Саксафон Чынгісхана

Падбярэзскі Зміцер

---

Інтэрв’ю для рэдакцыйнага кошыка

Я не люблю панядзелкаў. I ў сваёй нелюбовi зусiм не арыгiнальны. Таму што шмат знойдзецца людзей, для якiх панядзелак — не проста першы дзень тыдня, а нешта значна больш iстотнае. Як пачатак нейкай вельмi маркотнай i цяжкай працы, якая не абяцае ні хуткага плёну, нi радасцi. I ты мусiш брацца за працу, хоць увесь час памятаеш мноства прыслоўяў i прымхаў, у якiх нядобрым словам згадваюцца панядзелкi.

Але куды больш за панядзелкi я не люблю пятнiцу — дзень, калi так i хочацца злiняць з рэдакцыi раней, падоўжыць тыя нячастыя гадзiны, калi галава не балiць пра ненапiсанае, нязверанае, нявысветленае. Сапраўдныя ж выхадныя днi, цалкам вольныя ад рэдакцыйных клопатаў, здараюцца рэдка. Што тут скажаш — газета! Тут увесь час адчуваеш сябе як на нейкiм важным пастарунку, дзе нельга нi спяваць, нi чытаць, нi курыць, нi нават збегаць па патрэбе "да ветру". А тым больш нашая газета — рэспублiканскi партыйны орган! Тут, як любiць паўтараць мой непасрэдны шэф, адказнасць за друкаванае слова асаблiвая, бо напiсанае — гэта не толькi пазiцыя газеты, а прамы працяг iдэалагiчнай лiнii партыi.

Праўда, я такую сiтуацыю не зусiм разумею. У рэшце рэшт пад кожным артыкулам стаiць не подпiс ЦК КПБ, а прозвiшча канкрэтнага яго аўтара. I калi толькi ён сам усё напiсаў, а не проста падмахнуў падсунутае яму некiм, няхай i адказвае ён сам, калi што, а не газета. Я так думаю.

Так, дарэчы, думае i большасць маiх калег. Ды толькi ў панядзелак на лятучках (вось хоць бы чаму я не люблю першы дзень тыдня) чуецца нешта зусiм адваротнае, усё тое ж самае — пра адказнасць за друкаванае слова, пазiцыю рэдакцыi, небяспеку двухсэнсоўнасцi. Карацей кажучы, ты зноў сам-насам з ноччу на пасту нумар адзiн, а за спiнай — звышсакрэтны аб'ект, якi ты мусiш пiльна ахоўваць ад нябачнага ворага пад назвай "палiтычная памылка".

А пятнiцу я ўсё ж не люблю менавiта за тое, што пасля яе прыходзяць выхадныя, якiя толькi часткова належаць табе. Мой аддзел — аддзел культуры, дзе я — другi i апошнi чалавек пасля шэфа, Гунько Iвана Хведаравiча, чалавека сталых гадоў, гэткага зубра ад журналiстыкi, калi толькi зубры бываюць такiя палахлiвыя. Я ў яго — у памагатых. А калi ўлiчыць, што Iван Хведаравiч, як ён сам часта паўтарае, па фiлармонiях швэндацца не вельмi любiць, хаджу я. А ў выхадныя якраз i адбываецца большасць прэстыжных канцэртаў, святаў, творчых вечароў, пра якiя нашая газета мусiць згадаць хоць бы сцiслай iнфармацыяй, нягледзячы на тое, што ў партыйных выданнях культуры заўсёды адводзiлася найменш месца. I ў той жа час я лётаю, высалапiўшы язык, дзеля якога дзесятка радкоў. Такiм чынам ствараю культурны летапiс эпохi. I менавiта ў пятнiцу шэф любiць, нешта шукаючы запалкай у зубах, прамармытаць: "Дарэчы, заўтра а сёмай вечара нядрэнна было б табе наведаць..."

Усё! Бывайце, выхадныя, а разам з вамi — рыбалка i ўсе iншыя рэчы, без якiх жыць на свеце ва ўзросце дваццацi васьмi гадоў, згадзiцеся, немагчыма.

Вось i ў гэтую пятнiцу, дамовiўшыся з сябрам, я задуменна глядзеў праз шыбу на залiты сонцам праспект, разважаючы, цi здолеем мы сёння паспець на вячэрнi клёў. Многiя з вас разумеюць, якi гэта прыемны стан душы — чаканне. I як лёгка можна ўсё спаскудзiць, калi сказаць нешта такое:

— Дарэчы, чакае цябе, хлопчык, невялiкая работка...

Iван Хведаравiч вычышчаў з зубоў рэшткi абедзеннага шнiцэля.

Я паглядзеў яму ў вочы вельмi ўважлiва. Але змоўчаў.

— Ты канкурэнтаў чытаеш? — спытаў шэф.

З надрукаванага ў газетах я чытаў толькi ўласныя шэдэўры. Шэф гэта добра ведаў, таму не здзiвiўся майму маўчанню.

— "Маладзёжка" дала фельетон пра нейкi канцэрт, які адбыўся ў мiнулую нядзелю.

— У мiнулы уiк-энд на Канарах я хадзiў на яхце, — проста растлумачыў я.

— Дарма. Прамiргаў цiкавы матэрыяльчык.

— Няўжо? — як мага больш шчыра паспрабаваў я здзiвiцца, ды адначасова адчуў, што перспектыва з'есцi яшчэ сёння падвойную юшку пачынае прыкметна блякнуць.

— Гэтыя, як iх... — Iван Хведаравiч пагрукаў пальцамi па стале. — Ну, твае сябры, гэтая рок-група... Ты ж ведаеш!

— "Пiнк Флойд", — падказаў я.

— А! — шэф махнуў рукой. — Ды гэтыя, патлатыя... Ну, яны яшчэ спяваюць: "Хто стаiць за тваёй спiнай?"

— Гэтая група называецца "Крыўда". Яе ведаюць усе культурныя людзi, апрача аднаго.

Цяпер, калi выезд на рыбалку ў кампанii з дзвюма паненкамi канчаткова зрываўся, я мог дазволiць сабе крыху i пахамiць, тым больш што спадар Гунько не крыўдаваў на падначкi i часам сам рабiў iх адмыслова. Калi не баяўся. Гэта значыць — рэдка.

— Але, "Крыўда"! — узрадаваўся шэф. — Не чуў хiба?

— Я ж казаў, што займаўся арыстакратычным вiдам спорту.

— О! Гэта якраз з раздзела свецкай хронiкi. Карацей кажучы, — Iван Хведаравiч паклаў пачак з запалкамi ў кiшэню свайго вечнага чорнага пiнжака, — там нехта з iх, пакрыўджаных лёсам музыкантаў, у час канцэрта спусцiў порткi i павярнуўся да гледачоў сваiмi бялюткiмi клубамi. "Маладзёжка" яго ўжо спляжыла як мае быць. Галоўны загадаў, каб у панядзелак табе было што сказаць на лятучцы адносна здарэння. А фельетончык мусiш накатаць на наступны суботнi нумар. Сто пяцьдзесят радкоў.

— Але ж я не быў на тым канцэрце! — ускочыў я з крэсла ў вялiкай крыўдзе за тое, што яршы могуць сёння спаць спакойна.

— Ёсць сведкi здарэння, — не мiргнуўшы вокам, парыраваў шэф. — Ты ж свой сярод патлатых, хоць сам i неблагi чалавек. За выхадныя паходзiш, даведаешся, што было i як, з кiм трэба будзе — сустрэнешся. А ў панядзелак — даложыш. Бывай здароў!

— У мяне дваццаць тры адгулы! — безнадзейна звярнуўся я да сумлення шэфа. Але ягонае сумленне было ўжо, мусiць, на дачных градах агуркоў — любiмай ягонай закусi.

— А ў мяне — гады з тры, — дасцiпна адказаў шэф i зачынiў за сабой дзверы пакоя.

Так... Перш-наперш я пазванiў сябру i сказаў, што мушу тэрмiнова па рэдакцыйных справах вылятаць у Тайланд, таму чарвей капаць ён павiнен сам. Па-другое, схадзiў у "маладзёжку", дзе, надзiва (пятнiца ж, канец рабочага тыдня!), знайшоўся Сярожык Баршчэвiч — майстра кiдкiх фельетонаў, актуальных рэпартажаў, мой былы сакурснiк.

Пачуўшы маю просьбу, Сярожык моўчкi працягнуў мне аркуш паперы. Я ўбачыў копiю мiлiцэйскага пратакола, пачаў чытаць, на кожным радку радуючыся за родную мiлiцыю i своеасаблiвую стылiстыку мовы службоўцаў. Сутнасць жа таго, што адбылося на стадыёне, змяшчалася лiтаральна ў некалькiх радках.

"19 лiпеня на гарадскiм стадыёне адбыўся канцэрт па прычыне свята, прысвечанага дзецям. Канцэрт пачаўся дакладна ў 20 гадзiн 06 хвiлiн. Прыкладна на 20-й хвiлiне выступлення вакальна-iнструментальнай рок-групы "Крыўда", якая належыць фiлармонii i пачала праграму канцэртнага выступлення, адзiн з яе музыкантаў, як высветлiлася пазней пасля праведзенага даследавання, — грамадзянiн Чужы А.М., зрабiў у бок публiкi, у асноўным падлеткаў, непрыстойны жэст, на якi яны тут жа адказалi кiданнем розных рэчаў, сярод якiх назiралiся зялёныя яблыкi i пакеты з вадой. У адказ на гэта грамадзянiн Чужы А.М. павярнуўся спiнай да сектара № 6, дзе знаходзiлася вышэй адзначаная група падлеткаў, i спусціў да каленяў нiжнюю частку артыстычнага касцюма, агалiўшы цела ў раёне ягадзiц. Эксцэс працягваўся прыкладна секунд 10-15... Пасля выступлення, якое на гэтым i скончылася, грамадзянiн Чужы А.М. быў затрыманы нарадам у складзе сяржантаў Мазгавога Р.I. i Дбайлы М.М. за антыграмадскi ўчынак у месцах масавага адпачынку працоўных. Маёр Зубiлаў Г.К."

— Ды гэта яшчэ не ўсё, — сказаў Сярожык. У ягоным пакоi, як заўсёды, таўклiся нейкiя дзяўчаткi, хлопец у спартыўным касцюме — карацей кажучы, уся тая тусоўка, якую Баршчэвiч вельмi любiў штодня трымаць вакол сябе.

— На вось, зiрнi на гэты лiст, — дадаў ён. — Пойдзе ў заўтрашнiм нумары.

Я ўзяў у рукi пiсьмо ў рэдакцыю, пiсьмо калектыўнае. Дакладней, заяву ад iмя музыкантаў групы "Крыўда".

"Мы, музыканты рок-групы "Крыўда", якая карыстаецца заслужаным аўтарытэтам сярод савецкай моладзi i гасцей нашай краiны, выказваем свой катэгарычны пратэст i абурэнне ўчынкам нашага, спадзяемся, былога кiраўнiка Чужога А.М., якi зняславiў эстраднае мастацтва нашай рэспублiкi. Пасля таго, што адбылося на гарадскiм стадыёне, усiм зразумела, што далей разам з iм працаваць немагчыма. Таму мы заяўляем, што не мелi нiчога агульнага з учынкам Чужога А.М., у сувязi з чым мусiм змянiць былую назву калектыву, што была скампраметавана, на новую — "Знiч", кiраўнiком якой на агульным сходзе музыкантаў абраны пiянiст i вакалiст Мiронаў У.А.".

Лiст быў падпiсаны чатырма з пяцi ўдзельнiкаў былой групы "Крыўда", у тым лiку самiм Уладзiмiрам Мiронавым, з якiм я быў даволi добра знаёмы.

— У мяне тут яшчэ процьма лiстоў ад гледачоў i бацькоў, што былi сведкамi здарэння. Мы iх дамо ў аўторак, — дадаў Сярожык.

Увесь гэты час я маўчаў. Бландзiнка замiлавана глядзела на Баршчэвiча, яе сяброўка вяла тэлефонны сеанс "Што? Дзе? Калi?" з гэткiм жа гаваркiм абанентам, хлопец у "Адзiдасе" чытаў Чаргiнца, перакiдваючы на пальцах ключы ад аўтамашыны. Не, Сярожык любiць дзелавую ўтульнасць i ўмее яе ствараць.

I тут дзверы ў пакой з грукатам адчынiлiся. На парозе стаяла малеча гадоў шаснаццацi ў джынсах i чорнай скураной куртцы, з матацыклетным шлемам, накiнутым на руку. Ладненькая дзявочая постаць, доўгiя iльняныя валасы, кiрпаценькi носiк... Цуд гарадскi, ды толькi!

— Прывiтанне, казлы! — сказаў "цуд".

— Здарова, маляўка, — гэтак жа ў тон ёй адказаў Сярожык.

— А я i не думала, Баршчэвiч, што ты — сапраўдны смярдзючы казёл! — "цуд" наблiзiўся да стала, кiнуўшы па дарозе на каленi спартсмена свой чорны шлем. Спартсмен адно толькi пагардлiва паморшчыўся.

— Аленка, збаў абароты, — спакойна адказаў Сярожык. — Ты не на трасе, патрулёў ззаду няма, так што не трэба газаваць.

Алена ўселася на стос папер, якiмi быў завалены стол Баршчэвiча.

— Што ж тады, гад, на Чужога бясконца балоны коцiш, пiсака прадажная? — працягвала дзяўчо, адзначу, вельмi прыемным голасам. — Ён, значыць, некалi табе вiдзiк зрабiў па дзяшоўцы, ты з iм каньячок у валютным бары папiваў, а цяпер з-за аднаго смярдзючага ганарару памыi цэбрамi на яго льеш?

— Коцiк, — неяк абыякава паспрабаваў спынiць яе Сярожык. — Ты сёння, вiдавочна, дрэнна выспалася. А мо двойкi ў дзённiку?

— Не табе пра мае сны казаць! Ты з ёй, мусiць, значна лепш спаў! — кiнула ў адказ Алена, тыцнуўшы пальцам у бок бландзiнкi.

— Фе! — з агiдай адвярнулася тая ад стала.

— Але, — згадзiўся Сярожык. — Таму што з табой спаць яшчэ нельга. Пракурорскi ўзрост, а я законы паважаю.

Мне ж было проста цiкава, чым усё можа скончыцца. Аднак толькi сляпы мог не ўбачыць, што Баршчэўскi такi iграў, у той час як джынсавае малеча паводзiла сябе надзвычай натуральна.

— Ты сам быў на стадыёне? — насядала Алена.

— Ты ж ведаеш, Аленка, што я даўнi прыхiльнiк групы "Крыўда", — адказаў Сярожык i пачаў прыгожа набiваць люльку пахучым замежным тытунём. Такi прыём быў мне добра знаёмы: Баршчэвiч адчуваў сябе няёмка i пачаў цягнуць час.

— Дык адкажы: ты быў на канцэрце цi не? — дамагалася адказу Алена, дастаўшы з кiшэнi чорны канверт з-пад фотапаперы.

— Коцiк, ну адкуль у цябе такая ўласцiвасць імгненна стамляць людзей? — павольна запытаў Сярожык, гэтак жа павольна i прыгожа ахутаўшыся клубам дыму.

— Усё ясна! — сказала Алена. — А я — была. Здымала. I гук на стужку пiсала. Таму i хачу сказаць табе, кiслы Боршч: ты — казёл, якi прадаўся за свой смярдзючы маладзёжны ганарар. Прадаўся сам i цягнеш цяпер у магiлу Чужога.

— Пшла вон, калючка, — цiха прамовiў Сярожык. Спартсмен у крэсле адклаў кнiгу i працягнуў Алене шлем.

— Гуд бай! — сказаў ён.

— Анаболiк перакручаны! — адрэзала яна, схапiла шлем i выскачыла на калiдор.

Я, зразумела, кiнуўся за ёй — работа ў мяне такая. I праз тры хвiлiны Алена сядзела ўжо ў маiм пакоi, надзьмутая, як кошка пасля кароткай гутаркi з сабакам.

Сабакам быў я. Трымаючы насоўку на шчацэ, перакрыжаванай добрай драпiнай, я лаяў сябе апошнiмi словамi, не разумеючы дагэтуль, нашто было цягнуць праз сiлу шалёнага звярка сюды, прыцiскаючы яе да сцяны, калi Алена дала волю рукам. Наогул, нашто я такога заморыша трэснуў па патылiцы? Праўда, пасля майго тычка яна здзiвiлася i моўчкi дала адвесцi сябе ў аддзел культуры.

— Балiць? — пацiкавiлася Алена.

Я нiчога не адказаў. I тут яна зарагатала. Ёй было так весела, нiбыта я толькi што расказаў свежанькi дзiцячы анекдот. М-да... Што значыць — дзiцячая непасрэднасць: раздрапала мужчыну фасад — i весялiцца сабе!

— Ладна, расказвай, — перапынiў я гэты фестываль здаровага гумару.

— Вось, глядзi! — Алена кiнула на стол фотаздымкi.

— Мяне Вiктарам завуць, — заўважыў я.

— Ведаю. Ты тусаваўся з "Крыўдай". Чужы пра цябе толькi добрае казаў.

— Расказвай...

— Канцэрт пачаўся нармальна, толькi што фуражак было, як заўсёды, поўны агарод, i фанаты з'явiлiся нiбы суцэльна паколатыя.

— А што Чужы?

— Ты ж яго ведаеш! Як заўсёды, адно толькi мне здалося, быццам бы ён выпiў значна больш звычайнага.

— Iншыя таксама?

— Не задавай дурных пытанняў, а слухай! — ашчэрылася Алена. — Як толькi яны пачалi спяваць, фаны адначасова ўзвылi i ўскочылi з месцаў. А калi Чужы пачаў спяваць "Тваё пакаленне", фанаты нiбы звар'яцелi. Разумееш, я такое ўпершыню ўбачыла: увесь сектар дружна падняўся i павалiў унiз. Гэтая лавiна ўмомант змяла фуражкi i вылiлася на поле да эстрады. I там усё пачалося. Зрэшты, вось здымкi, глядзi.

Але i без здымкаў я мог сабе ўявiць, што там было. Такое бачыў неаднойчы i ведаў, чым гэта магло скончыцца ў адзiн прыемны вечарочак.

