халаднаватыя адтулiны ў трубах, прагалы ў паўразбураных будынках. Срэбнае — вымытая рэчаiснасць. Зялёнае — вусны русалкi, што засумавала па страчаным леце. Пярлiннае — след дажджавой кроплi на люстэрку, след слязы... У манахромным варыянце ўсе колеры ярчэйшыя, прынамсi, на жончыных фотаздымках.

Талерка

Мы ямо з аднае талеркi... У нас усе талеркi агульныя, i не толькi талеркi. Каб не адна заўвага пiсьменнiка, якога я неабачлiва запрасiў зайсцi ў госцi, не стаў бы i задумвацца над талеркаю. Мы з iм выпiлi ў бары, i я прапанаваў павячэраць у мяне. Жонка, як звычайна, сабрала на стол. Перад тым, як выпiць, госць спытаў: «Вы так кожны дзень вячэраеце?» Нам з жонкай робiцца непрыемна, нiбыта мы абразiлi чалавека, зняважылi сваiм сталом з вячэраю ў вялiкiм пакоi. І тады мне стала шкада талеркi, з якой пачаў есцi госць. Я вырашыў завесцi асобныя прыборы для гасцей i для сябе. Не завялося. Абмежаваўся сваiм кубкам для ранiшняй кавы i нажом для падарожжаў. У жонкi ёсць таксама асобны кубак. Талерка ў нас па-ранейшаму агульная. І зранку мне прыемна есцi з талеркi, з якой увечары будзе есцi яна. Чамусьцi менавiта ранiцамi ў мяне кепскi настрой, а талерка крышку супакойвае.

Прыгажосць

Забароненае ў прафесiйным мастацтве слова, выцертае, залiзанае, абсмактанае i выплюнутае ў масавую свядомасць, дзе яно верашчыць дурнымi колерамi i вiсклiвымi фарбамi. І, вядома, у фотастудыю iдуць на ўзаконьванне, на пашпартызацыю менавiта прыгажосцi, уласнай прыгажосцi найперш. Глядзiце сюды, глядзiце на фота... Гэты прыгожы чалавек — я. Не падобны? Ну як гэта — фота i непадобна? Фота не бывае непадобным у свядомасцi дылетанта. Усе ўпэўненыя, што фота не схлусiць, наадварот, яно скажа праўду, большую за праўду, праўду непарушную. Алена робiць «прыгожа». Трэба «прыгожа»? Вядома, канешне. І Алена выбудавала канвеер па вытворчасцi фотапрыгажосцi. Над канвеерам ззяе лозунг: «Непрыгожых людзей не бывае!» Вераць, як вераць у неўмiручасць душы, вечнае жыццё на аблоках i прадказаннi па картах i зорках. Алена верыць у сваю зорку. Такая атрымлiваецца вера ў прыгажосць.

Хуткасць

Колькi разоў яна абяцала не ездзiць у цемрадзi i тумане ўзiмку! Ізноў i iзноў, як за iгральны аўтамат, яна сядае за руль. І тры гадзiны iмчыць, нiбыта не кранаючыся з месца. Яна ўглядаецца ў малочную сцяну. Яна ўвесь час на паўдарозе дамоў, нават калi з 170 кiламетраў засталося праехаць адзiн. Яна размалочвае шэсць аўтамабiляў. Два не паддаюцца аднаўленню. Яна дзiвам застаецца жыць, каб я аплацiў усе разбiтыя i прыдбаў ёй новы. Яна жыве хутка.

Фокус

Яе ўратоўвае пэўная сфакусаванасць. Размытасць, расплывiстасць, сфуматнасць i няпэўнасць тояцца ў ёй. Яна так i не становiцца майстравiтым рамеснiкам па вытворчасцi фотамэблi. Яе фоткi застаюцца з раслiнамi, з кветкамi, з узмахамi крылаў i рук, з крышку нявыспелымi пладамi, з трошкi неданошанымi дзецьмi... Фоткi не ў фокусе. Яны дапаўняюць i дафакусуюцца ў свядомасцi. Яны падаюць, хiстаюцца, скручваюцца, надломлiваюцца i вывальваюцца з рамаў. Яны не трымаюцца на сценах... Яны яшчэ не навучылiся замiраць, застываць i проста памiраць. Ім няўтульна ў альбомах, няёмка пад шклом, кепска ў часопiсах i кнiгах... Яны падобныя на стосы картаў, дзе не пазначаныя масцi. Фокус працягваецца, i бессэнсоўна чакаць фiнал. Птушка не выляцiць з камеры. У цылiндры аб’ектыва няма белага труса. Сумнавядомай чорнай коткi не знойдзеш у срэбна-шэрых пакоях жончыных фоталабiрынтаў. У тым i фокус, што замест фокуснiка на арэне — мастачка. І больш нiякiх фокусаў няма.

1 %

Каб у мяне была магчымасць мадэрацыi жончынай творчасцi — а ў мяне ёсць магчымасць мадэрацыi ўсёй жончынай творчасцi, — дык вось, калi б я захацеў скарыстаць магчымасць i выкiнуць 99 % яе фатаграфiяў у небыццё, важна было б не тое, што выкiнецца, а тое, што пакiнецца — гэты адзiн адсотак... Дык вось, у гэты 1 % увайшлi б толькi здымкi са святлом жнiўня i ягоным ззяннем у гатычным квартале Барселоны з 11.30 да 12.00. Толькi там, напрыканцы жнiўня i напачатку верасня, можна засвечваць фотастужку генiяльна. І яна засвечвала — я сведка.

