У каменным крузе
Валкавыцкі Георгій
частка VI.
І мы, хоць прысягі ніякай не давалі, занесены былі ў чорны спісак. Хутка пачуем:
— Трэба было ісці ў партызаны. А то паехалі ў Германію.
— Прымусілі, — скажа Сідар.
— А ў цябе што, ног няма?
— У нагах няма праўды.
— Бачылі яго, які філосаф!
— Дык я і ад вас мог уцячы.
Сідар трапіў на разумнага фільтратара. Перамагла логіка. Цікава, які лёс рускага інжынера з канструктарскага бюро? Жыў у горадзе, пад віядук не заглядаў, харчаваўся разам з немцамі. Добра апрануты, гладкі, з высакамерна ўзнятым падбародкам. Ідзе фабрычным дваром як лунацік. Не бачыць ні нас, ні французаў, ні — дзіва дзіўнае! — рускіх. Усе мы для яго смецце. Шцірліц? І колкае высакамер’е, што вярэдзіць тваё нутро — мяккая адплата мерзким здраднікам? Пэўна, так і паводзілі сябе ў варожым тыле асы славутай разведкі. А мо сярод няроўных былі раўнейшыя. Як той латыш з такарнага цэха. Сёрбае з немцамі гарохавы суп і ўжо глядзіць на цябе, падвіядукавага, з належнай вышыні. Не зайздрошчу вам, сляпыя акцёры, гістарычнай трагікамедыі.
Наш спектакль акрылены агнявымі памкненнямі. Французы зацягнулі натхнёную песню. Ідуць по долинам и по взгорьям. Відаць, менавіта так і гучыць знаёмая песня на французскай мове, бо спяваюць з уздымам. У паход уключаемся і мы. І наша знамя наливается кумачем последних ран. Песня ператварае сон у яву. Марыс ужо на варштаце пад партрэтам Гітлера. Пора ў вусы фюрэра дзеркачом.
— Raus! Raus!
Цэх у нашых руках. Наглядчыкі, якія ў чарговае палітпастраенне мелі панаваць над намі, павесілі насы, шмуляюць напільнікамі па сваіх матрыцах і нічога не чуюць, нічога не бачаць.
У фабрычнага бобіка якасны слых. Чэша з „Бэрты” ў нашым кірунку. А ў Марыса арліны зрок. Канцэрт закончаны. Усе на сваіх пастах. Высвятляй, бобік, слых у сваіх камэрадаў. Але ён спыняецца ў дзвярах. Навастрыў вушы.
А, дужа прыемна! Маё амплуа. У маіх руках пякельная машына: націсну на спуск — урэжа па тоўстай блясе, такога лязгу на ніводнай перадавой не пачуеш. Бобік уражлівы быў на гэту музыку, куляй выскачыў з дзвярэй.
Яшчэ не раз хадзіць будзем па далінах і па ўзгор’ях. І нашы немцы звыкнуцца з песняй, і нікога не выдадуць. Там, на іхніх спектаклях дагнівала матэрыя, на нашых — узнімаўся дух, узрастала надзея на аднаўленне свету.
Bonjour, Марысы, П’еры, Фанфаны! Бачу вас у кенігсбергскіх снах. Як маецеся? Усё „траваі, траваі!”? Непадуладныя зямным прыцягненням. Якая таемная сіла прыкавала вас да варштатаў Штэйнфурта? Не чую песні. Панылы наш цэх. І вы ў ім панылыя. Ужо Krieg zu Ende. Стаім на зломе вякоў, раструшчаны ідэалы, пераніцаваны свет, сарваўшыся з арбіты здаровага сэнсу, нясецца немаведама куды. Хто мы? Адкуль мы? Дзеля чаго жывем? Параноідныя мастадонты расшчапілі атам, наладзілі Хірасіму, Чарнобыль, страшаць зорнымі войнамі. Я стаў двойчы дзедам, а вы — вечна маладыя, у рабочых камбінезонах — трываеце на вызначаных лёсам пастах. Не апазнаеце барадатага „ненаша”. Героі! Не пакінулі гістарчыную сцэну... Salut!23
Было і так. Ноч. Вяртаемся з Мішэлем з горада. Мінулі парк Rathshof. Увайшлі на Appelbaum Strasse. І чуем выразна: нашы грудзі распірае славянская адвага — пачалі дзейнічаць градусы, якімі зарадзілі нас землякі з Ostlandwerke. Паставім усю вуліцу на ногі! Пакажам жабаедам якія мы героі!
І зацягнулі на поўны голас По долинам и по взгорьям. На вуліцы містыка пустэчы, а мы дасягаем вяршыняў песеннага майстэрства. Над сонным Кенігсбергам нясецца рокат штурмавых начэй Спаска. Каб надаць сабе большага форсу, забягаем наперад песні, асучасніваючы апошняе чатырохрадкоўе:
Разгромили, подавили,В гроб загнали черный сброд
И на Балтике янтарной
Свой закончили поход!
Ідзем і галосім задзірліва, сяродкам вуліцы, быццам ачолілі наступ лихих эскадронаў далёкаўсходняй дывізіі. А па абодвух баках, замест мірных аконных адтулін, пагрозна касавурацца амбразуры варожага логава. Гэта не толькі ўява — наўпрост нашага лагера месціцца ваенная часць.
Пранесла. Хоць бы нехта матам пакрыў. Нікога мы не зварухнулі. А ў бараку Вася Бобрыкаў яшчэ і дакарае:
— Што вы, хлопцы, здурэлі?
Вось і будзь героем.