— Чужы раптам перастаў спяваць i папрасiў фанатаў вярнуцца ў сектар, — працягвала Алена. — Праўда, язык у яго матляўся ўжо цяжкавата, чапляўся за зубы. Але тупыя фанаты незадаволена зараўлi. Статак бiзонаў, дый толькi! А нехта з iх крыкнуў: "Налi i мне шклянку!" I тады Чужы прамычаў у мiкрафон: "Брудныя свiннi!" Гэтага яму нельга было рабiць. На сцэну адразу ж паляцелi яблыкi, марожанае, нехта разбiў бутэльку, пачулiся такiя слоўцы, што мне агiдна зрабiлася. I ўсё яшчэ нiчога, каб не яблык, якi трапiў ягонай дачцэ ў жывоцiк. Малое ледзь не ўпала. Тады Чужы павёў яе са сцэны, захiнаючы ад грудоў зямлi, якiмi гэтыя фашысты абстрэльвалi сцэну як з кулямётаў.

— Фанаты i па iншых кiдалi? — перапынiў я Алену.

— Не!.. — прашаптала яна. — Я таксама гэта адзначыла. Мiронаў i iншыя стаялi спакойна, быццам бы iх гэта зусiм i не датычыла. А калi Чужы зноў выйшаў з-за кулiс, роў ужо ўвесь стадыён, роўна як Камароўка ў нядзелю. Мяшчане крычалi на фанатаў, тыя адказвалi iм як мае быць i адбiвалiся ад фуражак. Карацей кажучы, тусоўка атрымалася выключная! I тут Чужы крыкнуў... Ды ты сам паслухай!..

Алена расшпiлiла наступную кiшэнь сваёй неабдымнай куртачкi, паклала на стол маленькi магнiтафончык, шчоўкнула кнопкай.

"Вы, падлы! — пачуў я голас Чужога. — Ненавiджу вас, фанаты абрэзаныя!"

"Сука патлатая!" — задаволена роў стадыён.

"Пацалуйце мяне ў сраку!" — гэта зноў быў голас Чужога.

— Тут ён i паказаў iм тое, чым на крэсле сядзяць, — растлумачыла Алена. — Тады фуражкi як па камандзе кiнулi фанатаў i проста на сцэне павязалi Чужому белыя крыльцы. Далей ты сам усё ведаеш. Чытаў жа, як гэты казёл Cярожык распісаў “поступок, недостойный звания советского артиста”.

— Што ты сама, цікава, пра ўсё думаеш?

— Тут нехта дужа пастараўся, каб Чужога закрэсліць. Разумееш, не тыя фанаты былі, як звычайна. Той жа Бівень — ён сярод іх аўтарытэт і ніколі дрэннае пра “Крыўду” не казаў. Тут жа і ў яго нібыта дах прабіла. Сама бачыла: ён аж слінай сцякаў ад нянавісці да Чужога.

— Ці не ведаеш ты, дзе можна адшукаць Чужога? — спытаў я, думаючы, што выхадныя ў мяне будуць як ніколі вясёлыя і змястоўныя.

— Даведаемся! — упэўніла мяне Алена. — Я ж сама сачыла за ім да таго часу, як яго адпусцілі з міліцыі. Гэта вось — здымак нумар чатырнаццаць. Ён сядае ў таксі — здымак нумар пятнаццаць. Нумар машыны добра відаць. Я была паехала ўслед, але шафёр таксі — злодзей! На перакрыжаванні ён праскочыў на чырвонае, я — за ім, але тут мне на хвост “канарэйка” села. Добра, што я нумар на сваім кані заляпіла брудам, як адчувала, а ў цемры марку матацыкла засекчы цяжка. Прывяла “канарэйку” да парку, а там — дзе ім на сваіх чатырох! Я паміж сосен — і бжык, шукай ветру ў полі!

— Ну і? — удакладніў я.

— Што тут нукаць?! — ускочыла з месца Алена. — Паехалі! Усё ж проста! Дома Чужога, трэба думаць, дарма шукаць. Ён напэўна зашыўся недзе ў падпол. Дзе? Трэба адшукаць вадзілу, які яго адвозіў. Таму гайда адразу ж у таксапарк!

— Мне б пераапрануцца, — прамармытаў я. Сапраўды, белая кашуля і святочныя штаны не вельмі пасавалі да раз’ездаў у пошуках сакрэтных даных. Тым больш што мне цяжка было прадбачыць, чым усё магло скончыцца.

— Толькі хутчэй! — загадала Алена.

Камплект някідкай будзённай вопраткі я заўсёды трымаў на рабочым месцы. Праз дзве хвіліны на мне былі паношаныя штроксы, майка з надпісам “Нью-Йорк іглз” і красоўкі ад “Адзідаса”, якія, мусіць, ужо двойчы абышлі наш шарык па экватары.

Услед за Аленай я скаціўся па сходах на вуліцу, дзе пад ліпамі на двух колах стаяў магутны звяруга. Гэта я адчуў адразу, бо ў трох месцах на матацыкле было напісана ёмістае і зразумелае ва ўсім свеце слова “Хонда”.

— Самапал? — праявіў я дасведчанасць.

— Цю, дзяцел... — прысвіснула Алена. — Фуфло не трымаю. Толькі фірма — мой лозунг ва ўсім.

— Ён жа каштуе чорт ведае колькі, — не паверыў я. — Адкуль столькі грошай?

— Целам гандлявала, касавокіх па вечарах у гатэлі весяліла, — растлумачыла Алена, насунуўшы мне на галаву шлем. — А матор атрымала асобна за аказаныя паслугі.

— Досыць лухту несці! Паехалі!

Я ўсеўся ззаду Алены і адразу ж усвядоміў, што не ведаю, куда падзець рукі. Смешна: заўсёды ведаў, а тут вось — запаволіўся. Счакаўшы, нясмела паклаў далоні на яе бакі. Алена зарагатала.

— Ну, ты наогул валёнак выключны!.. Што, ніколі дзяўчат не абдымаў?

— Ды як табе сказаць... — сумеўся я.

— Дык і трымай мяне так, як належыць! Бо калі звалішся, мне твае костачкі здаваць у рэдакцыю не будзе калі.

Тады я смела абхапіў рукамі гэтую худобу. Гарантую, што пад курткай у яе нічога не было. Я адчуў гарачыню яе цела, адчуў невялікія грудкі, але, разгубіўшыся, не адразу нават уцяміў, з чым жа сустрэліся мае рукі. Алена запусціла матор, уключыла перадачу і рэзка ўзяла з месца. Метраў з пятнаццаць мы праляцелі на заднім коле, прычым я ўсвядоміў, што няўхільна спаўзаю з сядзення некуды ўніз. Тады я заплюшчыў вочы і што было сілы ўчапіўся за скураную куртачку.

Як мы ехалі — не скажу, памятаю слаба. Магу толькі гарантаваць, што нас не абставіла ніводная машына. Памятаю і даішніка, які кінуўся быў пераняць матацыкл, але імгненна знік з поля зроку. Я нават не паспеў азірнуцца...

Каля таксапарка Алена спынілася па-майстэрску. Я потым спецыяльна праверыў: паміж пярэднім колам і бетонным плотам не было як ушчаміць каробку з-пад запалак.

— Пайду я, — спыніла мяне Алена. — Мне лягчэй будзе ўсім ім бананы на вушы панавешаць.

Мушу пацвердзіць: і ў гэтай аперацыі яна сапраўды аказалася прафесіяналам. Вярнулася літаральна хвілін праз сем-восем, трымаючы ў руцэ нейкую паперку.

— Маем адрас! — весела паведаміла яна. — Вадзілы сказалі, што ён павінен быць дома. Ладуцька Іван Іванавіч! Вось гэта мне ўжо падабаецца. Ну, трымайся, рэпарцёр!

І мы зноў газанулі, тым разам амаль праз увесь горад. Патрэбны дом знайшлі хутка, і калі колы матацыкла завішчалі па асфальце, мне здалося, што ўсе жыхары горада павылазілі ў цікаўнасці на балконы. Здзіўляюся, як у мяне яшчэ хапіла розуму загадаць Алене застацца пры “Хондзе”: недзе ў глыбіні сэрца я адчуваў, што лёгкай размовы з таксістам можа не атрымацца.

Я не памыліўся. Ладуцька аказаўся насупленым чалавекам сталых гадоў, разварушыць якога для гутаркі было вельмі няпроста. Прынамсі, я двойчы, стоячы ў калідоры перад кватэрай, растлумачыў, чаго хачу ад яго, але Ладуцька, не міргаючы, глядзеў на мяне і — такое ўражанне — зразумець нічога нават не збіраўся.

— Мне патрэбны адрас, куды вы завезлi гэтага чалавека, — запатрабаваў я.

— Не памятаю, — нахабна схлусiў Ладуцька.

— Я быў бы ўдзячны вам, калi б вы прыгадалi, — налягаў я на сваiм.

— У мяне сотнi пасажыраў, — адбiваўся Ладуцька.

Я гатовы быў пакласцi галаву: Чужы напэўна загадаў яму забыцца на адрас! I няйначай загад свой падмацаваў адной-другой паперкай. А што, калi i мне?..

— Шкада, — сказаў тады я, распiсваючыся пад дурня зялёнага, — я вельмi спадзяваўся на вашую дапамогу.

— Ты ж не з мiлiцыi, каб табе справаздачы рабiць, — нарэшце прыадчынiў заслону Ладуцька.

I вось тады я вырашыў ужо бiць на ўзлёт.

Ведаеце, калi рыба наогул не клюе i з усёй на тое небяспекай паўстае праблематычнае пытанне пра рэальнасць юшкi i адпаведна — уласны гонар, вопытныя рыбаловы робяць на возеры няхiтры, але дужа надзейны прыём. Павольна, неглыбока праводзяць вуду ўздоўж чароту цi прыбярэжнай травы. I ў кожным возеры абавязкова знойдзецца такая аптымiстычная рыба — акунькi памерам з мезенец. Яны на гэты прыём адгукаюцца безадказна, заглынаючы чарвяка, значна даўжэйшага за самiх сябе. Такiм чынам я сам неаднаразова набiраў рыбы на юшку. Тут жа я быў проста абавязаны падтрымаць прафесiйны гонар.

Таму нешта падобнае зрабiў i цяпер.

— Шкада, — паўтарыўшы гэта ў якi ўжо раз, я выцягнуў з кiшэнi партманет i дастаў з яго вiзiтку. — Калi вы што-небудзь прыгадаеце, пазванiце, калi ласка, па адным з гэтых тэлефонаў. Буду вам вельмi ўдзячны.

Не, Ладуцька, як я i разлiчваў, не на вiзiтку вытрашчыў вочы. Ён аказаўся не разумнейшы за таго акунька: ягоную ўвагу прыцягнуў партрэт Джорджа Вашынгтона, адбiты на папулярнай ва ўсiм свеце зялёнай паперцы.

— Пайду я тады, Iван Iванавiч, — я ўмела трымаў паўзу, чакаючы, пакуль Ладуцька надзейна заглыне нажыўку. Дарэчы, значна даражэйшую за простага чарвяка.

— Гэта... — Ладуцька паказаў на партманет. — Не прадасi "зялёныя" часам?

I тут я грудзямi кiнуўся на амбразуру.

— Я iх магу аддаць вам за так.

Такiм чынам, я адмыслова правёў падсечку, i Ладуцька забiўся ў маiх руках, як той карась-целяпень.

— Дакладней, абмяняць на патрэбную мне iнфармацыю, — растлумачыў я, не аслабляючы леску.

— Колькi? — iмгненна адрэагаваў Ладуцька.

Дзелавы чалавек... Але адрас быў мне патрэбны пазарэз. Людзi мастацтва наогул любяць, распавядаючы, добра, вынаходліва хлусiць, але Чужы, наколькi мне было вядома, такiмi якасцямi не вызначаўся. А мне вельмi неабходна было атрымаць усю iнфармацыю пра iнцыдэнт менавiта ад яго.

— Давай дамовiмся так, — прапанаваў я таксiсту. — Ты мне даеш дакладны адрас, толькi без хлуснi, бо ў нас рукi доўгiя, а я табе — тры "зялёныя". Згода?

Ладуцька з усiх ног кiнуўся шукаць паперу. Ён i сапраўды даволi падрабязна намаляваў мне схему дачнага пасёлка ў Крыжоўцы i крыжыкам пазначыў тое месца, дзе высадзiў Чужога.

— Як ён выглядаў? — спытаў я на развiтанне.

— Не лепшым чынам. Ад яго несла гарэлкай, — растлумачыў Ладуцька. — А яшчэ ён трымаўся за бок i некалькi разоў вылаяўся. А як грошы даваў, дык я заўважыў, што ў яго збiтыя пальцы.

Вось якiя цуды робяць "зялёныя" з чалавекам! Яму зараз дай гусiнае пяро — пачне вершы пiсаць не горш за Аляксандра Сяргеевiча. Ды я спынiў гэтае красамоўства даволi жорстка.

— Ваня, мой тэлефон у цябе ёсць. Калi што даведаешся, калi нехта яшчэ будзе распытваць пра таго пасажыра — пазвонiш, — загадаў я. — Зразумела, паслуга будзе аплачана. "Зялёных" у нас хапае.

— Ага! — у поўнай гатоўнасцi кiўнуў Ладуцька, i я хутка паляцеў па сходах унiз, не чакаючы лiфта. У маёй кiшэнi зрабiлася неяк вельмi ўжо лёгка. Дзіва што! Гэтыя тры долары былi адзiныя, якiя я меў за ўсё сваё жыццё... Ды нiчога не зробiш: iнфармацыя даражэй за ўсё!

— Толькi не ганi, — папрасiў я Алену. — Мы павiнны даехаць жывымi.

— Я павольна ездзiць не ўмею, — задаволена ўсмiхнулася яна. — Асаблiва калi за маiмi плячыма сядзiць такi вось арол.

Яна тыцнула пальцам у малюнак на маiх грудзях.

— Колькi, дарэчы, гадочкаў табе, Алена?

— Мужчыны не павінны распытваць пра тое жанчын, — абыякава адказала яна, нацягваючы на галаву шлем. Чародка дзяцей пырснула ад матацыкла ў розныя бакi.

— Па-першае, я не мужчына, а журналiст, таму — чалавек цiкаўны, — гэтак дасцiпна пажартаваў я. — А па-другое...

— Я вось — жанчына, — спынiла мяне Алена i двума пальцамi моцна сцiснула мне мочку вуха. — Мне — шаснаццаць гадочкаў, перайшла ў дзесяты клас. Вучуся на "выдатна", паводзiны — нездавальняючыя. Пастаянных партнёраў па сексе не маю, на Прылуцкай не лячылася, рэакцыя на СНIД — адмоўная. Яшчэ ёсць пытаннi?

Пальчыкi ў яе былі надзiва моцныя...

Таму я вырашыў больш нi пра што пакуль яе не распытваць.

Мы паехалi па акружной шашы. Алена трымалася ўсiх правiлаў дарожнага руху i амаль не хамiла. Толькi аднойчы, калi "дальнабойшчык" сапраўды груба прыцiснуў нас да броўкi, яна не вытрымала: праскочыўшы памiж двума грузавiкамi, разагналася i так ювелiрна падрэзала "Савтрансаўта" нос, што цяжкавагавы "Мерседэс" змушаны быў рэзка тармазiць, упёршыся ў наш айчынны асфальт усёй сваёй iмпартнай гумай.

— Даеш метал! — закрычала Алена. Яе голас патануў у вiску тармазоў. Я азiрнуўся: дым з-пад колаў "Мерседэса" зацягнуў шашу, рух наогул спынiўся. Дзякуючы гэтаму мы адарвалiся ад магчымай міліцэйскай пагонi.

Я вельмi спадзяваўся, што буду ў Чужога першы. Прынамсi, мне неабходна было апярэдзiць усiх, таму што мяне безупынна турбавала, не давала супакоiцца думка пра недарэчнасць усяго таго, што адбылося на стадыёне. Нешта не так усё здарылася, нягледзячы на лiсты ў рэдакцыю "маладзёжкi", на ўсе, здавалася б, аб'ектыўныя звесткi. Вось так здаралася i на рэчцы — падабраўшыся да неглыбокага вiру, раптам падсвядома адчуваеш: не, сядзiць ён тут, даражэнькi, i чакае цябе язёк, падгадвае, калi боўтнецца ў ваду якая муха цi порсткi конiк. I сапраўды: праз хвiлiну вуда выгiнаецца дугой, леска пачынае рэзаць ваду ўздоўж i ўпоперак...

Нюх мяне не падвёў. Я хутка адшукаў домiк, на ганку якога сядзела Наталля — жонка Чужога. Ротвэйлер, якога Чужы ахрысцiў Гiланам, абнюхаў мяне, пазнаў i вярнуўся да гаспадынi. Я прывiтаўся.

— Першая ластаўка, — замест прывiтання адзначыла Наталля. — А Чужы быў упэўнены, што тут яго не адшукаюць.

— Проста мне з iм трэба пагутарыць, — сказаў я.

— Нiякiх iнтэрв'ю не будзе! — адрэзала Наталля.

— Перадай тады Чужому, што гэта я хачу з iм пагутарыць, — не адступаўся я. — Думаю, мне ён не адмовiць.

Наталля нiчога не адказала, прайшла ў дамок i хутка вярнулася, адмоўна круцячы галавой.

— У яго вельмi балiць бок, — растлумачыла яна. — Каб ты ведаў: у мiлiцыi яго збiлi. Табе ж Чужы перадаў: як будзе гатовы гаварыць, адшукае цябе сам.

Наталля села на ганак i заплакала.

IНТЭРВ'Ю ПЕРШАЕ

Пятнiца, 19 гадзiн 04 хвiлiны

— Ён табе што-небудзь расказваў?

— Праз дзень, як Чужы схаваўся тут, а я была ў горадзе, мяне выклiкалi ў мiлiцыю. Там мне паказалi пачак з-пад папярос "Казбек", такiх самых, якiя курыць Чужы. Пачак быў, мне здалося, ягоны, таму што на iм рукою Чужога быў запiсаны нейкi нумар тэлефона. Маёр мiлiцыi доўга распытваў мяне, цi часта п'е Чужы, называў прозвiшчы людзей, большасць з якiх былi мне незнаёмыя, а потым спытаў, дзе Чужы набывае папяросы. А хiба я ведаю дзе? Сама ж часам яму купляю. Ну, маёр тады i гаворыць, што гэты "Казбек" няпросты, а з траўкай, што нумар тэлефона на пачцы належыць аднаму хлопцу, за якiм яны даўно сочаць, як за пасрэднiкам у дастаўцы траўкi, таму Чужому пагражае суд.