Танцы

Жонка любiць танчыць. Вельмi. Яна можа ўранку танцаваць адна. Устаць i станчыць, гатуючы сняданак. Пэўна, праз любоў да танцаў Алена цiкавiцца найсучаснейшай музыкай. А я? Таксама люблю танцы. І пазнаёмiлiся мы на танцах. І ўвечары, пасля вячэры з вiном i вiскi, мы любiм танцаваць, для сябе, для радасцi, для поўнага жыцця. «Дзень без танца пражыты дарэмна!» — Алена паўтарае словы Нiцшэ тысячы разоў, але мне зусiм не надакучвае гэты паўтор. І смерць у танцы, якую знайшоў Эйзенштэйн, мне падаецца адной з найлепшых. Танец, жэст, рух цела — найвыразнейшыя з мастацтваў, найпатрэбнейшыя з мастацтваў, найпатрэбнейшая i найпатрабавальнейшая з гульняў, з прадгульняў напярэдаднi кахання i любовi. Таму i танцую я з жонкаю, таму i спыняцца не збiраюся.

Наадварот

Мастацтва апошнiх часоў толькi тым i займаецца, што з большым цi меншым поспехам фатаграфуе творы старых майстроў i атрымлiвае замест iх кiрмашовыя карцiнкi, выкананыя ў самай рознай палiграфiчнай якасцi. Алена, наадварот, фотаздымкi ператварае ў карцiны.

Дзева Марыя

Рэлiгiйны кiч... Што можа быць горш, калi ты мастак — прынамсi, захацеў iм звацца? Для мяне той сектар, дзе стаяць гiпсавыя Ісусы i ззяюць несапраўдным золатам абразы, быў найгоршым месцам на мяжы рэлiгii i мастацтва. Для Алены — iнакш, яна з захапленнем фатаграфавала i фатаграфуе электралямпачкi, што свецяцца замест нiмба над лялечным тварам парцэлянавай Дзевы Марыi. І калi, смяючыся на ўвесь Рым, Алена пытаецца: «А ты купiш мне ў Ватыкане маленькую Дзеву?» — я чую ў яе весялосцi сапраўдную прагу да гэтага аматарскага i таннага мастацтва. Можа, ёй i сапраўды, каб сфатаграфаваць боскае святло, калi трэба здымаць жах ўсёпаглынальнага пажару, дастаткова зрабiць нацюрморт з iржавым i скарабачаным пламегасiльнiкам?

Мара

«У мяне толькi адна мара... Я малюся, каб мае веды, мой талент, мая прыгажосць перайшлi да нашай Ядзi...» Такiя настроi i падобныя словы я чую ад жонкi даволi часта, але кожны раз гэта кранае мяне, i моцна.

Грошы

Безумоўна, грошы — iнструмент мужчынскi. Толькi мужчынскi ён таму, што мужчына вырашае, колькi мусiць мець грошай яго жонка. Перакананы: каб захаваць паўнавартасную сям’ю, неабходна, каб жонка мела доступ да паловы вольных сродкаў. Інакш яна будзе адчуваць прынiжанасць, дыскамфорт, сваю другаснасць... І можна будзе пачуць: «Ты зрабiў з нас рабоў з дапамогаю сваiх грошай. Нас: мяне, сына, дачку; нас, самых блiзкiх табе людзей, ты разглядаеш, як працаўнiкоў. Вырашаеш толькi ты, бо ў цябе грошы, i грошы толькi твае...» Падобнае чуеш i пасля таго, як аддасi палову вольных сродкаў у агульнае карыстанне, але гэта ўжо несправядлiвы папрок, зусiм несправядлiвы.

Апаратура

Яе любяць, даглядаюць, лашчаць. На яе збiраюць грошы. Па яе ездзяць у Берлiн, у Маскву... Тата з Нью-Йорка прывёз Алене фотаапарат. Калi сапсуецца аб’ектыў — драма. Калi паб’ецца лямпа ў асвятляльнiку — гора. Ну а колькi размоваў пра Яе Вялiкасць апаратуру!.. Нiканы, Кэнаны, Хасельблады — яны амаль як людзi. Гэта для мяне — людзi, а для жонкi — звышлюдзi. Яны — магi, фокуснiкi, чараўнiкi i алхiмiкi. Калi жонка мяне дастае, я забiваю такога алхiмiка. Бразь яго аб кафельную падлогу — i паляцелi ў розныя бакi парэшткi апарата!.. Даводзiцца купляць новы. Але якая асалода — знiшчыць якога Нiкана! Большасць вайскоўцаў кайфуе не ад знiшчэння ворагаў, а ад знiшчэння iх апаратуры, гэта значыць, зброi. І яшчэ цiкава ў сярэдзiну апарата зазiрнуць, ну i жончыны слёзы — неабходная дэталь сямейнага жыцця. Што за сям’я без слёз? Апаратура...