— Як я ведаю, Чужы даўно ўжо кiнуў займацца гэтым глупствам...

— Ды я маёру адказала тое ж самае! А ён тады сунуў мне пад нос пратакол допыту Чужога, самiм iм i падпiсаны. Чужы прызнаваўся, што сапраўды браў гатовы "Казбек" ад гэтага тыпа... як яго... Шчура, здаецца... Я вачам не паверыла. Не адзiн год жыву з iм, усё здольная заўважыць. Нават калi з нейкай шлундрай пераспаў — адразу бачу. Таму i цяпер не веру, што ён вярнуўся да травы. А Чужы прыехаў сюды ўвесь збiты. Яны бiлi яго па пальцах, ты разумееш? Гiтарыста — па пальцах!

— Доказаў, зразумела, гэтаму няма...

— Яму ж нельга адсюль высоўваць носа, таму i на экспертызу ён не паехаў. Мiлiцыi лепш не ведаць, дзе ён хаваецца.

— Мне можаш не тлумачыць.

— Яшчэ ў мiлiцыi мне сказалi, што адна з гiтар Чужога — украдзеная ў нейкiх югаславаў i нiбыта знаходзiцца ва усесаюзным росшуку. Зноў хлусня. Гэтую гiтару прывёз Чужому на заказ адзiн блэк, мы яшчэ спецыяльна ездзiлi ў Вiльню, i там Чужы адвалiў пры мне чатыры з паловай тысячы. I той маёрышка заявiў мне: калi я, маўляў, падпiшу пратакол, што неаднойчы бачыла Шчура разам з Чужым, ён не будзе раскручваць справу з гiтарай, а дазволiць цiха здаць iнструмент па-за межамi рэспублiкi...

— Ты, зразумела, падпiсала...

— А то не! Калi б запярэчыла, праз дзень яны закруцiлi б усё так, што Чужы аказаўся б вiнаваты не толькi ў тым, што курыць траўку i ўкраў гiтару, але i ў тым, што Руста пусцiлi ў Маскву. I нiводзiн суд не дапамог бы! Я больш чым упэўнена, што сам Шчур у кантакце з маёрам, бо не можа такi травяны тата столькi гадоў круцiць свой iнтарэс беспакарана.

— Ты не спрабавала паказаць Чужога каму-небудзь са знаёмых урачоў?

— Не мае сэнсу. Патрэбна была судова-медыцынская экспертыза, прычым афiцыйная. А простая даведка нейкага ўрача не будзе iграць анiякай ролi.

— I апошняе пытанне: ты была на стадыёне?

— Так. Усё бачыла сама. Скажу табе шчыра: фанатаў нехта добра падрыхтаваў. Iначай яны б не кiнулiся да сцэны, як зверы.

— У мяне таксама такое адчуванне. Але хто iх мог падрыхтаваць?

— Думаю, сама мiлiцыя. У мiлiцыi захацелi выкарыстаць Чужога ў якасцi пешкі ў нейкай больш iстотнай гульнi.

— Дзякуй. Перадай Чужому, што я прыеду адразу ж, як ён будзе гатовы сам усё расказаць. Я буду чакаць.

Гiлан праводзiў мяне аж да матацыкла, дзе адразу ж пасябраваў з Аленай. А ўвогуле гэты сабака, як я ведаў, быў надзвычай строгага выхавання...

У горадзе мы спынiлiся каля парку, што быў разбiты над возерам. Я ведаў, што менавiта тут штовечар тусуюцца рокеры. А што Алена была там сваiм чалавекам, я ўжо i не сумняваўся. Я падзякаваў ёй за дапамогу, дамовiўся, што ў выпадку вострай неабходнасцi буду шукаць яе тут, i даў вiзiтку з усiмi маiмi тэлефонамi, папярэдзiўшы пры гэтым пра ўключаны дома аўтасакратар, калi ёй трэба будзе нешта тэрмiнова паведамiць. Здымкi са стадыёна i касету з запiсам яна дала мне.

Так амаль безвынiкова скончылася для мяне пятнiца. Мой сябра ў гэты час напэўна смакаваў трайную (не менш!) юшку ў кампанii дзвюх дзяўчатак, пра якiх у нас з iм было дамоўлена, зразумела, загадзя. I калi перад маiм сябрам i стаяла якая праблема, дык толькi адна: якую з дзвюх выбраць. А быў бы там я, дык i гэтай праблемы не iснавала б. Мяне мiж тым чакалi надзвычайныя выхадныя, напоўненыя, безумоўна, самымi цiкавымi сустрэчамi i гутаркамi...

У суботу я прачнуўся рана. Апрануўся вельмi строга i афiцыйна. Нават гальштук начапiў, якi ў мяне быў адзiн на ўсе выпадкi жыцця i на ўсе кашулi. Ва ўнутраную кiшэню пiнжака паклаў дыктафончык, якi меў адну вельмi зручную асаблiвасць: ён мог уключацца аўтаматычна. Трэба было толькi сказаць уголас тры англiйскiя словы, якi былi для яго сiгналам. Мой дыктафон уключаўся пры словах: "It's raining, sir!", што азначала: "Сэр, iдзе дождж". Згадзiцеся, выраз не заўсёды прыдатны, асаблiва калi твой суразмоўца нешта разумее ў англiйскай мове. Аднойчы я i трапiў у такую недарэчную сiтуацыю, калi быў вымушаны сядзець у парыльнi, схаваўшы дыктафон у ручнiку. Работа ў мяне такая! Словы "Сэр, iдзе дождж" прагучалi ў той момант, калi паўз мяне прабiраўся распараны да цьмянай чырванi адказны работнiк, пакруцiўшы пры гэтым каля скронi пальцам. Дыктафон жа спраўна занатаваў усё, што ён дадаў услых...

З вельмi рашучым настроем разгадаць загадку здарэння на стадыёне, я рушыў на прыступ раённага аддзялення мiлiцыi.

Цiкава, як доўга мне будзе шанцаваць? Выдатны дуэт заўзятых аматараў рок-музыкi — сяржанты Мазгавы Р.I. i Дбайла М.М. — толькi заступiў на дзяжурства. Я разгарнуў сваё службовае пасведчанне i паведамiў, што хацеў бы задаць iм некалькi пытанняў адносна нядзельнага канцэрта.

Сяржант Мазгавы Р.I., пачуўшы назву "Крыўда", шчыра i смачна вылаяўся i сказаў, што гэтую доўгавалосую поскудзь ён бы — каб толькi ягоная воля — проста паставiў бы да муру. Я ж зразумеў, што ад iнтэрв'ю ён адмаўляецца.

Пагутарыў я з сяржантам Дбайлам М.М. — маладым, здаровым хлопцам, якога, думаю, безнайдзейна чакаў назад з горада ягоны родны калгас. Мы выйшлi на вулiцу, i я адразу ж узяў быка за рогi, гучна сказаўшы:

— It's raining, sir!

— Well, — cцiпла прашаптаў сяржант Дбайла М.М., — it loocks more like sunshine...*

Я, зразумела, папярхнуўся, задумаўшыся пра псiхiчнае здароўе свайго дыктафона, якi яўна не чакаў такога павароту падзей. А раптам ён яшчэ возьме i пачне дыялог з прадстаўнiкамi улады адносна асаблiвасцяў бiрмiнгемскага вымаўлення? Але не правяраць жа мне iмпартную тэхнiку на вачах айчыннага стража правапарадку?!

Таму ў спадзяваннi на лепшае я пачаў задаваць пытаннi.

IНТЭРВ'Ю ДРУГОЕ

Субота, 10 гадзiн 54 хвiлiны

— Вы прысутнiчалi на канцэрце з самага пачатку?

— Згодна з атрыманым загадам, мы занялi вызначанае месца за гадзiну да канцэрта.

— Цi чулi вы раней групу "Крыўда"?

— У iнтэрнаце маю багатую фанатэку. Гэтую групу, прызнаюся, слухаю з задавальненнем. Мне наогул падабаецца, калi рок спяваюць па-беларуску.

— Раней вам даводзiлася дзяжурыць на рок-канцэртах?

— Неаднойчы. Лепш там, чым на вулiцах наркотаў падбiраць.

— Як паводзiлi сябе ў нядзелю фанаты?

— Шчыра кажучы, я чамусьцi адразу ж адчуў, што натоўп залiшне наэлектрызаваны. Не таму, што многiя былi выпiўшы, — на канцэртах такiх заўсёды хапае. Проста... ну неяк не так было. Я звярнуў на гэта ўвагу Мазгавога. Але яму што?! Адно толькi — паставiць да муру i страляць. Круты мужык!

— Фанаты пачалi авантуру з першай жа песнi "Крыўды"?

— Амаль адразу. На сцэну паляцелi яблыкi, нават пара бутэлек. Натуральна, мы былi вымушаны па рацыi выклiкаць дапамогу i колькi чалавек вывесцi са стадыёна.

— А як адрэагавалi на фанатаў музыканты?

— Мне спадабалася, што салiст групы ветлiва папрасiў пакiнуць стадыён тых, каго iх музыка не цiкавiць. Ясна! Але на ягоныя словы фанаты адрэагавалi яшчэ больш злосна. Тады я зразумеў, што дабром канцэрт не скончыцца.

— Цi сапраўды ў нядзелю натоўп быў iншы, у параўнаннi з тымi канцэртамi, на якiх вы былi раней?

— Натуральна! Раней на канцэртах фанаты проста балдзелi, лезлi на сцэну, але ўсё гэта было паказухай, своеасаблiвым куражом. Ну, неяк усё на гульню падобна. Тут жа я ўбачыў, што фанаты настроены рашуча. Аж занадта. Музыка, прынамсi, iх цiкавiла менш за ўсё.

— Раскажыце, як дайшло да iнцыдэнту?

— Я не мог увесь час сачыць за сцэнай. Калi натоўп прарваўся ў сектары праз кардон, мы з Мазгавым паспяшалiся на поле. На сцэну ўжо ляцелi груды выдзертага з поля дзёрану. Нехта пачаў раскалыхваць гару дынамiкаў. Гэта было ўжо зусiм небяспечна. Калонкi маглi звалiцца i патрушчыць людзей. Ды i электраправадоў там было да халеры. Адным словам, пераплёт. Мы старалiся адцiснуць фанатаў падалей ад сцэны, на якую я зiрнуў толькi тады, калi пачуў нешта падобнае на "Пацалуйце мяне ў...". Ну, вы самi разумееце куды...

— Разумею... А што было далей?

— Па рацыi нам iмгненна загадалi, каб мы з Мазгавым забралi кiраўнiка групы са сцэны.

— Хто аддаў загад?

— Я не зразумеў, чый тое быў голас. Проста загад.

— Успомнiце, калi ласка, якiя дакладна словы вы пачулi па рацыi?

— Так, зараз... "Тэрмiнова забраць артыста Чужога са сцэны i накiраваць яго ў райаддзел". Здаецца, так.

— Калi гэта не дзяржаўная таямнiца, хто такi маёр Зубiлаў?

— Ён зампалiт райаддзела. Дарэчы, менавiта ён i сустрэў нашую патрульную машыну, калi мы даставiлi сюды артыста Чужога.

— Пратакол запаўняў ён?

— Так, у нашай прысутнасцi.

— Ён часта пратакалiруе затрыманых?

— Не ведаю. Што да мяне, дык я такое бачыў упершыню.

— Чужы, як вы везлi яго сюды, не скардзiўся, не выказваў пратэст?

— Не! Сядзеў цiха, сцiснуўшы галаву рукамi. Толькi час ад часу паўтараў напаўголасу словы "сволачы" i "дзярмо". Але тое не пра нас, дакладна!

— Ён не скардзiўся на боль у баку? Рукi ў яго былi цэлыя?

— Я... Ну, калi такое пытанне... Так! Усё было ў парадку. Мы яго ўзялi акуратна, ды i ён не супрацiўляўся.

— Вы ад самога пачатку прысутнiчалi пры складаннi пратакола?

— Так, я i Мазгавы былi там.

— Пра што пытаўся Зубiлаў?

— Высвятляў розныя падрабязнасцi здарэння... У асноўным.

— А якiя былi неасноўныя пытаннi? Цi згадвалiся ў гутарцы мянушка цi iмя Шчур?

— Не памятаю... Маёр Зубiлаў, праўда, цiкавiўся, якiя папяросы ён курыць.

— Цi бiлi ў райаддзеле грамадзянiна Чужога?

— Э-э... Я магу не адказваць на гэтае пытанне?

— Вы на яго ўжо адказалi. Таму наступнае: хто яго бiў?

— Мне нельга адказваць на пытаннi такога роду. Зразумейце мяне: гэта — службовая таямнiца.

— I па якiх месцах бiлi — таксама таямнiца?

— Паслухайце, таварыш карэспандэнт... Я не магу адказваць на пытаннi такога роду. Мне ж тут яшчэ працаваць.

— Бiў Мазгавы?

— Слухай, iдзi ты да д’ябла!

— Добра, зараз ужо... Чаму адпусцілі Чужога?

— Дык ён жа падпiсаў пратакол, усё прызнаў з абавязацельствам з'явiцца назаўтра ў райаддзел.

— Зубiлаў дакладна запiсваў тое, што казаў Чужы?

— Нешта там крэмзаў. Я ж не зазiраў. Пратакол наогул быў невялiкi, старонкi на тры. Чужы яго падпiсаў не чытаючы, i Мазгавой адразу ж павёў яго на вулiцу. Ага! Ад Чужога, дарэчы, патыхала спiртным...

— Зубiлаў што-небудзь сказаў пасля таго, як Чужы з Мазгавым выйшлi?

— Адкуль вы ведаеце?

— Дык што ён сказаў? Ну!

— Маёр Зубiлаў сказаў мне: "Вучыся, салага, прафесiяналiзму. Гэты ўжо спяваць не будзе: падпiсаў усё, што мне трэба было. Вось ён, кляп у ягоны рот". Ён меў на ўвазе той пратакол.

Я хацеў высветлiць яшчэ некаторыя падрабязнасцi, але сяржант Дбайла М.М. раптам ускочыў з лаўкi i прашаптаў: "Маёр Зубiлаў!"

— Мiша, хто бiў Чужога? — цiха спытаў я.

— Не я. Я яшчэ не магу бiць проста так, — Дбайлу аж перакасiла. — Не прывык яшчэ.

Зубiлаў стаяў каля ўваходу ў райаддзел i ўважлiва глядзеў у наш бок.

— Калi што, скажаш яму, што я збiраю матэрыял пра рок-фанатаў, — падказаў я Дбайлу М.М. — I нi слова пра тое, аб чым мы тут гутарылi. Табе ж лепш.

— Угу... — кiўнуў сяржант Дбайла М.М. — Зразумела!..

"Вось малайчына! — узрадаваўся я за нашую мiлiцыю. — Ты, разумнiк, сказаў мне нават больш, чым трэба. Я памыляўся наконт цябе. З такiм чыстым сумленнем ты цяпер напэўна быў бы па меншай меры парторгам свайго роднага калгаса".

Адыходзячы ад райаддзела, я ведаў, што маёр Зубiлаў уважлiва глядзiць мне ў спiну. Запамiнае...

З першага ж тэлефоннага аўтамата я набраў нумар кабiнета, дзе гаспадарыў дырэктар фiлармонii. Была ўжо дванаццатая гадзiна, але я спадзяваўся застаць Вiктара Уладзiмiравiча Краснабаева на месцы: сёння ў фiлармонii выступалi артысты з-за мяжы. Значыць, дырэктар, як i я, заступiў на пост.

— Алё! — пачуў я прыемнага тэмбру голас дырэктара.

— Дзень вам добры, Вiктар Уладзiмiравiч! — прывiтаўся я даволi бадзёра. — Турбуе вас — на вялiкi жаль, у выхадны дзень — ваш цёзка, Вiктар Яравец.

— А! — узрадаваўся цi толькi зрабiў выгляд Краснабаеў. — Зноў табе начальства спакою не дае?

— Але! — адказаў я. — Таму хацелася б задаць вам колькi пытанняў, пасля чаго магу смела ехаць на ўлонне, чаго i вам сёння шчыра жадаю.

— Сёння выключана, — хмыкнуў Краснабаеў. — Гэта я наконт улоння. А што да пытанняў, дык давай да мяне. Немцы цяпер рэпецiруюць, у мяне будзе для цябе з паўгадзiны. Прэсу ж трэба паважаць.

— Точна! — сказаў я. — Лячу!

Мне лёгка было зразумець гатоўнасць Краснабаева адказваць на мае пытаннi. Для нашай газеты ён быў нечым накшталт дзяжурнага аўтаадказчыка, якi ў выпадку вольнага месца на палосе гатовы быў iмгненна адказаць на ўсе пытаннi, што датычылi музычнага жыцця рэспублiкi. З iншага боку, i сам дырэктар любiў, калi ягонае iмя згадвалася ў найбольш тыражнай газеце. Адно ён не ведаў, што гэтым разам змушаны будзе адказваць зусiм не на дзяжурныя пытаннi карэспандэнта.

Даляцеў я хутка, аж узмакрэў. Па дарозе праверыў iмпартную аўдыётэхнiку i адзначыў, што англiйскае вымаўленне ў мяне зрабiлася амаль класiчнае. Асаблiва натрэнiравана гучала ў мяне цяпер "Iтз рэйнiнг, сэр!" А Дбайла М.М. быў дакладна родам з Палесся. Гэты гаварок не зблытаць ні з чым. Пасля яго пачынаць гутарку з Краснабаевым было наогул лёгка: той, як і кожны салідны чыноўнік, не ведаў англійскай мовы.

Я ўвайшоў у вельмi ўтульны кабiнет, абстаўлены нiзкiмi скуранымi крэсламi з дубовым сталом каля акна. Краснабаеў завiхаўся ля невысокага столiка ў куце, на якiм стаяў шыкоўны самавар. "Ага! — адзначыў я сам сабе, пачуўшы духмяны пах кавы. — Сапраўды, сталаначальнiкi змянiлi свае адносiны да прэсы. Вось калi i да кавы пачнуць нешта падаваць — працаваць будзе зусiм прыемна".

Краснабаеў азiрнуўся ў мой бок i паказаў на крэсла каля свайго стала з мноствам тэлефонаў. Ён яўна любiў прыгожыя апараты.

— Сядай! Зараз за кубачкам кавы я паспрабую адказаць на ўсе твае пытаннi.

— Цi ж на ўсе? — пачаў я павольна рыхтаваць яго да няпростай размовы.

— У межах маёй кампетэнцыi, — адказаў дырэктар i паставiў перада мной на падносе сiмвалiчных памераў кубачак.

"М-да, не разгонiшся, — падумаў я. — Якога ж памеру тады будуць кiлiшкi пад каньяк? Хіба з напарстак..."

— Слухаю шаноўную прэсу вельмi ўважлiва, — сказаў Краснабаеў, прапанаваўшы мне цыгарэты "Мальбара".

— Ну i спякота ж сёння на вулiцы! — адзначыў я, спадзеючыся, што гэтая японская штучка не мае прыстасавання для сiнхроннага перакладу.

— Але ж, — згадзiўся дырэктар. — Што рабiць, калi ў нас з табой такая работа: табе пытаннi задаваць, мне — на iх адказваць. Прашу!

Ён паказаў на каву.Я павольна зрабiў глыток. Кава, дарэчы, магла быць i лепшая. Таму я вырашыў iсцi напралом i выкарыстаць няведанне англiйскай мовы дырэктарам такой салiднай установы.

—Як кажуць англiчане, iтз рэйнiн, сэр! — ад уласнага нахабства я ледзь не заплюшчыў вочы. — На колькi хвiлiн магу разлiчваць?

Краснабаеў зiрнуў на гадзiннiк.

— Дваццаць пяць, згода? Калi атрымаецца менш, будзе яшчэ лепей.

IНТЭРВ'Ю ТРЭЦЯЕ

Субота, 14 гадзiн 37 хвiлiн

— Вiктар Уладзiмiравiч! Як вы расцэньваеце сённяшнi стан рэспублiканскай эстраднай музыкi? Толькi, калi ласка, у двух-трох словах...

— Мог бы спытаць што-небудзь больш цiкавае... Але добра! Мы цяпер перажываем час спажывання таго, што было закладзена нашымi папярэднiкамi. Ветэраны эстрады пацiху сыходзяць са сцэны, а годнай змены iм амаль няма. У цэлым жа ўзровень нашай эстрады павысiўся, але вось сапраўдных творчых асоб у нас наўрад цi зрабiлася больш.

— На якiя калектывы, на якiх салiстаў можна цяпер ускладаць надзеi?

— Апошнiм часам у фiлармонiю прыйшоў значны атрад перспектыўных музыкантаў, але, шчыра кажучы, вылучаць каго-небудзь спецыяльна мне не хацелася б. Рана...

— Якi калектыў дае фiлармонii найбольшы прыбытак?

— Э-э... Група "Крыўда", безумоўна. Але цяпер, у сувязi з вядомымi падзеямi, мы трапiлi ў даволi складаную сiтуацыю. "Крыўда" мела добрую рэкламу, вядомае iмя, група прыносiла нам амаль трэцюю частку гадавога прыбытку. Цяпер усё стала пад знак запытання.

— Колькi "Крыўда" давала за год у рублях?

— За мiнулы амаль мiльён...

— А як у эстраднiкаў з дысцыплiнай?

— Сам ведаеш, iх стыль жыцця ў нечым адрознiваецца ад таго, як працуюць, скажам, артысты камернага жанру. Тут табе i агульная ўвага, i няспынная рэклама, i гастрольнае забеспячэнне. Усё гэта непазбежна адбiваецца на артыстах эстраднага жанру. Скаргi на iх паводзiны, асаблiва артыстаў рок-груп, — з'ява нярэдкая i даволi звычайная. Нам, кiраўнiцтву, даводзiцца лавiраваць, часам — сяго-таго караць.

— Якая вашая рэакцыя на здарэнне на стадыёне?

— Рэзка адмоўная! Тут мы ўжо мусiм прымаць самыя надзвычайныя меры. Як ты, мусiць, ведаеш, ансамбль адмовiўся ад свайго былога кiраўнiка i ад былой назвы. Падрыхтаваны ўжо праект загада, згодна з якiм Чужы будзе звольнены па артыкуле, група атрымае новую назву i будзе пастаўлена на рэпетыцыйны перыяд для падрыхтоўкi iншай праграмы. А гэта — безумоўны i вельмi адчувальны ўдар для фiлармонii, калi браць пад увагу выкананне квартальнага плана.

— У праекце загада ёсць пункт, якi агаворвае далейшае кiраўнiцтва гэтай рок-групай?

— Так! Мы думаем падтрымаць музыкантаў, якiя пажадалi мець кiраўнiком Мiронава. Тут у мяне ў стале, дарэчы, ляжыць касета з запiсам песень, якiя Мiронаў напiсаў без удзелу Чужога. Рэпертуар касеты, скажу табе шчыра, мяне абнадзейвае. Тут маецца прыстойны матэрыял для цэлай праграмы, далейшай паспяховай работы. Чужы, мiж iншым, гэтыя песнi ў праграмы "Крыўды" не прапускаў.

— Як вы думаеце, тое, што здарылася на стадыёне, — выпадковасць? Цi ўчынку Чужога можна знайсцi тлумачэнне?

— Ну якое можа быць тлумачэнне п'янаму выбрыку? Мы давяралi Чужому, нягледзячы нават на тое, што ў яго ўсяго толькi сярэдняя музычная адукацыя. Але ён не апраўдаў даверу. Значыць, такiм месца ў нашым калектыве быць не можа! Калектыў фiлармонii аднагалосна асудзiў учынак Чужога на агульным сходзе.

— Чаму ж тады адзiн з вашых музыкантаў — вы ведаеце, каго я маю на ўвазе, — пасля авантуры ў кавярнi, дзе iм быў збiты швейцар, выбiта шыба, перакулены два сталы, да гэтага часу спакойна працуе пад вашым слаўным сцягам?

— Згадзiся, тут трошкi iншы выпадак. Тое ж, што зрабiў Чужы, убачылi тысячы людзей. Яго замазаць было немагчыма! А ў рэстаране здарэнне не мела такога рэха. Тады мы пазбавiлi музыканта прэмii за квартал. Думаю, гэта было для яго сур'ёзным пакараннем.

— А званне "заслужаны артыст рэспублiкi" пры гэтым не згадвалася?

— I ўсё ты, цёзка, ведаеш!.. Зразумей, званнi даем не мы. Не мы iх i здымаем... I ўвогуле, нейкае дзiўнае ў нас сёння iнтэрв'ю атрымлiваецца! Што там у цябе яшчэ?

— Цi не задумвалiся вы над тым, што ўчынак Чужога мог быць справакаваны?

— Адкуль ты гэта ўзяў? Мы разглядаем ягоны ўчынак як свядомы выбрык з мэтай шляхам скандалу зрабiць сабе дадатковую рэкламу. Нам добра вядомыя такiя штучкi!

— Свядомы выбрык чалавека, якога вы толькi што назвалi п'яным? Гучыць не вельмi пераканальна... А наогул Чужы часта выпiваў?

— Нiяк не зразумею, куды ты гнеш. Нiяк не зразумею, чаго ты сёння ад мяне дамагаешся...

— Ды так, проста пытаюся... I ўсё ж: выпiваў Чужы цi не?

— Рэгулярна!

— Чаму ж тады вы раней на тое не рэагавалi?

— Не здаралася такога розгаласу. Праўда, я асабiста двойчы яго папярэджваў.

— I што Чужы?

— Глядзеў на мяне i маўчаў. Сумна глядзеў неяк...

— Вас не хвалюе, што будзе з Чужым далей?

— Не, анiяк! Ён — чалавек скончаны, ён сам вырашыў свой лёс, сам даспяваў сваю песеньку да канца. Фiлармонiя — дзяржаўная ўстанова, а не дом мiласэрнасцi ці які дзіцячы прытулак, дзе трэба выхоўваць смаркачоў ды сысункоў. Мы — установа планавая. I хто нам не адпавядае, той мусiць адысцi. Вось пра ветэранаў нашых мы памятаем, заўсёды паштоўкi iм адсылаем да святаў. А на п'янiц у нас нi сродкаў, нi часу няма! Не дзецi! Няхай iмi мiлiцыя займаецца! Такiм трэба ўсё самiм разумець.

— Ваша думка пра артыкул у маладзёжнай газеце?

— Вельмi ўзважанае, удумлiвае выступленне, якое цалкам адпавядае нашай пазiцыi. Баршчэвiч — ас пяра, аб'ектыўны аўтар, якi можа многiх навучыць, як ставiцца да фактаў i пiсаць на сучасным этапе.

— Як паставiлiся да здарэння партыйныя органы?

— Я атрымаў вымову з занясеннем у партбiлет за значныя пралiкi ў выхаваўчай рабоце.

— Няўжо ў тым, што адбылося, знайшлi вашую непасрэдную вiну?

— Як табе сказаць... Канешне, нейкая вiна ёсць. I ў тым, што раней не прыслухваўся да тых сiгналаў, што паступалi, i ў тым, што асабiста не здолеў разглядзець адмоўныя рысы характару Чужога. Ёсць мая вiна, ёсць...

— Вы былi на стадыёне ў час здарэння?

— На жаль, не.

— Значыць, вы рыхтавалi праект загада са слоў сваiх падначаленых, так?

— А як жа iначай? Пагутарыў з рэжысёрам канцэрта, з Мiронавым, меў яшчэ шэраг гутарак...

— Я правiльна думаю: пра асноўныя падрабязнасцi вы даведалiся са слоў Мiронава?

— Так, ён жа быў на сцэне побач з Чужым i бачыў усё на ўласныя вочы.

— А рэакцыя фанатаў? Вы яе ўлiчваеце?

— Публiка для нас заўсёды галоўны паказчык, няхай гэта будуць нават фанаты. Халтура на публiцы рэдка калi праходзiць! I калi публiка адказала такой рэакцыяй, значыць, Чужы да канцэрта быў проста непадрыхтаваны! Пi каву!

— Такое вось элементарнае тлумачэнне?

— Якiя ж тут могуць быць загадкi? Ведаеш, Вiктар, калi ты хочаш нешта тут раскапаць, запэўнiваю цябе: нiякiх таямнiц у гэтым здарэннi для мяне проста не iснуе! I наогул быць не можа! Так што дарма ты ўсё раскручваеш. Лепш за Баршчэвiча, думаю, растлумачыць сутнасць iнцыдэнту немагчыма. Ды i не варта, павер мне, не варта... Мы з усiм ужо разабралiся, нашто дарма каламуцiць ваду?

— Вам што-небудзь гаворыць прозвiшча цi мянушка Шчур?

— Не. А хто гэта?

— Дзякуй за каву. Цудоўны быў напiтак! Мы гутарым ужо... трыццаць дзве хвiлiны. Калi ж адбудзецца прэм'ера праграмы новай групы Мiронава?

— Думаю, не пазней як праз месяц. Лiчы, што маеш ужо запрашэнне на канцэрт.

— У такiм выпадку загадзя вiншую вас з удалай прэм'ерай!

Я падняўся з крэсла i, ужо стоячы, дапiў халодную каву. Не прападаць жа дэфiцыту, няхай сабе i з дырэктарскага пляча! А вось "Мальбара" Краснабаеў мне нешта больш не прапанаваў...

Ён праводзiў мяне да дзвярэй кабiнета i не забыў яшчэ раз прыгадаць:

— Не трэба, цёзка, дарма бiць у званы. Позна. Мы з усiм самi разабралiся, мiне месяц-другi — i ўсе ўсё забудуць. А цяпер нашто, сам падумай, нам лiшнi шум у прэсе? Цяпер галоўнае, каб мы змаглi спакойна працаваць, выконваць план. Ты згодны са мной?

Хiба ж я мог пярэчыць дырэктару iдэалагiчнай установы? Асаблiва калi ягоная рука па-бацькоўску цяжка апусцiлася мне на плячо. Такая важкая мужчынская, упэўненая ва ўсiм рука...

Краснабаеў рашуча зачынiў за мной дзверы. На калiдоры я падумаў, што шмат заплацiў бы, калi б даведаўся iмя чалавека, якому ў гэты момант звонiць паважаны дырэктар. Зразумела, можна было б засунуць дыктафон куды-небудзь у ягоныя незлiчоныя паперы. Але як Краснабаеў адрэагуе, калi я, супрацоўнiк партыйнага органа, заяўлюся ў панядзелак з мэтай забраць "выпадкова" забытую цацку? Не, савецкi рэпарцёр — прафесiя ўсё ж вельмi спецыфiчная...

На ганку фiлармонii я спынiўся i закурыў свае. Я быў цяпер больш чым упэўнены: ланцужок iснаваў. Галаву быў гатовы пакласцi на калоду: фанаты — Мiронаў — фiлармонiя. Ага, а Шчур? Гэтая таямнiчая асоба магла стаць у ланцужку толькi перад фанатамi цi пасля iх, перад Мiронавым. Дзе?

Калi разважаць лагiчна, "Казбек" — гэта яшчэ не доказ, тым больш што пачак, пра якi iшла гаворка, застаўся ў мiлiцыi. А вось Мiронава Шчур мог вельмi цiкавiць. Калi ў Шчура сапраўды меўся надзейны канал для дастаўкi "травы", маглi iснаваць i iншыя ўзаемна карысныя для iх абодвух каналы. Напрыклад, па даставаннi апаратуры. Цi, скажам, "Крыўда" ў час адпачынку ехала ў безганарарнае падарожжа куды-небудзь на поўдзень, дзе элементарна магла даць пару-тройку канцэртаў перад мясцовымi "ценявымi" дзялкамi. А што? Гэта таксама сродак расплачвацца за аказаныя iм паслугi!

Фанаты... Яны пешкi, гэта ясна. Мiронаў сам не мог на iх выходзiць — такую сувязь можна лёгка раскапаць. Значыць, павiнен быў быць пасрэднiк. А пасрэднiкам тым мог быць... Ну, так! Iм мог быць альбо Шчур, альбо нехта з ягонай хеўры. Нездарма ж i Наталля, i сяржант Дбайла М.М. казалi, што фанаты, на iх думку, былi падрыхтаваныя. А Алена? Яе на мякiне не ашукаеш!

Вось цяпер карцiна, бадай што, намалявалася больш-менш выразная. Чужы пачаў замiнаць Мiронаву рабiць свой iнтарэс. I той прыбраў яго, выкарыстаўшы фанатаў i справакаваную iмi сiтуацыю. Шчур жа, безумоўна, з падачы Мiронава заахвоцiў фанатаў i, маючы пэўныя кантакты з мiлiцыяй, прыкрыў усё гэта пачкам "Казбека". Але, думаецца, тым самым крыху перабраў патрэбных ачкоў, даўшы ў рукi фуражкам добры козыр супраць самого сябе. Далiбог, ён на гэтым можа лёгка пагарэць! А вось Мiронаў у такiм выпадку атрымае поўную самастойнасць! Вось яно як: усё замыкаецца на Мiронаве, якi i задумаў рэвалюцыю ў групе, каб зрабiцца яе лiдэрам. Што ж, у якасцi рабочай такая версiя цалкам верагодная.

Уф! Нялёгкая гэта работа... Асаблiва калi ўлiчыць, што ты павiнен адказваць за кожнае ўласнае слова. Доказаў жа ў мяне практычна няма, адны толькi здагадкi. I ўсё дзеля чаго? Ясна, што нават пры той умове, калi я нешта i раскапаю, такi матэрыял у такой маёй газеце не пойдзе нiколi. Працаваў бы я рэпарцёрам у якой-небудзь газеце там, за мяжой, можна было б зразумець, дзеля чаго я вылузваюся са скуры. А тут? Хто мне растлумачыць, чаго я лезу ва ўсе шчылiны, калi ў кожнай лiтаральна з iх мяне можна вельмi лёгка прыцiснуць? Ды так, што i таненькага майго вiску нiхто не пачуе...

I ўсё ж я пакрочыў у бок праспекта, прыкiнуўшы, што цяпер самы момант падкацiцца ў кавярню "Тры ружы", дзе бармэн — мой даўнi прыяцель i дзе Мiронаў таксама звычайна п'е дзённую каву, часам падмацоўваючы яе значна больш дарагамi напоямi. А калi ўлiчыць, што ягоная група цяпер пастаянна рэпецiруе новыя песенькi, ёсць усе шанцы сустрэцца з Мiронавым менавiта ў гэтай кавярнi.

I якраз у гэты самы момант паўз мяне павольна пракацiў матацыкл незвычайнай канструкцыi з двума пудзiламi на борце. На галовах абодвух, як вялiкiя чаны, сядзелi чорныя шлемы з высунутымi далёка наперад падбароднiкамi. Чаны былi павернутыя ў мой бок.

Я зафiксаваў у памяцi назву "Сузукi" на баку матацыкла, ды i толькi. Галава мая была занятая адным: цi здолею я выпытаць у Мiронава нешта для сябе новае?

Людзей у кавярнi было няшмат, а кава куды лепшая за дырэктарскую. Праўда, кошт каньяку лёг на мой асабiсты рахунак. Зноў жа, на Захадзе газета магла б аплацiць свайму супрацоўнiку нават такiя вось дадатковыя выдаткi. Мне чамусьцi ў такое хочацца верыць...

У кавярнi я даведаўся, што Мiронаў яшчэ не паказваўся. Таму я зашыўся ў кут, каб не кiдацца ў вочы, i папрасiў бармэна паставiць што-небудзь для душы. Ён ткнуў у магнiтафон касету, i я, пачуўшы чарадзейную трубу Майлса Дэвiса, канчаткова растаў i прыйшоў у амаль аптымальны стан душэўнай раўнавагi i камфорту. Зразумела, больш за ўсё мне ў такiя хвiлiны хацелася адчуць, як трымцiць у руках, не паддаецца вудзiльна, як рэжа паверхню вады спiнны плаўнiк моцнага галаўня, убачыць, як дым ад вогнiшча сцелецца па-над ракою i раздражняе нюх звадлiвымi пахамi печанай бульбы i гарачай юшкi...

У такой нiрване я прасядзеў гадзiны, можа, з дзве, выпiўшы за гэты час шмат кубкаў кавы, два з якiх падмацаваў больш моцным духмяным напiткам. Гэта, як пазней аказалася, былi хiба адзiныя дзве гадзiны майго заслужанага адпачынку ў выхадныя днi. Не, на Захадзе такi рахунак мне дакладна аплацiлi б без анiякiх праблем...