Гульнi з варонамi

У парку, памiж нашым кварталам i рэчкаю, на высокiх дрэвах начуюць вароны. У шарую гадзiну яны кружляюць у небе шумлiвай хмараю, а потым з крэктам i карканнем уладкоўваюцца спаць. Мы з Аленаю падыходзiм пад абсаджаны птушкамi клён i грукаем па камлi. Вароны ўзлятаюць, абурана пакрыкваюць, шархацяць у паветры вугальнымi крыламi i рассаджваюцца на суседнiм дрэве. У парку цёмна, пустэльна. Толькi мы i птушкi. «Ого-го-го-го!!!» — крычыць Алена, а я хутка-хутка пляскаю далонямi. Такое рамантычнае здзяцiньванне. Нiколi i думаць не думаў, што ў сорак буду варон ганяць, што так прыемна сачыць за iх палётамi ў начным абзораным небе. Вароны пералятаюць на другi бок рэчкi, сыплючы картавыя праклёны на неразумных людзей. Цяпер я разумею тых, хто трымае галубоў i гадзiнамi сочыць за iх куляннем у высокiм сiнiм небе. А тых, хто нi разу не ганяў варон, не разумею, нават крыху iм спачуваю.

Ластаўкi

Прыбiральшчыкi ў гатэлi Le Meridien спорваюць ластаўчыны гнёзды. Алена бяжыць у дырэкцыю i сварыцца, маўляў, у ластаўках, у iх прысутнасцi ўся адметнасць гэтага месца. Дырэктар дае слова, што прыбiральшчыкi больш не будуць нiшчыць птушыных гнёздаў. Праз год ластаўкi вяртаюцца i лепяць свае хаткi на тых самых месцах, дзе будавалi раней. Алена ганарыцца перамогаю, выходзiць на гаўбец i размаўляе з птушкамi, як з сябрамi, а тыя лётаюць вакол яе, нiбыта выказваюць удзячнасць.

Порна

Жонка выпiвае з геямi. Яны не геi, яны дзеля прымiтыўных выгодаў, што прыходзяць да iх у выглядзе грашовых траншаў, называюць сябе геямi, трансвестытамi, лiбераламi цi анархiстамi, яны палiтшарлатаны — прыносяць вiно, каб выпiць з Аленаю i цiхенька скрасцi якую iдэю. У Алены процьма брутальных iдыёцкiх iдэяў... Зняць парнафiльм у Белавежскай пушчы. Порна з зубрамi, з ласямi, з дзiкамi... Ну, ну... З лесунамi, з балотнiкамi, з палевiкамi... Мне прыкра не ад порна з зубрамi, а ад палiткастратаў, што лезуць у сябры да жонкi. Яны сыходзяць, i жонка, каб дагадзiць мне, а можа i шчыра, кажа: «Я зазiрнула iм у вочы — а там няма будучынi...» І гэта ўжо дакладна для мяне: «Ты ж можаш зрабiць погляд, скiраваны ў вечнасць?..»

Раскоша

Жонка раскошуе. Яна ў спантанным пошуку раскошы. Яна танчыць ад лепшага да найлепшага, ад высокага да найвышэйшага... Ласкавыя шолахi бавоўны, пяшчота футраў, ломкiя промнi дыяментаў, цеплыня золата, халадок палацаў — шмат, шмат недасяжных для iншых рэчаў i рэчываў ёсць у яе. А жонка не спыняецца, яе вабiць раскоша кахання, раскоша ўласнай зорнасцi, раскоша распуснасцi i размаiтасцi. Яна сама ўвасабляе гэтую раскошу са скаканнем на канi ў заснежаных палях, праз могiлкi, пад аблокамi, падобнымi да анёлаў, па сумётах, iскрыстых i безжыццёвых, як вечнасць, злоўленая ў шасцiпромнасць сняжынкi. Мая жонка раскошная, як сняжынка.

Вераб’iнае дрэва

Алена прыносiць з кiрмашу мяшэчак чорных семак. Насыпае на падваконне. Першымi знаходзяць пачастунак сiнiцы. Яны падлятаюць па адной, бяруць у дзюбку семачку, нясуць на лiпу i там лузгаюць. За сiнiцамi, праз колькi дзён, налятаюць вераб’i. Яны дзяўбуць семкi проста на падваконнi; калi ласункi сканчаюцца, яны яшчэ доўга сядзяць на лiпе, чакаюць. Такое вось вераб’iнае дрэва заводзiць Алена пад вакном нашае варыўнi. Сярод птушак ёсць адна не зусiм звычайная: найсмялейшая, яна першая сядае на падваконне. Спiнка, хвост i галоўка ў яе вераб’iныя, а крылцы i дзюба — як у хвалiстага папугая. Верабей-папугай менш за ўсiх баiцца людзей i хутчэй за астатнiх лушчыць семкi. Да вераб’iнага дрэва ў нашай сям’i стаўленне самае рознае. Алена яго гадуе, я за iм назiраю, Ядзя лiчыць, што толькi сiнiцаў трэба кармiць, а вераб’ёў трэба праганяць. Кот Чарлi, калi бачыць птушак, вельмi хвалюецца, калоцiцца i б’е хвастом — яго даводзiцца зачыняць у iншым пакоi.

Дачка

Мiкола з цяжарнай Юляю жывуць асобна. Ядзя едзе на Дэльфiйскiя гульнi, яна ў нас цяпер фотамастак. Алена заглыбляецца ў скруху i кажа мне, загорнутаму ў воблака алкаголю: «Калi ў нашых дзвюх кватэрах, на нашых двухстах квадратных метрах няма жыцця, значыць, мы — без Ядзi! Сэрца маё разрываецца ад самоты...»

Каптурык

Алена страшна перажывае за нашую нявестку Юлю. Апошнiя днi перад родамi Алена так нервуецца, што пакрываецца лiшаямi, чырвонымi плямкамi па ўсiм целе. Чаго ты так калоцiшся? Яна ж не ведае, як гэта цяжка нараджаць, а я ведаю! Роды праходзяць нармальна. Але перажыванняў у Алены не менша. Наадварот. «Як ён там? Што снiцца нашаму ўнуку?..» — пытаецца яна пасярод ночы. «Каб ты толькi бачыў, як ён высоўвае язык...» А з каптурыкам наогул гiсторыя... Нявестцы падаецца, што дзiця мерзне, i яна надзявае яму не адзiн, а адразу два каптурыкi. У дзiцяцi адразу ж уздымаецца тэмпература. Пакуль здагадваюцца тыя чэпчыкi зняць, Алена ледзь не памiрае ад страху. Чуллiва гэта ўсё.

Мянушкi

Без мянушак у iнтымным жыццi абысцiся цяжка, а можа, i немагчыма. Вось i з’яўляюцца ўсе гэтыя «коцiкi», «рыбкi», «зайчыкi»... Набор мянушак даволi абмежаваны. І я не люблю, калi жонка называе мяне «коцiк», бо «коцiкам» можа быць i сын Мiкола, i дачка Ядзя, i чарговы натуршчык-гей, i пазачарговая натуршчыца-сапфiстка... А таму для жонкi, адразу пасля знаёмства, прыдумляецца iнтымнае iмя «Сфiнкс», а калi ласкава — «Сфiнксiк». Ёй падабаецца, яна сама сябе называе «твой Сфiнкс». Так дваццаць гадоў я i сплю ў адным ложку са сваiм Сфiнксам. Часам называюцца iншыя iмёны, толькi не прыжываюцца яны ў нашым ложку. У апошнiя месяцы Алена паўнее, i я называю яе «Збанок». Яна адгукваецца: «Я — твой Збаночак...» Ненатуральна атрымлiваецца. Прыблiзна. Сфiнкс вiдавочна перамагае i застаецца ў нашым сямейным жыццi: ён жа вечны, гэты залаты Сфiнкс.

Месячныя

З нараджэннем унука Вовачкi адносiны ў сям’i трансфармуюцца. Наша Ядзенька з маленькай дачушкi ператвараецца ў цётку Ядзю, а яе гэта зусiм не радуе. Вось жонка i скардзiцца на доччыну жорсткасць. «Я стамiлася, а ў мяне яшчэ i месячныя...» — «Нашто табе месячныя, калi ты ўжо баба?» Уяўляеш? Гэта мне Ядзя кажа...» Уяўляю, смешна да гаркаты.

Зорная хвароба

Калi ў каго i ёсць у нашай сям’i зорная хвароба, дык гэта ў Алены. «Я — зорка. Я здзейснiла сэкс-рэвалюцыю ў Беларусi i Лiтве. Я — гей-iкона. Я... Я... Я...» Яна i не адмаўляе, што хварэе. «Так, у мяне зорная хвароба. Ну i што? Я — лепшы фотамастак у Менску, лепшая ў Беларусi; каб жыла ў Лондане — i там была б найлепшым фатографам...» Спрачацца бессэнсоўна, бо праяўляецца хвароба пасля бутэлькi сухога чырвонага вiна. Любое аспрэчванне можа выклiкаць агрэсiю, што выльецца ў бойку. А каму трэба бойка з жонкаю? І ўсё ж здаралася i такое, брыдкае i хабёльскае. Толькi гэта не лекуе зорнай хваробы — наадварот, канфлiкты толькi ўзмацняюць яе, нiбыта служаць доказамi абранасцi, самаахвярнасцi маёй, безумоўна, ге(й)нiяльнай жонкi.

Алкаголь

Найбольшую колькасць алкаголю я выпiваю з жонкаю. Пiць на працы, пiць з сябрамi, з сабутэльнiкамi, са знаёмымi, з жанчынамi, са сваякамi i з кiм бы там нi было — значна горш, чым з жонкаю. Пiць у адзiноце я не прызвычаiўся: неяк няўтульна адному напiвацца, бо пачынаеш раздвойвацца, каб пагаварыць, i раздвойваешся не на сябе i сябе, а на сябе i жонку — пэўна, звычка. Так што чарку я бяру з жонкаю. А яшчэ дзякуючы яе перакананням, што спiртное затрымлiвае працэс старэння, у мяне было досыць мала сямейных канфлiктаў з-за бутэлькi. Як гэта нi парадаксальна, але я кiдаю выпiваць таксама дзякуючы жонцы. Доктарка, якая дапамагала мне вырашаць праблему з п’янствам, вельмi агрэсiўна ставiцца не да мяне, а да яе. «Калi ён адмовiцца ад гарэлкi, ён кiне i вас!» — папярэджвае лекарка Алену. «Хай кiдае, мне важна, каб ён быў здаровы!» Алкаголь я пакiдаю ў мiнулым, а жонку не.