Мiрон вырас у кавярнi як з-пад зямлi. З iм былi два гуманоiды ў шыкоўных спартыўных касцюмах i з шырокiмi плячыма. Па-гаспадарску яны прайшлi праз усю залу i плюхнулiся на вольныя месцы за столiк, дзе ўжо сядзела нейкая яўна выпадковая ў гэтай кавярнi дзяўчына. Адзiн з гуманоiдаў нахiлiўся да яе, нешта прашаптаў на вуха, i дзяўчына, пачырванеўшы, са шклянкай соку пераскочыла за iншы столiк. Даволi хутка перад Мiронавым задымiлася кава, з'явiлiся бутэрброды i бутэлька каньяку. Шчыра кажучы, просты савецкi рок-музыкант далёка не заўсёды мог дазволiць сабе выстаўляць на абед такi пачастунак. Хiба што толькi пасля атрымання ГРЭМI. Але i тут цяжка пахла неблагiмi грашыма.

Мяне Мiронаў не заўважыў, таму я вырашыў пачакаць хвiлiн з дваццаць, пакуль на iх пачне дзейнiчаць каньяк. Менавiта з ягонай дапамогай я i планаваў выцягнуць з Мiронава неабходныя мне звесткi.

Паважаная кампанiя ў складзе двух гуманоiдаў па спартыўным рэкецiраваннi i аднаго рокмена-iнтрыгана перакулiла па трэцiм кiлiшку, калi я, нiбыта той воўк на авечак, вылецеў з засады.

— Здароў, Мiрон! — сказаў я, добра ўсведамляючы, што з iм трэба трымацца i пiльна, i адначасова вельмi нахабна.

— О, Вiценька, — Мiронаў працягнуў мне руку. — Сядай, сядай, рады цябе бачыць. Каньячку?

Я згодна кiўнуў. Прынцып "халявы" ў пэўных сiтуацыях я iмкнуўся падтрымлiваць усяляк.

— Ну, як яно? — спытаў Мiрон толькi дзеля таго, каб нешта сказаць.

— Прачуў пра вашую гiсторыю, — адказаў я, падумаўшы, што каньяк у такiх вось "жучкоў" чамусьцi заўсёды неблагi.

— Ну, гiсторыя як гiсторыя. У Чужога проста дах паехаў ад эйфарыi. Вось апошнi цвiк i не вытрымаў. Яму ж, гаротнаму, яшчэ большай славы захацелася.

— Мiрон, — прапанаваў я, — а калi ты адкажаш мне на некалькi пытанняў, га? Толькi, калi можна, без гэтых пагрозлiвых сведкаў.

Гуманоiды старанна агледзелi маю фiгуру i выразна засталiся задаволенымi яе параметрамi.

— Давай! — адказаў Мiрон i звярнуўся да сваёй аховы. — Пачакайце мяне ў машыне. Таварыш журналiст мае да мяне павышаны iнтарэс.

Калi гуманоiды пайшлi, Мiрон урэзаў мне проста памiж вачэй:

— Вiценька, ты заўсёды быў чалавекам Чужога, цягнуў яго i на радыё, i на блакiтны экран. "Крыўды" мiж тым больш няма, Чужы — згарэў, i гэта факт! Сiтуацыя iстотна змянiлася, на чале каманды стаў я. I стыль маёй работы зусiм iншы. Мне патрэбныя толькi тыя, хто будзе на мяне працаваць. Зрэшты, тое не будзе перашкаджаць нашай дружбе. Я на гэта спадзяюся... А цяпер давай твае пытаннi.

IНТЭРВ'Ю ЧАЦВЁРТАЕ

Субота, 17 гадзiн 58 хвiлiн

— Горача нешта сёння для каньяку... Як кажуць людзi з-за Ла-Манша, iтз рэйнiн, сэр!..

— Вiцёк, я ведаю гэтую штучку. Ты лепш скажы ёй, як гэта ты ўмееш, па-англiйску, каб яна заткнулася, i пакладзi для гарантыi дыктафончык на стол. Мы з табой будзем гутарыць неафiцыйна, без пратакола. Вось так яно лепш! Такiм чынам, тваё першае пытанне!

— Мiрон!.. Чужы выпадкова сарваўся?

— Не, анiяк! Ён да гэтага iшоў праз усё жыццё.

— Растлумач, калi ласка.

— Разумееш, цяжкае дзяцiнства, атручанае савецкай школай з яе казарменнымi звычкамi, потым муштра пад кiраўнiцтвам дубаватага i простага на розум фельдфебеля з непачатай сярэдняй адукацыяй. А пасля армii нарэшце — поўная свабода! Свабода! Натоўпы прыхiльнiкаў, пласцiнкi, эфiр, лепшыя гасцiнiцы, усхваляваныя i толькi станоўчыя артыкулы ў прэсе, зробленыя недасведчанымi ды купленымi пiсакамi. Натуральна, што галава ў яго закруцiлася. А тут яшчэ i папяроскi з пэўным начыннем, i вечныя дзяжурныя "два па сто" перад кожным канцэртам. А яму ж хацелася ўсяго больш i больш. Улiчы, такiя людзi заўсёды зрываюцца, рана цi позна.

— Мiрон, а адкуль ты ведаеш пра папяроскi?

— Ну, як... Пра iх многiя ведаюць.

— Што многiя ведаюць?

— Ну, што... Што Чужы браў траўку.

— Мiрон, але ж ты хлусiш. Чужы нiколi, прынамсi, у апошнiя два гады, не браў траўку. Пiў — так! Але ягоны "Казбек" заўсёды быў чысты. I ты пра гэта выдатна ведаеш!

— Вiценька, усё бяздоказна. Узялi ж яго менавiта з траўкай. I гэта быў лагiчны канец Чужога. Ён сам яго настойлiва шукаў, таму што адчуваў, што пачаў у музыцы паўтарацца, што "Тваё пакаленне", напiсанае два гады таму, была апошняй больш-менш удалай ягонай песняй. А публiка мiж тым прасiла ўсё новага i новага, i не горшага, а лепшага за тое, што было раней. А ён ужо не мог нічога, здохнуўшы спачатку як творца, а цяпер вось — i як артыст.

— Такое ўражанне, што ў апошнi час Чужы табе моцна перашкаджаў. Цi не так?

— Я не ставiў бы пытанне менавiта так. У нас з Чужым былi розныя погляды на жыццё i творчасць. Ягоныя песнi куды больш складаныя, нават завумныя, чым гэта трэба натоўпу. Натоўп прагне песенек пра каханне, кветкi, расстаннi i сустрэчы. Нашто яму тыя фiласофскiя роздумы пра сэнс жыцця, пра рознiцу памiж пакаленнямi, што яму да таго, будзе жыць Пагоня альбо не? Рытм давай, i каб забой без перапынку на сон i абед, баб i туалет, i словы тут зусiм непатрэбныя, дастаткова толькi мычаць, як карова! Му-у-у-у-у, вось так! I публiка тады будзе насiць цябе на руках!

— Ты з iм спрабаваў знайсцi агульны творчы прынцып?

— Ох, якiя прыгожыя слоўцы: творчы прынцып! Вось што: нас звязвала творчае супрацоўнiцтва, i не больш. Я быў прапанаваў яму паслухаць мае песнi, але ён мне сказаў, што папса яго не прываблiвае, што ён вельмi сумняваецца ў маiх творчых здольнасцях. На тым мы i скончылi пошук агульных творчых прынцыпаў. Ты ж сам ведаеш, што нахамiць Чужы заўсёды быў здольны лепш за ўсiх.

— Мiрон, а хто такi Шчур?

— Ды цiшэй ты, цiшэй, не так рэзка!.. Звар'яцеў, цi што? Вiценька, можна табе нешта параiць? Не лезь ты ў гэтую справу i больш нiколi i нiдзе ўголас не згадвай названае табою iмя. Ты ж бачыў маiх бамбiзаў... Яны тупыя, але спраўныя i абавязковыя, бы тыя робаты. Iм загадаюць — яны зробяць. I я тады нiчым табе не дапамагу. Так што далей сам разважай. Я ж прапаную табе жыць iначай: ты будзеш задаваць мне пытаннi, я — адказваць на iх так, каб i пытаннi, i адказы нас абодвух заўсёды задавальнялi. За мяжу цябе возьмем, у ФРГ, кантракт быў падпiсаны паўгода назад. Чужы выпаў з воза, месца ў групе вызвалiлася. А?..

— А Краснабаеў? Няўжо ў яго няма жадання пракацiцца за мяжу?

— Ён сваё ўжо атрымаў. Краснабаеў — чалавек, а кожны чалавек сёння можа быць на канi, а заўтра — пайсцi пехатою. А калi што, дык паслязаўтра нават папаўзцi па краi дарогi. Я цяпер ад Краснабаева залежу менш, чым ён ад мяне. Раней жа было наадварот. Трэба ўмець паставiць справу належным чынам. Але вось Чужы не мог iграць адразу на ўсiх струнах. Не ўмеў. Ён быў неблагi музыкант, але не вiртуоз-палiтык.

— За колькi ж срэбранiкаў ты, Мiрон, прадаў Чужога?

— Вiця, прышчамi язык!

— Я магу такi твой адказ змясцiць у газеце?

— Давай, калi толькi атрымаецца. Але ж не атрымаецца! Улiчы: дурнi скончылiся разам з "Крыўдай". Таму прашу цябе ў апошнi раз: давай без дурных жарцiкаў. Калi маеш што яшчэ спытаць, выкладвай. Калi ж не — мушу ехаць на рэпетыцыю.

— Ёсць пытанне. Колькi ж ты, Мiрон, заплацiў за Чужога?

— Слухай ты, глiст газетны! Калi сёння ж не з'едзеш на дачу калупацца ў градах, калi не спынiшся i будзеш торкацца сваiм цiкаўным носам туды, дзе цябе не просяць, нос можа лёгка адляцець убок i назаўсёды. Хiрургi будуць плакаць над тваiм носам, а ўсю чацвёртую палосу ў тваёй газеце мы закупiм пад агромнiсты некралог, якi нам напiшуць лепшыя паэты. Час на iнтэрв'ю скончыўся, дарагi! Нас зачакалiся нашыя бараны. I толькi ад цябе, Вiценька, будзе залежаць, кiм ты зробiшся: удзельнiкам гэтага гурта ў пары з паслухмянай авечкай цi чалавекам на канi, якi будзе кіраваць гуртом. Будзь здароў!

Я застаўся сядзець за столiкам, адчуваючы сябе досыць пагана. I нават бутэлька, якая была яшчэ амаль на трэць поўная, нагоды для аптымiзму мне не дадавала. Мне было шкада i самого сябе, i Чужога, i нават Мiронава, якi, безумоўна, усведамляў сябе цi не каралём. Калi так, дык каралеўства ягонае парасло цвiллю i брудам. Што ж, цяпер многае стала на свае месцы. Мiронаў, зразумела, раскрыўся перада мной ва ўпэўненасцi, што далей я ўжо i пiкнуць нe змагу. Але факт застаецца фактам: чужымi рукамi ён прыбраў з дарогi канкурэнта, каб самому ўзначалiць фiрму, здольную прыносiць не абы-якiя дывiдэнды. Зразумела, на небескарыслiвай для сябе аснове. А iнакш нельга! I так атрымлiваецца, што я адзiн стаў супраць гэтай трывала счэпленай сiстэмы, якая такога Дон-Кiхота, як я, нават не думала лiчыць за перашкоду. Мяне хоць i папярэдзiлi ўжо двойчы, але неяк надта ўжо лянiва, нiбыта проста пераступiлi праз нерухомае цела. А вось калi я буду яшчэ дрыгацца, калi не адумаюся, сiстэма пачне шукаць, як мяне нейтралiзаваць. Тут сумненняў не было: я павiнен быў выйсцi з гульнi адначасова з тым, як пакiну гэтую кавярню.

Ды кожная ўпэўненая ў сабе сiла бярэ ў разлiк перш-наперш сябе, а ўжо потым пачынае звяртаць увагу на адзiнкi, як на тыя дробныя каменчыкi, што трапляюцца пад ногi на гасцiнцы. Сiла ўладарна пазiрае наперад i не задумваецца пра тое, што небяспека тыцнуцца носам у жвiр iснуе, між іншым, заўсёды. Вось чаму я i вырашыў паспрабаваць выкарыстаць такi шанц...

Я рашуча адсунуў ад сябе бутэльку з каньяком — падачак не прымаю! — i падняўся з-за столiка. Узяў у рукi дыктафон i з незвычайным здзiўленнем убачыў, што ён усё яшчэ ўключаны на запiс. На такi паварот падзей Мiронаў яўна не разлiчваў. Я ж тады машынальна паклаў дыктафон на стол, а вось выключыць яго — не выключыў. Што азначала адно: сiстэма зрабiла першы непрадбачаны пралiк. Няхай сабе дробненькi, для яе амаль не адчувальны, ды вельмi прыемны для мяне: шчырыя прызнаннi Мiрона — гэта важкi доказ! Добра было б, каб такi збой у сiстэме быў не апошнi!

У спадзяваннi на гэта я выйшаў на вулiцу. Я так i ведаў: мяне ўжо чакалi. Два чорныя чаны сядзелi проста на асфальце i лянiва цыркалi слiнай праз зубы.

— Гэй, убогiя! — крыкнуў я iм. — Падаць маю машыну да пад'езда, я ад'язджаю!

Чорныя чаны нiчога не зразумелi. Не ўцямiлi яны перш-наперш, што ў такiх старых дамах існуюць скразныя пад'езды, дзе нават iхняя "Сузукi" не дасць рады. Калi я ўжо ўляцеў у двор дома, пачуў, як на вулiцы зароў матор матацыкла. "Бывайце здаровы!" — развiтаўся я з чанагаловымi, пачакаў з хвiлiну, а потым праз пад'езд вярнуўся назад да кавярнi. Матацыкла, зразумела, там ужо не было. Гэтыя чурбаны, мусiць, шукаюць праезд у двор, лётаючы вакол квартала. А я сяджу сабе ў таксi, якое iмчыць мяне на рокерскую тусоўку.

Мне трэба было ўбачыцца з Аленай i дамовiцца з ёй адносна заўтрашняга дня. Я адчуваў, што неабходна будзе скарыстаць хуткасць яе "Луiзы" — так пяшчотна называла яна сваю машыну. Ды не думаў, што выпрабаванне хуткасцю адбудзецца значна раней...

Тусоўку я адшукаў па гуку. На вялiкай паляне пасярод парку стаяла штук з дзесяць матацыклаў самых розных марак, большасць — з самаробнымi дыскавымi коламi, мноствам люстэркаў i наклеек з назвамi "металiчных" каманд. Рокеры завiхалiся вакол сваiх коней, пазычалi адзiн аднаму палiва, курылi i гучна лаялiся. З вялiкага "Шарпа" наўкола разлягалася выццё нейкага чарговага чыгуннага iдала. Тусоўка вiдавочна рыхтавалася да вячэрняй выездкi.

У сваiм касцюме пры гальштуку я выглядаў тут не вельмi пераканальна. Рокеры вытрашчылiся на мяне, уражаныя, i нiбы адразу языкi праглынулi. Ну хто да iх сюды хадзiў? Камсамольцы па абавязку працаваць з “нефармаламі” ды мiлiцыя. Але цяпер работнiкi райкамаў паздымалi гальштукi, дэманструючы сваю дэмакратычнасць, а мiлiцэйская форма тут лiчылася простай спецвопраткай, нечым накшталт пракляпанай куртачкi.

Алена сядзела вярхом на сваёй "Луiзе" i радасна мне ўсмiхалася.

— Сэр... — пачала было яна.

— Маўчы, каза, — даволi рэзка абарваў я. Хто яго ведае, а мо дыктафон возьме ды адгукнецца?

— Дазвольце, панове рокеры, пазнаёмiць вас з маiм лепшым сябрам, — звярнулася Алена да падданых-бразгатальшчыкаў. — Гэта — Вiцёк, дагэтуль — самы сумленны журналіст сярод тых, каго я ведаю, вялiкi прыхiльнiк рока i рокераў.

Натоўп неўпапад прамычаў нешта падобнае на "ўра".

— Салют! — адказаў я, але прывiтанне ў мяне атрымалася не вельмi бадзёрае.

— Слыш, ты, — да мяне наблiзiўся невялiкага росту белабрысы рокер, — а я глядзеў твой артыкул пра "Эксгуматар". Нiчога сабе напiсана, нармальна, у жылу, толькi што пра "метал" у нас нiхто пiсаць так i не навучыўся. Дыскi на продаж якiя маеш?

Я расчараваў гэтага чытача-iнтэлектуала i папрасiў Алену на пару слоў убок. Як мог, перадаў ёй змест усiх сённяшнiх сустрэч, прыгадаўшы адначасова, што зранку мяне суправаджаюць два чурбаны на "Сузукi". Адно пра Шчура змаўчаў. Няхай ён вiсiць на мне адным.

— Гэта Штыр i Пiпетка, — адразу пасур'ёзнела Алена. — У горадзе тры фiрменныя "Сузукi", з iх тусуецца толькi адна машына. Дзве, на жаль, трапiлi ў рукi невыязных цюфякоў.

Я не стаў удакладняць, чым джэнтльмены Штыр i Пiпетка лепшыя за невыязных цюфякоў. Проста не паспеў, таму што менавiта ў гэты момант на паляну ўляцеў добра знаёмы мне матацыкл.

— Слухай, Вiця! — раптам войкнула Алена. — Штыр жа пляменнiк Мiронава!

Ага! Развiднела яшчэ больш...

Штыр саскочыў з матацыкла, зняў з галавы чорны чан i адразу заўважыў мяне. Не тое каб здзiвiўся — хутчэй узрадаваўся i паклiкаў да сябе ўсiх тых, хто быў на паляне.

— Алена! А дзе Штыр узяў матацыкл? —спытаў я, разважаючы над сiтуацыяй.

— Ясна, Мiрон яму зрабiў! Не, дакладней, Мiрону зрабiлі тачку, здаецца, нейкая вялiкая шышка. Думаю, там, дзе Мiрон здабывае сабе японскiя клавiшы, пасуцца i такiя японскiя выжлы.

— Лагiчна, — адзначыў я, заўважаючы, што рокеры пачалi дружна азiрацца ў наш бок.

— Алена! Як адчувае сябе "Луiза"?

— Табе што, спадабалася ўчарашняя прагулка?

— Справа ў тым, што мы, здаецца, мусiм яе сёння прадоўжыць, — прашаптаў я, адчуўшы, што ў нашым распараджэннi засталося найбольш тры хвiлiны. — Так, паўтарыць, але, мусiць, з куды большымi прыгодамi. Вось што... Вазьмi мяне пад руку. Мы павольна, нетаропка, усмiхаючыся, кiруемся да "Луiзы". Ты сядаеш за руль. Я стаю побач. Калi твае сябрукi-джэнтльмены пажадаюць задаць мне ў лоб пару-другую пытанняў, будзь гатовая стартаваць на заднiм коле. Як ты тое ўмееш.

— Улiчы, тут не мiлiцыя, — скрозь усмешку прашаптала Алена, сядаючы за руль. — Тут не абы-якiя рокеры. Маторы яны паздымалi ці не з ваенных верталётаў. Сам чорт iх не дагонiць, але i яны нiкога далёка не адпусцяць.

— Ведаеш, Аленка, я спадзяюся больш не на матор, а на цябе...

— Дзяцел! — усмiхнулася Алена. — Загадзя нiколi не распускай слюнi.

Рокеры, здаецца, атрымалi ад Штыра iнструкцыi i разбрылiся па паляне. Некаторыя ўключылi маторы сваiх матацыклаў, утварыўшы вакол нас даволi смярдзючае кола.

— Увага! — шапнуў я Алене, убачыўшы, як Штыр i тры мажнейшыя фiгурамi рокеры накiравалiся ў наш бок.

— Ну ты, абрэзак! — ветлiва прывiтаўся са мной Штыр. — Цябе што, незразумела папярэдзiлi?

— Хлопчык, — халодна заўважыў я. — Са старэйшымi за цябе трэба размаўляць на "вы".

Тады Штыр выступiў з невялiкай прамовай, якую цалкам можна аднесцi да ўзораў класiчнай нелiтаратурнай лiнгвiстыкi. У вольным перакладзе на мову больш лiтаратурную сказанае iм прыблiзна адлюстроўвала незадавальненне Штыра тым фактам, што я, пакусаны казлом таварыш, са сваiм недалёкiм розумам, якi мне падарылi мацi з бацькам у ноч пасля вясёлага пiкнiка, мог з'явiцца сюды, выдатна ведаючы, што мая морда (гэта — найбольш прыстойны адпаведнiк сказанаму Штыром слову-арыгiналу) даўно просiць кавалка адыходаў фiзiялагiчнага цыклу чалавека, што былi вывезеныя ў палi задоўга да нараджэння такога няўклюды, як я.

У мяне склалася ўражанне, што нармальнай моваю Штыр наогул не валодае. Рокеры, праўда, выслухалi палымяны спiч з глыбокай павагай i ў канцы яго пасунулiся да мяне блiжэй. Апладысментаў, аднак, я ад iх не пачуў.

Я вельмi не люблю, калi людзi лаюцца проста так. Кожнаму слову, уключаючы i тыя, якiя лiчацца бруднымi, ёсць у жыццi сваё месца i свой час. Для мяне наогул не iснуе слоў чыстых i брудных. Ёсць толькi выказаныя словамi эмацыянальныя адценнi, стан душы. I яшчэ я вельмi не люблю, калi маiх мацi i бацьку нейкiя выпаўзкi згадваюць у неадпаведных эмацыянальных адценнях. Тут я, прабачце, мала каму дарую. А тым больш не магу дараваць гэткаму бульдогу, якога з ягоным нахабствам можна было смела пусцiць у забой крышыць багатую вугалем лаву.

Уся мая бяда ў тым, што я — з iнтэлiгентаў. Мяне мала проста абразiць. Мяне мала нават штурхнуць: я адразу ж першы пачну прасiць прабачэння. Мяне неабходна ўдарыць, i толькi тады я наважуся зрабiць першы свой удар у адказ. Калi толькi не будзе запозна...

I я такi ўдар атрымаў. Белабрысы эрудыт нечакана пнуў мяне ззаду нагой у спiну. Ён дрэнна ўдарыў, не разлiчыў. У мяне ж атрымалася куды лепш: якраз знiзу, пад шлем у скiвiцу. Ён аж зубамi шчоўкнуў. Удар пятой у мяне быў пастаўлены добра. Мне пра гэта яшчэ ў дзяцiнстве трэнер па футболе казаў. Эрудыт грымнуўся патылiцай аб матацыкл з невядомай радаслоўнай i на некаторы час супакоiўся.

— Ганi! — крыкнуў я Алене, ускочыўшы ў сядло.

Узлёт у нас атрымаўся класiчны, на адным заднiм коле, з-пад якога груды зямлi пырснулi проста ў твар Штыру i ягонай хеўры. Мы праскочылi памiж двума матацыкламi i панеслiся па сцяжынцы парку. Ззаду, набiраючы хуткасць i разгарнуўшыся веерам, за намi кiнулася зграя жалезных коней. Усё гэта нагадвала мне паляванне ваўкоў на гордага аленя. У якасцi апошняга гэтым разам выступалi мы з Аленай.

Я прадэманстраваў цуд вальтыжыроўкi, здолеўшы на такой хуткасцi i калдобiнах насунуць на галаву шлем. Ён уратаваў мне па меншай меры вока, калi разгалiстая галiна хвастанула па маёй галаве.

Хутка тры цi чатыры матацыклы рокераў спынiлi пагоню. Адзiн з iх, што праскочыў па алеi крыху наперад i пайшоў пераймаць нас справа, чаплянуўся за дрэва i прыгожа, як у кiно, перакулiўся. Непасрэдна ззаду за намi iшлi тры машыны: знаёмая мне "Сузукi" i дзве "Чэзеты". Яны запалiлi фары, i ў прыцемках вячэрняга парку можна было бясплатна назiраць за захапляльным паляваннем на людзей. Адно толькi — гледачы мусiлi ехаць побач па гарбатых сцяжынках з хуткасцю не менш за восемдзесят кiламетраў на гадзiну.

— Трымайся! — пачуў я голас Алены i з усяе сiлы абхапiў маю выратавальнiцу-амазонку. Цiкава: мне ўжо было не да мужчынскiх эмоцый. Чамусьцi раптам вельмi захацелася застацца жывым.

I мы ўзляцелi ў паветра. Пад нагамi прамiльгнула нейкая брудная канава. У мяне так захапiла дух, што я зусiм не падрыхтаваўся да сустрэчы з зямлёй. Прызямленне атрымалася не з самых прыемных: мне здалося, што я развалiўся на дзве роўныя часткi па ўсiх магчымых швах адначасова.

Але бацькi — дзякуй iм — усё ж зляпiлi мяне ўдала. Мы паiмчалi далей па разбiтаму асфальту вулiцы, па баках якой стаялi драўляныя хаткi. Ззаду цяпер раўлi толькi два маторы. Мусiць, адзiн з "Чэзетаў" праз канаву пераскочыць не здолеў. Я зарыентаваўся, што праз два павароты мы вылецiм на бульвар, якi вядзе да адной з цэнтральных магiстралей горада.

Ох, i падабаецца мне мая прафесiя! Ох i люблю ж я яе! Наша газета мо разоў са сто друкавала аб'явы дзяржаўнага страхавання, а я хоць бы пальцам паварушыў, боўдзiла! Цяпер, маючы ў кiшэнi адпаведную паперку, я адчуваў бы сябе, безумоўна, куды больш упэўнена.

Праз якую хвiлiну ў суправаджэннi эскорту наша "Луiза" з рыкам вырвалася на праспект. Недзе з-пад ног, падцiснуўшы хвост, шарахнуўся ўбок занюханы "масквiчок". Вось i "канарэйка", урубiўшы сiрэну i мiгалкi, рванулася за нашым мотапрабегам, папярэджваючы пешаходаў i транспарт, каб тыя тэрмiнова ачысцiлi трасу гонкi. А рокеры тым часам селi нам на хвост i сапраўды не збiралiся здавацца...

— Цiснi да канца! — крыкнуў я Алене, штораз азiраючыся.

I тут я убачыў такое, чаго не забуду да канца жыцця. "Чэзет" раптам завiляў, прылёг бокам на асфальт. Яго заматляла з боку ў бок i з усяе сiлы ўдарыла аб асвятляльную мачту. Цела аднаго з рокераў вылецела далёка на газон, нешта чорнае i круглае пакацiлася па асфальце, трапiўшы пад пярэднае кола "канарэйкi", вiск тармазоў якой на iмгненне прыглушыў нават роў матора нашай "Хонды".

— Застаўся адзiн! — з нейкай асалодай паведамiў я Алене.

Адзiн, ды не вельмi каб адзiн. За "Сузукi" iмчалi ўжо дзве мiлiцэйскiя машыны са сваёй колерамузыкай. А наперадзе... Наперадзе ўпоперак трасы стаялi яшчэ некалькi "канарэек". Я пачуў, як Алена зусiм па-мужчынску вылаялася. Тут я быў вымушаны з ёй цалкам пагадзiцца: было з-за чаго даваць волю эмоцыям... I Алена рэзка затармазiла. "Луiзу" пранесла юзам метраў з дваццаць, з-пад колаў вырвалiся клубы блакiтнага дыму.

— Бяжы! — загадала мне Алена. — Табе трапляць у кантору няма нiякага сэнсу.

— А ты?! — крыкнуў я.

— А мяне там i так ужо добра ведаюць, — адказала яна, газуючы на месцы. — Ну! Ногi ў рукi, заўтра пазваню!

Я скочыў з матацыкла да прыдарожных дрэў, цаляючы ў кiрунку блiжэйшага двара. Тут мяне адразу ж i павязалi. Вельмi ўмела выкруцiлi рукi за спiну i адначасова з гэтым для большай пераканальнасцi даволi адчувальна далi пад дых. Я, натуральна, сагнуўся ў кручок. Стоячы ў такой нязручнай для зносiн з прадстаўнiкамi ўлады позе, убачыў карцiнку, якая магла быць да месца ў якой-небудзь жахлiвай серыi з заходняга крымiнальнага серыяла.

Алена, газуючы, стаяла пасярэдзiне праспекта i чакала наблiжэння "Сузукi". I калi да рокераў засталося метраў пяцьдзесят, яна фiрменна паставiла "Луiзу" на задняе кола i ў такiм становiшчы рванулася iм насустрач. У апошнi момант тыя здолелi ўзяць управа, i таму ўдар "Хонды" прыйшоўся ў задняе кола рокерскага матацыкла. "Сузукi", як блiн, пляснулася на асфальт, пачуўся адчайны крык, а "Луiза"...

"Луiзу" перакруцiла на месцы, ударыла аб броўку праезнай часткi, i мая выратавальнiца спiнай наперад вылецела на газон. Да яе адразу ж пабеглi людзi з блiжэйшай "канарэйкi". I больш я нiчога не ўбачыў, таму што мяне ўпiхнулi ў iншую машыну.

Гарантаваны мне Канстытуцыяй адпачынак працягваўся...

Праўда, перасадка мяне зусiм не задаволiла. Я нават зрабiў заўвагу мiлiцыянеру, якi сядзеў побач:

— Нешта ж марудна едзем!

— Не турбуйся, даражэнькi, усё яшчэ наперадзе.

I мiлiцыянер, палiчыўшы ўласныя словы надзвычай дасцiпнымi, весела зарагатаў. Я не стаў яго расчароўваць...

О, лёс! Мяне прывезлi ў тое самае аддзяленне, дзе я ўжо быў сёння ранiцай. Першы, каго я там убачыў, быў, зразумела, разумны сяржант Дбайла М.М. Я сустрэў яго як самага роднага мне чалавека.

— Good evening, sir! Excellent weather, ain't it?

— Yes, sir! — адказаў мне сяржант Дбайла М.М. — I think, you've up the shit creek, buddy.**

— Не трэба хвалявацца, сяржант, — я супакоiў яго, хоць i разумеў, што супакоiцца варта перш-наперш мне самому.

Выглядаў я, канешне, выключна: выхадны касцюм з адным амаль цалкам адарваным рукавом — справа рук стараннага патруля, белая кашуля са збiтым убок гальштукам i вялiкi чорны шлем у руцэ з надпiсам па-англiйску: "Я — лепшы рокер". Дарэчы, з памылкай, але гэта ўжо неiстотна.

I тут сяржант Дбайла М.М. надзвычай узрадаваў мяне:

— Sir! — паведамiў ён. — Major Zubilov is here.***

— Сяржант, скончыць размовы з затрыманым! — загадаў дзяжурны па аддзеле, якi, мусiць, вучыўся ў школе значна горш за сяржанта i цяпер люта зайздросцiў ягонай англiйскай мове.

А мне што? Я быў падрыхтаваны ўжо да ўсяго. Здзiўляцца трэба было хутчэй Зубiлаву, што ён i зрабiў, калi з'явiўся ў пакоi. Але што такое здзiўленне прафесiянала? Ён проста зрабiў тое, да чаго заклiкаў увесь ягоны жыццёвы вопыт: рокерскi шлем прагрукатаў у кiрунку дзвярэй, а сам я паслухмяна прылёг каля сцяны, паспеўшы падумаць, што сяржант Мазгавы Р.I. браў урокi жыцця ў чалавека вельмi дасведчанага.

— Абшукайце яго, — загадаў Зубiлаў.

I тут я ўцямiў, што ў такiм выглядзе я падаўся Зубiлаву чалавекам незнаёмым. Тады ж, на вулiцы, ён бачыў мяне з адлегласцi метраў у дваццаць. Так, сяржант Дбайла М.М. напэўна растлумачыў яму, што меў гутарку з карэспандэнтам. А што Зубiлаву карэспандэнт, калi iх i так у горадзе поўна? Калi б ён мяне пазнаў — напэўна не бiў бы на людзях, а адвёз бы разам з сяржантам Мазгавым Р.I. куды-небудзь у лес i жыўцом у зямлю закапаў. Альбо зрабiў бы ўсё, каб я выпадкова трапiў пад касмiчны карабель. Ён знайшоў бы такi з вялiзнымi, тоўстымi коламi на працягу якой паўгадзiны, гарантую! Ды ўдарыў ён раней, чым пазнаў мяне i пачаў думаць. А сустрэў так, як, мусiць, здаўна ўжо сустракае ўсiх тых, каго прывозяць у аддзяленне патрульныя машыны.

Сяржант Дбайла М.М. вельмi акуратна i, я сказаў бы, з любоўю прыўзняў мяне з падлогi i, павярнуўшы тварам да сцяны, пачаў выкладаць з кiшэняў касцюма на стол дзяжурнага мае асабiстыя рэчы. Я пачуў сарамлiвае "Excuse me!", але ў адказ паспеў шапнуць: "Мiша, не чапай дыктафон!"

Насоўка, ручка, тры прэзерватывы ў адной упакоўцы, цыгарэты, запальнiчка, рублёў з пятнаццаць паперкамi i манетамi, расчоска, пасведчанне. Дыктафон працаваў даўно, i сяржант яго не крануў. Вось што значыць гжэчнае выхаванне!

На чырвонае рэдакцыйнае пасведчанне Зубiлаў адрэагаваў вельмi ўжо порстка: ён падскочыў да стала, схапiў кнiжачку, разгарнуў яе i пачаў, як кiтайскi бажок, кiдаць позiркi то на мяне, то на пасведчанне. Як жа ён, напэўна, шкадаваў, што наша сустрэча адбывалася менавiта тут, у прысутнасцi асоб афiцыйных i высокапастаўленых, а не дзе-небудзь пасярод замшэлай пушчы на вузкай сцяжынцы каля глыбокага балота, дзе адно толькi жабы маглi б справiць па мне трызну.

— Як гэта растлумачыць? — нарэшце прашамкаў скрозь зубы Зубiлаў.

Ён у мяне пытаецца, глядзi ты на яго!

— Так што дазвольце адзначыць, таварыш маёр! — Я выцягнуўся ў струнку, адчуваючы ў баку рэха прафесiйнага ўдару. — Пры выкананнi службовых абавязкаў быў затрыманы нарадам патрульнай машыны, дастаўлены ў раённае аддзяленне мiлiцыi, дзе ў прысутнасцi сведкаў быў збiты маёрам Зубiлавым.

Той усё яшчэ не мог уцямiць, што я — менавiта я, а не хто iншы. Я ж, у сваю чаргу, падоўжыў свой ланцужок, спрытна паставiўшы маёра Зубiлава памiж рокерамi i Шчурам. А маё iмя Шчур павiнен быў назваць Зубiлаву яшчэ пасля майго ленча з Мiронавым.

Зубiлаў пакутлiва думаў, як яму выкруцiцца з надзвычай няёмкай сiтуацыi: на вачах у людзей ён ударыў карэспандэнта партыйнай газеты. Ударыў проста так, дзеля прафiлактыкi, як гэта ён рабiў, падазраю, рэгулярна, па звычцы. У гэтыя хвiлiны я яму не зайздросцiў...

Рашэнне ён адшукаў самае лагiчнае з усiх магчымых.

— Прашу прабачэння, — гэтак жа скрозь зубы прашамкаў маёр. — Зараз вас адпусцяць дадому.

Э, не! Гэтая свабода мяне не магла задаволiць анiяк! Помсцiць — дык да канца!

— Па-першае, — сказаў я, сядаючы ў крэсла, — прашу па вашай касмiчнай сувязi высветлiць, дзе знаходзiцца наш няштатны супрацоўнiк, з якiм мы ехалi на матацыкле. Па-другое, таварыш маёр у панядзелак а адзiнаццатай гадзiне пакладзе афiцыйнае прабачэнне ў пiсьмовай форме з усiмi падрабязнасцямi таго, што здарылася ў аддзяленнi, асабiста ў рукi галоўнага рэдактара маёй газеты.

Зубiлаў, зразумела, пагадзiўся на ўсё, не мiргнуўшы вокам.

— А трэцяе я скажу пасля таго, як вы выканаеце першае. I яшчэ. Шклянку вады, калi ласка. Можна без сiропа.

Думаю, калi б я пажадаў цяпер ванную з блакiтнага мармуру i смуглявую масажыстку з доўгiмi нагамi, Зубiлаў iмгненна выканаў бы i гэта. Але ж у яго заставаўся адзiн-адзiны шанц. Ды маёр не ведаў, што я паспеў прадугледзець i такi паварот падзей.

Праз некалькi хвiлiн мне паведамiлi, што Алена знаходзiцца ў бальнiцы "хуткай дапамогi" на аперацыйным стале. Удыхнуўшы эфiр, яна адзначыла, што ў падвале з хлопчыкамi два гады назад нюхала куды больш прыемныя рэчы, пасля чаго заснула. У яе зламана нага, глыбока рассечана шчака i нейкiя праблемы з тазабедраным суставам.