Коўдра

Колькi жывем разам, столькi я сплю з жонкаю пад адной коўдраю. Сваё назiранне: «Любiш не таго, з кiм кладзешся ў ложак, а з кiм прачынаешся». Варта было б удакладнiць: «...прачынаешся пад адной коўдрай». Напэўна, нi прасцiна, нi ручнiк, нi ложак так не цэментуюць сям’ю, як коўдра. А замена зiмовай коўдры на летнюю i летняй на зiмовую — наогул адзiн з найiнтымнейшых рытуалаў, бо гэта тая унiверсальная апранаха, якую носiм з жонкаю найбольш часу. Таму i колер, i якасць, i чысцiня маiх падкоўдранiкаў i коўдраў вельмi важная. Улюбёны ўзор на нашай пасцельнай бялiзне — белыя сланы на сiнiм полi.

Конь

Чаго я не разумею, дык гэта жончынага захаплення коньмi. Яна ездзiць у Ратамку i займаецца конным спортам. Скача ў палях. Яна — вершнiца. І дачку прымушае-прывучае любiць сядло. Каб я слухаў яе аповяды пра выездку, манеж i галоп, яна б гаварыла i гаварыла. Толькi не слухаю. Хiба такое: «Конь Салют мяне пазнаў i ўкусiў, сабака!»

Тэрмiн

Нiхто дакладна не ведае часу сваёй смерцi, у гэтым i ёсць адзiн з асноўных складнiкаў красы i моцы жыцця. Дактары, асаблiва недавукi, з лёгкiм сэрцам прарочаць прысуд: «Вам засталося...» Называецца тэрмiн. Нейкая медсястра-паўвар’ятка сказанула Алене, што ёй застаецца жыць дзесяць гадоў, не больш. Доктар сварыцца на сястру мiласэрнасцi, але атрута прароцтва распаўзаецца ў Аленiнай свядомасцi. Лягчэй верыцца ў горшае. «Як добра, што ў цябе чыстая кроў. А мне засталося жыць з маiм ракам стрававода толькi дзесяць гадоў...» — Алена спрабуе быць мужнай.

Жорсткасць

Каб зняць стрэс, каб хоць неяк пазбавiцца ад думак пра хуткую смерць, Алена пачынае адкаркоўваць бутэльку шампанскага. Тая выслiзгвае з рук, падае на каменную падлогу i разбiваецца ўшчэнт. На гук выбуху прылятае Ядзя: «Святкуеш сваё вар’яцтва?» Жорсткасць дачкi выклiкае ў жонкi слёзы. Яны цякуць некалькi дзён, высыхаюць i зноў цякуць.

Лiставанне

Алена вельмi любiць пасылаць i атрымлiваць лiсты. Пасля нашага знаёмства я атрымлiваў капэрты з яе фотаздымкамi ледзь не штодня. Цяпер я атрымлiваю ад яе паэтычныя пасланнi па сотавым тэлефоне. Гэта хайку, напiсаныя падчас прагулянак з унукам у парку. Алена пiша сваiм натуршчыцам i натуршчыкам, сябрам i сяброўкам, i ўсiм, усiм, усiм, хто здатны адказаць. Часам яна распачынае лiставанне з дачкой, абменьваюцца цыдулкамi па кулiнарыi. «Мамусь, дай мне грошы на iнтэрнэтную карту...» — «Ядзенька, дастань з лядоўнi баранiну, каб размарозiлася да прыходу кухаркi...» А самыя цiкавыя лiсты Алена з Ядзяю пiшуць да Бога. Ходзяць у Вiльнi ў касцёл Францысканцаў i ў вялiзнай кнiзе пiшуць пасланнi. Што яны просяць, пра што распавядаюць — не ведаю. Але дакладна: ён iм у гэтай кнiзе не адказвае. Як на маю думку, дык не трэба пiсаць у такой кнiзе. Бо аднойчы я напiсаў лiст да каханай жанчыны i не адаслаў, напiсаў яшчэ адзiн i таксама не адаслаў, напiсаў трэцi — i зразумеў, што самыя найiнтымнейшыя лiсты не трэба адсылаць. Іх трэба толькi пiсаць. Зрэшты, можна i адаслаць.