Я тут жа загадаў маёру, каб сюды, пад надзейную ахову райаддзела, даставiлi бедную "Луiзу". Зубiлаў зноў у згодзе кiўнуў. Але ж я ведаў, пра што ён думае, што ўзважвае. Мiж тым я згарнуў са стала свае рэчы, параскiдаў iх па кiшэнях i толькi пасля гэтага, адчуваючы на сэрцы цеплыню японскай аргтэхнiкi, вылажыў трэцi пункт свайго ультыматуму:

— Думаю, улiчваючы нанесеную мне траўму, таварыш маёр загадае сяржанту Дбайлу М.М. даставiць мяне на патрульнай машыне да дому.

Я ўгадаў! Зубiлава аж перакасiла. Ён, наiўны, думаў, што я буду дабiрацца на ўласных дзвюх. А там... Ночка цёмная, усё па дарозе можа здарыцца. А шыш табе! Мяне ж таксама жыццё нечаму навучыла, хоць я ўсяго толькi старшы лейтэнант запаса.

Патрульная машына мiлiцыi адрознiваецца ад тралейбуса тым, што не робiць прыпынкаў. Праз паўгадзiны я запоўз у сваю кватэру i яшчэ адшукаў у сабе сiлы для таго, каб нацiснуць кнопку аўтасакратара. Я пачуў голас Чужога: "Буду ў цябе дома ў нядзелю а пятай вечара". I як быў у падраным касцюме, так i звалiўся на канапу. Апошняе, што я пачуў, быў голас з майго любага дыктафона: "Good night, sir!" Голас быў чамусьцi падобны да Аленчынага.

А, можа, мне гэта проста здалося...

Прачнуўся я позна, каля дванаццацi. Наогул люблю дазволiць сабе паваляцца ў ложку, але гэтым разам прачнуцца раней мне не дазволiла ўчарашняя стома. Папрацаваў я ў суботу, трэба прызнацца, даволi плённа і напружана.

Памыўся, паснедаў, сеў у крэсла каля аўтасакратара, уключыў яго. Чужы званiў мне ў абед. Пасля ягонага званка магнiтафонная стужка занатавала яшчэ тры званкі, i за кожным разам, пачуўшы прапанову майго штучнага намеснiка перадаць мне неабходную iнфармацыю, чалавек на другiм канцы дрота замаўкаў. Я прыкiнуў час. Атрымлiвалася, што я якраз рабiў тады напаўафiцыйны вiзiт мясцовым рокерам. Значыць, званiлi не яны. I не Мiрон, таму што ён сказаў мне ўсё, што хацеў. I не Зубiлаў, якi хацеў сказаць шмат, але тады яшчэ не ведаў, што я — гэта я. Заставалася толькi адна загадкавая асоба, з якой я дагэтуль яшчэ не меў шчасця пазнаёмiцца. Праўда, асаблiвага жадання шукаць з ёй знаёмства ў мяне не было. Але чаго гэтая асоба хацела? Чарговы раз параiць, каб я займаўся праблемамi развiцця цымбальнага выканальнiцтва ў рэспублiцы i не лез туды, дзе сваё майстэрства дэманструюць дарослыя дзядзi? Якi ў гэтым сэнс, калi мне i так ужо ўсё выразна сказалi? Хацелi купiць? Але ж i купiць яны спрабавалi ўжо...

Асоба Шчура, такiм чынам, у пэўным сэнсе патрабавала далейшага высвятлення. Таму я падрыхтаваўся да таго, што ён i надалей будзе мяне шукаць сам. Праўда, згодна з логiкай, ён даўно павiнен быў ужо аб'явiцца, хоць бы дзеля таго, каб пацiкавiцца маiм самаадчуваннем. Ажно не, тэлефон нешта маўчаў.

У калiдоры каля люстэрка я знайшоў матацыклетны шлем, якi цяпер быў для мяне нечым накшталт скальпа, здабытага мной у баi. I я горда начапiў дарагую мне рэч на цвiк. Заставалася толькi спадзявацца, што ўсе ўдзельнiкi ўчарашняга бою зберагуць уласныя галовы пры руплiвым клопаце ўрачоў. А надалей — дзякуючы ўласнаму розуму, калi толькi ён iм не схiбiць.

Я пазванiў у бальнiцу i даведаўся, што стан Алены здавальняючы. Яна знаходзiлася цяпер у палаце i, як мне паведамiлi, скардзiлася на тое, што ёй сумна, прасiла, каб яе любiмай "Луiзе" падлiлi свежае палiва. Калi ўсё сапраўды так, дык ужо сёння можна нанесцi ёй вiзiт.

Тады я сеў за машынку, насунуў на галаву навушнiкi i пачаў пераносiць на паперу з дыктафона ўсё, што здолеў запiсаць учора. Друкаваная копiя адкрыццяў Міронава і самавыкрыццяў Зубілава ў рэшце рэшт зусiм не пашкодзiць, тым больш што адзiн яе экземпляр будзе схаваны дома ў надзейным месцы. Дзе? Не скажу. Адно толькi ведаю: там нiхто глядзець не будзе.

Так я i зрабiў. Гадзiны праз чатыры мой дыктафон зноў быў падрыхтаваны для чарговага раунда афiцыйных i не зусiм афiцыйных сустрэч i гутарак. Адзiн экземпляр знятага тэксту я паклаў на дно вядра са смеццем, прыкрыўшы яго бульбяным лушпiннем. Да прыходу Чужога былi гатовыя i бульба фры, i кава, i крыху да кавы.

Роўна а пятай у дзверы пазванiлi. Я цiха стаў за рогам у калiдоры каля ўваходных дзвярэй i спытаў:

— Хто?

— Вiктар, гэта я, — пачуўся голас Чужога. Але гэта яшчэ не гарантавала, што гаварыў ён па сваёй ахвоце.

— Прабач, Чужы, але няхай Гiлан пацвердзiць, што ты адзiн, — прапанаваў я, ведаючы, што сабака не дасць пакрыўдзiць анi ўласны гонар, анi свайго гаспадара.

Моцным рыкам Гiлан тут жа пацвердзiў, што Чужы прыйшоў без непажаданай кампанii, i я адчынiў дзверы. Мы прывiталiся, Гiлан лёг на дыванок упоперак дзвярэй, усiм сваiм выглядам паказаўшы, што пах смажанай каўбасы яго зусiм не хвалюе. Толькi тады я заняўся ягоным гаспадаром.

Я папрасiў у Чужога прабачэння за свой выгляд i расказаў некаторыя падрабязнасцi ўчарашняга ўiк-энду.

— Сюды вось? — Чужы асцярожна дакрануўся да майго левага боку.

— Але, — пацвердзiў я. — Пастаўлены ўдар, як лiчыш?

— Мяне ён так дастаў разоў з пяць, — удакладнiў Чужы. — I вось яшчэ.

Чужы ашчэрыў зубы. Справа знiзу пяты па лiку зуб адсутнiчаў, нават запiскi па сабе не пакiнуў. Я падумаў, што яшчэ добра выблытаўся, а той удар Зубiлава мне ў бок у параўнаннi з натхнёнай апрацоўкай Чужога наогул можна лiчыць элементарным сяброўскiм прывiтаннем.

Я паклаў на стол перад Чужым дыктафон.

IНТЭРВ'Ю ПЯТАЕ

Нядзеля, 17 гадзiн 11 хвiлiн

— Хто такi Шчур?

— О, надзвычай паскудная асоба. Ён прыцёрся да нашай групы гады з тры назад, калi пра нас толькi пачыналi згадваць у газетах. Ён, вiдаць, адчуў, што мы здольныя зрабiць не абы-якую кар'еру. Клеiўся да мяне, але я адразу зразумеў, што ён — чалавек слiзкi, таму стараўся трымацца ад яго падалей. Ён мiж тым нечакана з'яўляўся ў самых розных гарадах, дзе мы выступалi, i адразу ж пачыналася звычайнае: пiтво, начныя экскурсii на прыватныя кватэры, саўны, наладжаныя камсамольскiмi работнiкамi, дзяўчаты на любы густ. Цэлы букет паслуг у разнастайным наборы. Праўда, з ягонай дапамогай мы атрымалi больш-менш якасную апаратуру i па даволi прыстойных цэнах. Шчур тлумачыў, што ўсё гэта робiцца спецыяльна для нас, а калi так — дык мы маем значную скiдку. Узамен за паслугi мы далi некалькi "левых" канцэртаў. Зразумела, за iх нiхто нам не плацiў. Арганiзатары канцэртаў неблага сагрэлi сабе кiшэнi.

— Шчур i наркотыкамi вас забяспечваў?

— Я ў яго нiколi нiчога не браў, хоць ён i прапаноўваў неаднойчы. Хлопцы ж, ведаю, да яго звярталiся пастаянна. Але на той час машына пад назваю “Крыўда” набрала ўжо абароты. Ды і я быў упэўнены, што змагу, калі што, утрымаць хлопцаў. Яны мяне слухалі і, здаецца, паважалі.

— Трэба думаць, Шчур кантактаваў найбольш з Міронам?

— Вось менавіта Мірон і здаваўся мне заўсёды цёмнай авечкай. Я ўзяў яго ў групу апошнім, і зусім не таму, што ён быў добрым музыкантам, — лепшых за яго шмат. Але Мірон меў “Ямаху DX-7 II FD” — па тым часе рэдкi яшчэ iнструмент. Мірон працаваў надзейна, хоць і не больш, амаль ніколі не спрачаўся, але вось са Шчуром сапраўды закантактаваў трывала.

— Гэта Шчур зрабіў табе апошнюю гiтару?

— Хлусня! Гiтару я набыў самастойна, праз Вiльню.

— Ахарактарызуй, калi ласка, удзельнiкаў "Крыўды".

— Так... Пра Мiрона, мусiць, нiчога новага табе я не паведамлю...

— Затое я табе нешта скажу. Пазней крыху...

— Добра!.. Тарас Мужчынка, барабаншчык. Надзейны музыкант, разумны i здольны хлопец, толькі вось завадны. Працаваць гатовы колькi патрабуецца, кантактны, выдатна разумее, што ад яго патрабуецца. Хопiць? Тады далей. Зыгмунд Ясiнскi, бас-гiтара. Гэты — горды, але майстра, шоумен. Заўсёды працаваў са мной у пары на пярэдняй лiніі. Прыгожы голас, выключнае адчуванне стылю, уменне “прадаць” песню. Найбольшыя захапленнi (па чарзе): паштовыя маркi, слабы пол, чарка. Пятро Хлыстун, другая гітара, саксафон. Ён — сам пры сабе. Скажаш — зробiць, не — з месца не кранецца, а то і наогул пойдзе спаць. У кансерваторыi падаваў значныя надзеi як камерны выканаўца. Цяпер, здаецца, нiхто ад яго нiчога ўжо не чакае... Вось, бадай, i ўсё...

— А цяпер зiрнi, калi ласка, учарашнi нумар "маладзёжкi".

Я выключыў дыктафон на той час, як Чужы чытаў газету. Ён жа сядзеў на дачы i нi халеры не ведаў пра тую кампанію, якую бойка раскруцiла наша прэса.

IНТЭРВ'Ю ПЯТАЕ

(працяг)

— Што ты скажаш пра ўсё гэта?

— У такiя хвiлiны хочацца заплакаць. Я столькi сiл паклаў на тое, каб iх твары зрабiлiся вядомымi ўсёй краiне, а тут такi ўдарчык, што сам Зубiлаў пазайздросцiць. Няўжо яны ўсе падпiсалiся? Цяжка паверыць, столькi ж часу былi разам, а тут — як з ног збiць хочуць, у бруд утаптаць, нiбыта я ўжо скончаны назаўсёды чалавек. А ... iм! Я цяпер, можа, толькi пачынаюся! Упаўшы, падымаюся на ногi, каб крочыць далей. Няхай будзе "Знiч"! Мая ж "Крыўда" таксама будзе гучаць!

— Чужы, як жа ўсё здарылася на стадыёне? Ты перабраў перад канцэртам цi што яшчэ?

— Дагэтуль добра не разумею. Ну, выпiў, але не больш чым заўсёды. Шклянка гарэлкi для мяне не доза. I раптам — нейкае ачмурэнне, туман у вачах. Стадыёна не бачу — адна чорная хмара, твары людзей на яе фоне скачуць, як агеньчыкi. Увесь час чамусьцi хацелася смяяцца, проста рагатаць. I мне сапраўды было весела, аж пакуль гэты чорны бруд не выкацiўся на поле.

— Шчур быў на канцэрце?

— Не бачыў. Апошнiм часам ён наогул трымаўся ад мяне на значнай дыстанцыi. Гэта пасля таго, як я загадаў яму спынiцца, таму што дзеўкi, якiх ён прыводзiў, не давалi маiм хлопцам праходу. Увесь час не рэпетыцыi, а суцэльныя б... вакол! Яму мой загад, адчуваю, не спадабаўся...

— Што ты курыў перад канцэртам?

— Як звычайна, "Казбек".

— Дзе ўзяў яго?

— Вiця, не разумею... У магазiне!

— Ты ўпэўнены?

— Уласнаручна купляю. А што такое?

— Пакуль што нiчога... Што ж далей было?

— Калi фанаты падбеглi да сцэны, у мяне ў вачах нiбыта прасвятлела, а настрой рэзка змянiўся на нейкi агрэсiўны. Якраз тады трэба было спяваць "Тваё пакаленне". Ты ж ведаеш гэтую песню. Я лiтаральна выпакутаваў яе, седзячы начамi за iнструментам. Гэтая песня пiсалася маёю крывёю, у ёй увесь боль за нашую краiну, маiх страчаных назаўсёды для той краiны аднагодкаў. Уласна кажучы, "Тваё пакаленне" — галоўная песня з лiку тых, што былi зроблены мною з "Крыўдай". I тады, на стадыёне, я задумаў, каб апошнi куплет разам са мной праспявала мая дачка. Крысцiнка выйшла на сцэну, цэлых два тыднi перад гэтым папрацаваўшы з Наталляй над фанаграмай. Для яе выступленне на адной сцэне поруч з таткам нават у адным куплеце было падзеяй надзвычайнай. Загучала песня, i тут фанаты пачалi кiдаць на сцэну яблыкi, груды зямлi. Адзiн яблык ударыў Крысцiнку ў жывоцiк. Яна заплакала, з натоўпу закрычалi нейкую гнюснасць, i я павёў дзяўчынку за кулiсы.

— Дзе яна цяпер?

— У псiхушцы. Нервы. Пазаўчора ўрачы сказалi, што Крысцiнка баiцца выходзiць з пакоя, адмоўна рэагуе на чорны колер i нават пачала заiкацца.

— Прабач... Чужы! Але ж цi не ты сам вiнаваты ва ўсiм?

— У чым я вiнаваты, Вiця?! У тым, што працаваў не пакладаючы рук? А чатырыста шэсцьдзесят канцэртаў за год — гэта як назваць? Ты ведаеш, з кiм цяпер размаўляеш?

— Але... З савецкiм мiльянерам. Гэтак Краснабаеў казаў.

— Так! I той жа Краснабаеў на кожным сходзе бясконца паўтарае: "Песнi групы "Крыўда" маламастацкiя, групе трэба няўхiльна працаваць над якасцю ўвасаблення музычнага матэрыялу". Добра яму так казаць, ведаючы, як "Крыўда", бы той насос, спраўна пампуе грошы на фiларманiчны рахунак. А калi нам было працаваць над якасцю? Чатырыста шэсцьдзесят канцэртаў у год — гэта ж яшчэ не ўлiчваючы пераездаў з горада ў горад, запiсаў на тэлебачаннi, у студыях радыё, шэфскiх выступленняў. Павер, Вiця, часам прачынаючыся гадзiны ў дзве дня ў гасцiнiчным нумары, я доўга не мог прыгадаць, у якiм жа горадзе знаходжуся, якi цяпер дзень, месяц, год, хто я сам ёсць. Такую нагрузку вытрымлiваюць нямногiя з нас. Прэса пра гэта не пiша, але факт ёсць факт: хто п'е, хто колецца, хто яшчэ з дапамогай чаго iншага забываецца... I тое, што здарылася са мною, здарыцца павiнна было раней цi пазней. Вось глядзi: наш сiмфанiчны — не горшы сярод iншых аркестраў у краiне. Адну праграму ён рэпецiруе два, тры тыднi. Ведаеш, ранкам такая прыгожая, цiхая рэпетыцыя, потым — сытны абед, часам увечары — спакойны канцэрт. Млявае, загадзя спланаванае жыццё, усё скiраванае на тое, каб людзi пачулi якаснае выкананне музыкi. Якаснае! А што ў нас? Рэпетыцыi па начах у гасцiнiчных нумарах, якiя заканчваюцца прыходам мiлiцыi, альбо проста ў вагоне поезда толькi дзеля таго, каб хоць неяк запомнiлi, хто дзе што грае. I прэм'еры, адпаведна, — "з лiста". I хранiчныя недасыпы, i адпачынак — тыя ж гастролi, толькi што заробленыя ў той час грошы выдаткоўваюцца на новыя iнструменты. А ты ж сам ведаеш, колькi тысяч гэта ўсё цяпер каштуе. На металаломе каму ж iграць хочацца? Вось i выцiскаеш сябе за год так, што потым мiжволi хочацца раскруцiцца ваўсю! А як крутанешся разок-другой — дык дай Божа пасля гэтага на нагах утрымацца!

— Як жа ты сам расцэньваеш уласны ўчынак?

— Як?.. Вiктар, гэта было жахлiва. Мне i сапраўды даравання быць не можа. Але ў той момант я ўжо не быў такiм чалавекам, якiм, напрыклад, сяджу цяпер перад табой. Я тады быў уласным ценем. А тут яшчэ раз'юшаны натоўп фанатаў. Ты думаеш, iм музыка мая патрэбная? Не! Яны выюць словы маiх песень, не разумеючы iх сэнсу, iм важныя сама тусоўка, гэты гуртовы настрой, атмасфера спацелага статка. Яны, тупагаловыя, гатовыя разнесцi на кавалкi сцэну, апаратуру, разарваць музыкантаў, чые партрэцiкi носяць на сэрцах. Гэта — страшная з'ява, i я ненавiджу такi натоўп! А тады... Я сам нiбыта звар'яцеў, мне хацелася кусацца, драпацца, бiць iх сваёй гiтарай па галовах! Ну вось i атрымалася тое, што, на жаль, атрымалася...

— Не думаў, што ты ненавiдзiш сваiх прыхiльнiкаў...