Фiльмы

Кiно — вечная мара Алены. Ад самага пачатку нашага знаёмства яна разважае, як будзе здымаць кiно. Часам надараецца магчымасць зрабiць маленькi сюжэцiк на тэлебачаннi, але за месяц да пачатку здымкаў i тры месяцы пасля паказу ролiка з Аленiных вуснаў не сыходзiць слова «кiно». Кiнаманка — даволi трапная характарыстыка маёй жонкi. Першым «кiно» становiцца калаж са слайдаў з менскiмi краявiдамi i вершамi Багдановiча за кадрам. Нiчога лепшага за дваццаць гадоў яна на тэлебачаннi так i не зробiць... Адразу агаваруся. У вялiкiм кiно Алена наогул нiчога не зробiць. У тым чароўным каляровым мастацкiм кiно, у якiм згарае пакаленне нашых бацькоў, Лена нi разу i не здымецца. Ёсць поўнаметражны дакументальны фiльм пра лёс савецкай жанчыны, дзе Алена iграе Алену — генiяльнага фатографа, якi здымае прыгажуняў. На хвалi эмансiпiзму фiльм нават бярэ прыз на Берлiнскам фестывалi, на тым самым фестывалi, дзе Алена хапае зорную хваробу, калi прывозiць туды апошнi — я спадзяюся — тэлефiльм пра сябе... Фiльм нiхто ў Берлiне не бачыць, бо ён не змантаваны. Затое ў бары вывешваюць Аленiны фотаздымкi, нiбыта кадры з кiно... Сюжэт — калi тое, што атрымалася, можна назваць сюжэтам... Натуршчык-гомасэксуалiст пакахаў жанчыну-фатографа, яна — садыстка i замарозiла бедную ахвяру кахання, як Снежная Каралева спрабавала замарозiць хлопчыка Кая, спакусiўшы яго магiчным словам «вечнасць», выкладзеным з крышталiкаў лёду. Мне сорамна, бо выродлiвы сюжэт прыдумваю я сам. Наогул, усе сюжэты яе фiльмаў прыдумваю я. Неяк так атрымлiваецца, мiж iншым. Так здараецца з вiдэафiльмам «Персыфаль», калi на музыку Рыхарда Вагнера накладалiся тры розныя матывы... Першы: Алена заходзiць у стайню, сядлае каня i скача ў палi. Другi: Алена гатуе сняданак, Алена ладзiць пiкнiк з сябрамi, Алена ўрачыста вячэрае. Трэцi: Алена фатаграфуе мадэлек, якiя распранаюцца, распранаюцца i распранаюцца. Матывы пераплятаюцца — i атрымлiваецца музычны клiп Вагнера. У краiне, дзе нельга нiдзе нiчога нiкому сказаць, такi фiльм мае сiмвалiчнае значэнне. Толькi рэальнасць карэктуе iдэю, i фiльм выходзiць бяздарны з-за дурноты рэжысёра i аператара. Мантаж запорваецца цалкам. Я наогул перыядычна стаўлю крыж на кiно ў Беларусi, на кiно ўвогуле i на ўсiх творчых працэсах, дзе задзейнiчаныя больш за дзве асобы. Алена ўсё лезе i лезе ў табар кiнатусоўкi, здымаецца ў эратычных сцэнах i атрымлiвае зорна-брутальную хваробу. Кiнатэлешоўтусоўка выклiкае ў мяне агiду, а Ленку шкада. Балюча глядзець на чалавека, на творцу, на мастака, чые мары разбiваюцца аб дзверы непабудаванага кiназамка. Каб Алена здымалася ў вялiкiм мастацкiм кiно, жыла б пад нашай коўдраю не зорная хвароба, а ўзорна-псiхiчна-суiцыдальная. Дакладна.

Кроў

Апошнiм часам большасць з напiсанага была прысвечана маiм самым блiзкiм людзям: мацi i бацьку, брату i дачцэ, дзеду з бабай. Здавалася, у гэты шэраг вельмi лёгка ўпiшацца i партрэт жонкi. Дык не. Чамусьцi нататкi пра Алену патрабавалi зусiм iншага падыходу. Адказ знайшоўся ў назве апошняга бацькавага рамана — «Голас крывi брата майго». Пiшучы i думаючы пра жонку, я не чуў голасу крывi. Яна някрэўная. У нас з ёю розная кроў. Яна самы блiзкi мне чалавек, але з удакладненнем — сярод някрэўных. Гэтая бiялагiчная, антрапалагiчная, расiсцкая акалiчнасць апынулася непераадольнай мяжою. Прынамсi, для мяне. Так, можна праспаць дваццаць гадоў на адной прасцiне, падзялiць напалам усе грошы, радасцi i гароты, але кроў застанецца чужой, iншай i не сваёй. Усвядомiўшы гэта, я пакiдаю спробы ўвесцi жонку ў шэраг маiх найблiжэйшых i родных, а пачынаю рабiць асобны партрэт, асобны раман пра яе i толькi пра яе.

Адлегласцi

З аднаго боку, мне крыху нестае крэўнасцi, з iншага — аддаленасцi. Алена заўсёды поруч, побач, блiзка... Я не бачу яе цалкам, толькi фрагментарна. Не магу сказаць, цi прыгожая яна, цi шчаслiвая, цi наадварот — няшчасная. Як у Сакрата: «Нельга сказаць, цi шчаслiвы чалавек, пакуль ён не памёр». Божа мой, я не жадаю ёй смерцi. Толькi спрабую крышку аддалiцца. Немагчыма. Нават калi я запальваю святло пасярод бяссоннай ночы, каб чытаць, Алена не сыходзiць у другi пакой, яна перакiдвае падушку на цёмны бок ложка i моцна-моцна абдымае мяне за нагу, каб так спаць.

Упрыгожванне

Заходжу дамоў. «У мяне кроў з носу iдзе, — кажа жонка, — iдзе, i iдзе, i нiяк не спыняецца...» На белай падлозе чырванеюць крывавыя манеткi. «Ты ляж i паляжы». — «Я ляжала, колькi можна?» Сядаем палуднаваць. Левая ноздра ўся чорная ад засохлай крывi. Маўчу. Жонка нешта гаворыць пра сваiх мадэлек. Раблю выгляд, што ем, а сам думаю пра яе кроў на падлозе: яна нiбыта пачула мае думкi пра родную i чужую кроў i ўпрыгожыла сваёй крывёю ўсю кватэру.

Сюжэт

Ёсць сюжэт, вынайдзены Гамерам i выкарыстаны Джойсам: чалавек выйшаў з дому, паблукаў i вярнуўся дамоў. Дзякуючы жонцы я вынаходжу iншы сюжэт: чалавек закахаўся, ажанiўся i пражыў-праспаў на адной прасцiне 21 год.

СЯБРОЎКА

«Ты выдумаў яе талент, ты прыдумляеш яе мастакоўскасць, яе зорнасць... Ты ўсяляк падтрымлiваеш яе вядомасць i папулярнасць. Пiшаш за яе iнтэрв’ю, перапiсваеш яе вершы, будуеш ёй студыю. Дазваляеш неверагодныя i экстравагантныя вольнасцi кшталту дэманстратыўнага лесбiянства i здымак у кiно са зграямi голых геяў. Разам з гэтым ты паўтараеш казку пра вашую iдэальную сям’ю. Насамрэч, таленту ў тваёй жонкi няма...» — мармыча мая сяброўка, п’ючы куплены мною апельсiнавы сок. «Калi я прыдумаў талент, значыць, гэта мая таленавiтая прыдумка...» Такога я чую шмат.

Прага

Калi б Алена сказала мне: вазьмi i выпi маю кроў, калi толькi пажадаеш — бяры i пi, я б адмовiўся. Не таму, што я нiколi не хацеў жаночае крывi, не таму, што я нiколi не кахаў... Яе кроў — чужая, халодная, неспакуслiвая. Кроў бясстрасная, кроў жонкi, а не жаданае каханкi. Яе кроў не спатолiць маёй прагi, не натолiць жорсткага голаду.

Яе мама

Не было дня, каб жонка не наракала на цешчу. Яны супрацьлегласцi ва ўсiм. І ў любовi таксама. Цешча любiла сына Валодзю... Лепш казаць iнакш. Яна любiць, дагэтуль любiць сына Валодзю. Калi загаворвае пра прыгажосць — людзi, падобныя да яго, прыгожыя. Яна любiць унука Мiколу, яна выгадавала яго. Яна любiць мужа Ваню. Яна любiць унучку Ядзю, i яе яна гадавала. Яна любiць праўнука Валодзю, яна любiць мяне, бо — Валодзя, бо акуратна стаўлю абутак i акуратна вешаю палiто на плечыкi. Тое, што застаецца ад гэтых любовяў, дастаецца дачцэ, а ёй мала, а ў цешчы больш няма, бо тое, што застаецца, трэба яшчэ даць старэйшай цешчынай сястры Нiне.

Жанчыны

«Я люблю прыгожых жанчын!» — ганарыста паўтарае жонка. Сапраўды, яна любiць жанчын. Але якiх? І якiя жанчыны любяць яе? Розныя. Гэтая любоў даходзiць да таго, што паўсюль поўзаюць чуткi, i добразычлiвыя шэпты лезуць мне ў вушы: «Кажуць, твая жонка лесбiянка...» Насамрэч Алена любiць жанчын з ярка акрэсленымi заганамi. Вось яе даўняя сяброўка Л. — само ўвасабленне ляноты. Яна спiць з поўначы да поўдня. Яна вялая, як лялька, ненапоўнiцу набiтая пiлавiннем. Яна пазяхае так, што праз колькi хвiлiнаў пачынаюць пазяхаць усе, хто побач. А ёсць iншая Л.: жорсткая i лютая, такая лютая, што звяла са свету свайго мужа. С. з-за сквапнасцi проста развялася, сказаўшы, што, калi здохне яе былы муж, яна эксгумуе цела, разрэжа жывот i падастае адтуль дыяменты, бо ён хавае грошы i каштоўнасцi ў жываце, каб не пакралi. Н. хавае ў сваiх вантробах iншыя прадукты, замест крывi ў яе жылах цячэ гераiн з алкаголем. Ненажэрнасць Н. здзiўляе. Як i зайздрасць З.: «Вой, як я вам зайздрошчу!!!» — рэфрэн яе размоваў i песняў. Б. — цiхая распуснiца, яе блуд мяшчанскi i прымiтыўны, але татальны: з кiм заўгодна, як заўгодна i дзе заўгодна. П. — пыхлiвая i ганарыстая, настолькi пыхлiвая, што не выйшла замуж i п’е вечарамi гарэлку адна. Гэтыя сем жончыных сябровак найлюбiмейшыя, чамусьцi найлюбiмейшых у яе заўсёды сем, i яна iх сапраўды страшэнна любiць, толькi ўсе яны непрыгожыя. Зрэшты, калi любiш, прыгажосць не мае значэння, нават для фатографа.

Вiльня

Не магу сказаць, што не люблю Вiльнi. Люблю, пiшу вершы i эсэ пра Вiльню, малюю Вiльню... Але я не люблю Вiльнi так, як яе любiць Алена. У мяне ёсць здагадка, што са сваiм першым мужам Алена развялася з-за Вiльнi. Ён абяцаў ёй пабудаваць пад Вiльняю дом. Абяцаў i не пабудаваў. Я не абяцаў, а пабудаваў... Не дом, а кватэру з вiдам на сiнагогу i касцёл святога Казiмiра. Ёй жа так хацелася мець сваё месца ў месце Вiльня. Ёсць, у Вiльнi, сваё... Гэта каб перамагчы дзве рэчы: жабрацкае iснаванне бацькоў у Вiльнi i свае рамантычна-ружовыя ўспамiны пра вiленскае дзяцiнства. Перамагла, дамаглася, зрабiла i павесiла на сцяне вялiкую карцiну Чыпонiса, на якой яна, аголеная, ляжыць на канапе. Самасцвярджэнне — рыса характару. І ўсё ж на яе нельга сказаць — «вiлянчанка», бо Алена не належыць якойсьцi адной культуры i аднаму месцу, яна належыць адно сонечнаму святлу.

Чужанiцы

Дома — свае, родныя, крэўныя... За сценамi дома — чужанiцы. Яны лезуць у дом i разбураюць яго. Калi тут iдзецца пра жонку, дык разбуральнiкi спакушаюць яе досыць прымiтыўна. Дакладней, яна спакушаецца на адно i тое ж: на ўхваленне яе мастакоўскага таленту. Я даўно не хвалю яе фота. Колькi можна?! Не працую з ёй. Чужанiцы гэтым карыстаюцца... «Ты генiяльная, ты вартая лепшага жыцця...» Яны прапануюць: выставы ў Лондане, фотастудыю ў Маскве, працу ў Дзюсельдорфе... Яны хлусяць, жонка верыць. Па праўдзе, жонка не верыць, а верыць фатограф, якi жыве ў жонцы. Калi ашуканства i ашуканцы выкрываюцца, калi наводзiцца цвярозая рэзкасць ва ўзаемаадносiнах, я ведаю, што гэта часова, а жонка клянецца, што назаўсёды. Не бывае назаўсёды. Мой клопат — баранiць дом ад чужынцаў. Я iх пазнаю па алейных вочках i кажу: «Цябе зноў падманваюць». А яна... Ну хто ж не хоча, каб яго хвалiлi i спакушалi?!

Нельга сфатаграфаваць

Развагi пра тое, што нельга сфатаграфаваць, пераследуюць Алену. І тое, i гэтае нельга... Збольшага яе развагi зводзяцца да раскручвання фотастужкi ў кiнастужку... «Чарада падзеяў. Доўгае падарожжа на машыне. Скрозь ноч, праз палi, праз лес, зноў праз палi... Дом цёмны, бязлюдны... Сходамi на самы верх... Вялiзны пакой перапоўнены музыкаю... Какафонiя... Чатыры мужчыны i жанчына... Цiшыня... Sex... Маўчанне...» Чаму гэтага нельга сфатаграфаваць? Гэта напэўна з несфатаграфаванага. Цi сфатаграфаванага на ўяўную фотастужку. Мае аргументы iгнаруюцца. Мае развагi пра нелiнейнае святло лiтаратуры не чуюцца. Алена чапляецца за метафары, за паэтычную бессэнсоўнасць, за iнтуiцыю... Я не спрачаюся. Мяне мала цiкавяць аб’екты, якiя не сфатаграфавалiся, я не сумую па iх, я не прысвячаю паэмы хвалi, якая ўпала, рассыпалася i стала мiнулым, мяне хвалюе тая хваля, што падае, ляцiць, гудзе... Мяне захапляе тое, што фатаграфуецца, пiшацца, творыцца i ствараецца. Саўдзельнасць у боскiм стваральным руху — маё прызначэнне... Жонка — iншая, яна сама сабе купляе зрэзаныя кветкi i, гледзячы на iх, пiша вершы пра тое, што нельга сфатаграфаваць.

Партрэт

Калi я закахаўся ў Алену, дык несупынна яе маляваў. Цяпер у мяне процьма тых малюнкаў... Але ёсць адзiн партрэт, зроблены алейнымi фарбамi на палатне, якi ўвабраў у сябе ўсе мае графiчныя пошукi. Алена яго любiць i заўсёды вешае на сцяну. Гэтая далёка не найлепшая з маiх карцiнаў часам моцна раздражняе вочы. Аднойчы, у прыпадку вар’яцкай лютасцi, я хапаю нож i рэжу палатно, нявечу сваё, каб не калечыць ейнае. Алена хавае дзiравую карцiну за шафу. Праз тры гады яна вязе парэзаны нажом партрэт да рэстаўратараў. Тыя здзiўляюцца: «Нiколi не здаралася, каб нехта хацеў аднавiць сучасную карцiну». Цiкава, якiм будзе жончын партрэт пасля аднаўлення