— Прыхiльнiкаў я паважаю. А вось фанаты — гэта чума, таму што фанатызм i розум — паняццi несумяшчальныя. Я прагну, каб мае песнi слухалi, а не скакалi пад iх, як пад нейкую тупую папсу. А гэтага некаторыя проста не разумеюць! Прынамсi, той жа Краснабаеў, для якога "Крыўда" — адно толькi безадказная дойная карова.

— Што ты думаеш рабiць цяпер?

— У мiлiцыi шум падымаць не буду. Безнадзейна! Яны таксама, думаю, больш нiчога рабiць са мной не будуць. Тым больш, што i ты там засвяцiўся. Краснабаеву маё iмя, як i назва "Крыўда", патрэбныя, таму што "Знiч" яго нiяк не выратуе. Я ўпэўнены: ён дасць мне i апаратуру, i час на рэпетыцыйны перыяд для падрыхтоўкi новай праграмы адроджанай групы "Крыўда". Я мушу ўзяць сваё!

— Значыць, зноў спачатку? Дачкi не шкада?

— Вiця, не магу!.. Музыка — як нейкая хвароба, якой, захварэўшы аднойчы, будзеш пакутваць да апошнiх сваiх дзён. Я мушу даказаць, што я — чалавек няскончаны. Здарэнне на стадыёне, павер, навучыла мяне многаму. Таму новая "Крыўда" будзе створана на прынцыпова iншых асновах: я сам, адзiн, буду ўсёй "Крыўдай", а на час гастроляў буду набiраць музыкантаў, штораз — новых. Зразумей i не пярэч мне: "Крыўда" не аднаму мне патрэбная. Ведаеш, днямi Наталля заязджала дамоў. Дык вось: увесь наш пад'езд спiсаны прыхiльнiкамi маёй групы. А сярод надпiсаў ёсць i такi: "Чужы, калi ты не вернешся, мне больш не жыць". Разумееш? Я павiнен вярнуцца, калi магу дапамагчы ўратаваць хоць бы адно жыццё.

— Мяне здзiўляе, Чужы, што ты такi наiўны чалавек. Так, я выдатна разумею твае памкненнi. А цi не баiшся ты, што цябе зноў ашукаюць, зноў табе здрадзяць? Як Мiрон, напрыклад. Я больш чым упэўнены: менавiта ён падсунуў табе той "Казбек", якi потым выплыў у мiлiцыi. I тытунёк той быў з сакрэтам, з пэўнаю начынкай.

— Мiрон? Не, ён тут нi пры чым!

— Ты ўпэўнены? А вось мне здаецца, што Мiрон i падрыхтаваў пераварот. Ён ужо даўно даў Краснабаеву касету з уласнымi песнямi, i яна вельмi задаволiла дырэктара. Так, без "Крыўды" ён нешта страцiць, але не так шмат, як ты думаеш. Ён хутка верне грошы з дапамогай "Знiча". Вось чаму Мiрон вырашыў прыбраць цябе з дарогi, ведай жа гэта! А вось "Казбек" напэўна падрыхтаваў Шчур, бо гэта ты замiнаў яму расплачвацца "Крыўдай" за ягоныя махiнацыi. Цi ж яму не ведаць, як на цябе дзейнiчае розная дур?

— Я заўсёды давяраю людзям. З гэтай прычыны часам i атрымлiваю па галаве.

— I па рэбрах таксама. Чужы, а хто ж у мiлiцыi цябе апрацаваў?

— Пратэставаць у мяне не было сiл. Настала поўная апатыя. I таму я наогул не адчуваў, як яны мяне бiлi, — гэты маёр... як яго...

— Зубiлаў.

— Няхай Зубiлаў... I яшчэ сяржант такi, сыты i задаволены. Той мне па зубах i заехаў.

— Калi што, ты гатовы гэта пацвердзiць?

— Не, нiколi! Яны ж мне потым жыцця не дадуць, усё спачатку раскруцяць. А мне сцэна патрэбная, сцэна! I я атрымаю яе, няхай дзеля гэтага трэба будзе даць у тым райаддзеле мянтам бясплатны канцэрт. Абы яны больш нiколi да мяне не чаплялiся! Так што, Вiктар, прабач... На мяне не разлiчвай. У мяне будзе да цябе просьба. Ты, наколькi гэта магчыма, шчыра напiшы пра ўсё, што са мной здарылася. Спасылайся на ўсё, што я тут сказаў, не саромся, апрача падрабязнасцей, звязаных з мiлiцыяй. I я прашу цябе... Не, сам пазваню твайму рэдактару, каб побач з тваiм артыкулам ён надрукаваў маё прабачэнне. Каб людзi ведалi, што я не скончыўся, што мне яшчэ ёсць што iм сказаць. Зробiм гэта?

— Зробiм.

— Я спадзяюся на твой артыкул. Ты пiшаш добра, разумееш, чым жывуць музыканты. I ўсхлiпаў, слiны ў тваiх артыкулах практычна не бывае. Таму няхай многiя задумаюцца над тым, што здарылася са мной. Я ўпэўнены: большасць маiх калег альбо сап'ецца, альбо зробiцца рэстараннымi лабухамi самага паганага ўзроўню, альбо яны жмуроў пачнуць адпяваць. Навучы ты iх усiх на маiм вопыце, Вiктар!..

Я выключыў дыктафон, праводзiў Чужога з Гiланам, а потым развалiўся ў крэсле, думу думаючы. Артыкул можа атрымацца, больш таго — павiнен атрымацца. Ёсць пра што пiсаць. I я зраблю ўсё, каб яго ўбачылi чытачы. Спрацую з надзвычайнай адказнасцю за кожнае слова.

Але вось Чужы... Разумны ж хлопец, таленавiты музыкант! I такая каша ў галаве. З iншага боку, менавiта такiя людзi не могуць iснаваць без творчасцi. I дзеля ўласнай творчасцi гатовыя ахвяраваць усiм — сабой, сям'ёй, дабрабытам. Яны толькi дзякуючы сябрам i трымаюцца. I сябры даруюць iм розныя, нелагiчныя з пункту гледжання нармальных людзей учынкi, iх стыль жыцця, таму што калi чалавек выпраменьвае талент, яго заўважаюць заўсёды. Нават запозна, але — заўважаюць. I згараюць, дарэчы, такiя людзi не павольна, як сырая ануча, а як порах — iмгненна, але пры гэтым столькi святла даюць, што яно бачна яшчэ шмат часу. Пакуль жывыя сябры, пакуль жывая памяць...

I можна зразумець Чужога, i неабходна яго зразумець. Ён таксама згарыць, праз колькi часу — не ведаю. Ды ён так згарыць, што мне зайздросна будзе. А такiя, як Мiрон, будуць парахнець яшчэ шмат гадоў. I таму, нягледзячы нi на што, — я за Чужога, я — на ягоным баку! Не апраўдваю ягоны ўчынак, але лiчу яго своечасовым, неабходным, таму што дзякуючы яму Чужы, здаецца, можа яшчэ зрабiць нешта вельмi iстотнае. I гэты — зробiць. А ўжо потым — сапраўды, няхай усё гарам гарыць!

Я апрануўся больш-менш святочна, кiнуўшы брудны касцюм у ванну з вадой. Каля метро купiў кветкi, у магазiне — трохлiтровы слоiк мандарынавага соку i з усiм гэтым накiраваўся ў бальнiцу да Алены.

Мая пранырлiвасць i службовае пасведчанне дазволiлi прабрацца да Алены нават у палату. Яна слаба ўсмiхнулася мне i адразу ж прашаптала:

—Як там мая "Луiза"?

— З ёй усё добра, — адказаў я. — Пераначавала ў мiлiцыi. Думаю, як цябе выпiшуць, трэба будзе правесцi колькi не зусiм прыемных хвiлiн у ДАI, а пасля дапамагу прыладзiць яе на рамонт.

— Ага... — кволым галасочкам сказала яна. — Ён мне дапаможа...

Вось дык цуд пераўвасаблення! Алена ну нiчым не нагадвала ўчарашнюю ведзьму на шалёнай жалезнай мятле. А тут, у палаце... Дзiця горкае, адным словам!

— Не разумею, i нашто табе трэба было ладзiць на праспекце той паядынак? — не вытрымаў у канцы я.

— Так... Правярала, у каго нервы мацнейшыя, — зусiм абыякава адказала Алена. — Ты прыходзь да мяне часцей. Як зможаш часта, добра?

Тут мне, безумоўна, самае месца было б прызнацца ёй у каханнi, укленчыць перад ложкам, горача пацалаваць яе кволую руку. Але я падумаў: iншым разам. Кадр не падрыхтаваны, статысты не гатовыя, няма належнага ўнутранага асэнсавання вобраза. Таму я проста пацалаваў дзяўчо ў заклееную пластырам шчаку i пешшу накiраваўся дадому...

Вярнуўся я гадзiн у дзевяць вечара. На пляцоўцы перад дзвярыма ў маю кватэру сядзеў на крэсле сусед i задуменна курыў. Уласна кажучы, кватэра мая была на месцы. Адно толькi дзверы як ветрам знесла.

—Я, значыць, нейкi шум пачуў, — сказаў сусед. — Зiрнуў праз вочка — божа ж мой, нехта вашыя дзверы высадзiў. Пазванiў у мiлiцыю, але калi яна прыехала, тыя ўжо збеглі. Іх трох было, такія здаровыя бугаі, не дай божа!..

Зноў міліцыя! Тая, якая мяне сцеражэ. Праўда, не ведаю, які мне цяпер сэнс укладваць у гэтыя словы...

Так... Хто мяне наведаў — пытанняў не ўзнікае. А вось з якой мэтай? Вывучэння маіх жыллёвых умоў? Можа, іх існуючыя не задавальняюць і ім хочацца прапанаваць мне вілу на Лазурным узбярэжжы? А што... Я б тады да канца жыцця больш ні радка не напісаў бы, клянуся!

— Капітан Шэўчык, — назваўся галоўны міліцыянер. — Вы гаспадар кватэры?

— Я, вось мае дакументы, — сказаў я і агледзеў поле пабоішча. Анаболікі, як такіх называла Алена, папрацавалі сумленна. Без лішняй на тое патрэбы нічога не білі, не руйнавалі. Вось, скажам, дыктафон ім не спадабаўся — яны проста паставілі на яго вазу з крышталю. Такую масіўную, безгустоўную вазу, маю узнагароду на нейкім там творчым конкурсе. А ў выніку мой сябра-радыёаматар атрымае цяпер шыкоўны набор дэфіцытных запчастак. Тэлевізар ім не перашкаджаў — яны яго і не кранулі. Люстра таксама цэлая. Кнігі з паліц павыкідалі, але ж частку з іх нават на месца вярнулі. А вось з пласцінкамі так рабіць не трэба. Я нахіліўся да падлогі.

— Нічога не кранаць! — упярэдзіў мяне капітан. — Могуць быць адбіткі пальцаў.

Адбіткі яны спадзяюцца знайсці! Ды я магу паказаць, дзе гаспадары тых пальцаў кожны вечар таўкуцца, — выбірай з іх любога, хто найбольш спадабаецца!

Зноў-такi, бялiзну параскiдалi. Будзе нагода навесцi нарэшце парадак у шафе. Дзякуй! Фiранкi зрываць наогул не трэба было... Я прайшоў на кухню, зазiрнуўшы па дарозе ў ванны пакой. Малайцы, не паленавалiся, усе кiшэнi праверылi ў касцюме. Нешта ж вельмi хацелi адшукаць. Калi столькi старання, маглi б касцюм i памыць. А на кухнi быў поўны парадак — увесь посуд перабiты. Я на дыбачках наблiзiўся да ўмывальнiка i зазiрнуў у вядро для смецця. Не, усё было на месцы: копiя тэкстаў i арыгiнал, запiсаны на касеце. Задаволены, я вярнуўся ў пакой.

— Хто тут бываў у апошнiя днi? — спытаў мужчына ў цывiльным, якi натрос на стол нейкага парашку.

— Сёння быў мой сябра.

— Прозвiшча? Назавiце ягоны адрас, месца работы... — удакладнiў эксперт-крымiналiст, калi толькi я правiльна здагадаўся наконт ягонай прафесii.

— Беспрацоўны ён пакуль, адрасу не ведаю... Завуць яго...

А як завуць Чужога? Я ведаю? Усе ж заўсёды так i казалi: Чужы ды Чужы!

— Ведаю толькi прозвiшча, — адказаў я. — Чужы. Iнiцыялы А.М. Але ўпэўнены: ён да гэтага не мае дачынення.

— Добрыя ж у вас знаёмыя, — прыжмурыўся капiтан. — Вы ўпэўненыя, што гэта не ён ператрос вашую кватэру?

— Чакайце! — уставiў свае тры грошыкi маладзец у форме, якi трымаў на рэменi прыгожага сабаку. — Цi не той гэта прыдурак, якi на стадыёне паказаў усiм свой голы зад?

Божа, сабака, здаецца, быў куды разумнейшы за свайго гаспадара! Хоць бы таму, што глупствы не казаў. Але сiтуацыя сапраўды зрабiлася пiкантная. I я быў вымушаны запрасiць капiтана на кухню, перадаць некаторыя iнтымныя дэталi свайго ўiк-энда. Зразумела, i пра маёра Зубiлава, i пра схаваныя ў сметнiцы тэкст i касету не сказаў нiчога.

— Што ж яны, вы думаеце, шукалi? — спытаў капiтан, занатоўваючы сабе мянушку Шчур.

— Не ведаю! — шчыра схлусiў я.

Мы вярнулiся ў пакой. Эксперт ужо зашпiльваў свой чамаданчык i сустрэў нас вялiкiм адкрыццём.

— Свежых пальчыкаў аж тры вiды. Дарэчы, на вазе нiчога няма.

— Не думаю, каб яна сама скочыла на дыктафон, — глыбакадумна адзначыў я.

— Але, — згадзiўся эксперт. — Ды бралi яе, напэўна, у пальчатках. А дзверы, малады чалавек, трэба добра ўмацаваць, таму што мы можам сустрэцца з вамi зноў з той жа самай нагоды. Магу даць тэлефон добрага майстра.

— Няхай дзверы дзяржава мацуе, — адказаў я. — А калi яна гэтага не робiць, значыць, дбае, каб вы не засталiся без работы.

— Жартуе, — усмiхнуўся эксперт.

— Без гэтага нельга. — Я супакоiў яго i праводзіў да дзвярэй. Дакладней, да таго месца, дзе яны павiнны былi быць.

Цяжка было спадзявацца, што аператыўнiкi дапамогуць мне адрамантаваць дзверы. Мiлiцыя сапраўды пайшла з пачуццём да канца выкананага абавязку, а я застаўся каля ўвахода ў кватэру ў позе чалавека, якi мусiць неадкладна выканаць значную і складаную справу, але як да яе падступiцца — не ведае. Гэта значыць, я стаяў i чухаў патылiцу. Зверху па сходах спусцiлася бабуля Вера — сяброўка ўсяго дома. Убачыўшы кватэрны пагром, дзверы, што тырчма стаялi каля сцяны, а галоўнае — мой разгублены твар, яна войкнула i асцярожна, дэлiкатна нават спытала:

— Што, памёр нехта, а я не ведаю?

— Не, баба Вера, — адказаў я, — не памёр, а нарадзiўся. Заўтра, з панядзелка, я пачынаю новае жыццё. Вось вам крэсла, пасядзiце тут з паўгадзiны, пачытайце. А я хутка.

Я сунуў бабе Веры ў рукi першую з кнiжак, якая трапiлася мне на падлозе. Гэта быў том выбраных прац Маркса i Энгельса. А сам мiж тым пабег на суседнюю будоўлю, захапiўшы з сабой траяк грошай. Ён мне не спатрэбiўся, таму што вартаўнiк, даведаўшыся пра маю бяду, адразу ж прапанаваў свае паслугi. Ён хутка i весела адрамантаваў дзверы, навесiў iх на месца i ў адказ на маё "дзякуй" ветлiва растлумачыў, што ў начную змену "дзякуй" аплачваецца роўна ўтрая з гакам. Такiм чынам я папоўнiў уласны багаж ведаў iнфармацыяй пра тое, што ў маiм горадзе ноччу падзяка каштуе мiнiмум дзесяць рублёў. Бадай што, няшмат...

А баба Вера, седзячы ў крэсле, чытала не перапыняючыся.

— Баба Вера, — асцярожна сказаў я. — Дык ноч ужо.

— Ай-вой! — страпянулася яна. — Гэта ж я па соль пайшла ў першы пад'езд. Слухай, Вiця, дай ты мне гэтую кнiжку дачытаць. Тут жа столькi разумнага сказана. Во, глядзi! "Буржуазны шлюб з'яўляецца на самой справе агульнасцю жонак. Камунiстам можна было б зрабiць папрок хiба што ў тым, нiбыта яны жадаюць увесцi замест крывадушна-прыхаванай агульнасцi жонак афiцыйную, адкрытую. Але ж само сабою разумеецца, што адначасова са знiшчэннем цяперашнiх вытворчых адносiн знiкне i вынiкаючая з iх агульнасць жонак, гэта значыць афiцыйная i неафiцыйная прастытуцыя". А?! Во дзе вырашэнне праблемы гуляшчых дзевак, як лiчыш? Дасi пачытаць?

Я махнуў рукой i падзякаваў бабе Веры, аддаўшы ёй кнiгу назаўсёды. Потым зачынiў за сабой дзверы, зайшоў у пакой. Суботнiк па аднаўленню кватэры вырашыў адкласцi да лепшых часоў. Узяўшы ў рукi рэшткi таго, што некалi было дыктафонам, сказаў услых:

— How are you?

— Don't you worry about me, — адказаў мне мой знявечаны сябра. — I'm mortally wounded. Good night to you, buddy. ****

А можа, мне гэта зноў здалося...

Я лёг у ложак, паклаўшы побач з iм на падлогу сякерку для прыгатавання адбiўных катлет у спадзяваннi на тое, што займацца кулiнарыяй пасярод ночы мне ўсё ж не давядзецца... Паклаў жа так, на ўсялякi пажарны.

Вось цяпер вам лёгка будзе зразумець, чаму я не люблю пятнiцу. Але горш за ўсё тое, што панядзелак ужо настаў. А яго я не любiў таксама...

А палове адзiнаццатай я быў у рэдакцыi. Свежанькi, як агурок, хоць я, як той нiтратамi, быў перанасычаны непераваранай да канца iнфармацыяй. Ды найперш за ўсё я забег у "маладзёжку". Не зрабiць гэтага я проста не мог.

— Здароў, Сярожык! — з парога сказаў я, звяртаючыся, канешне, да майстра пяра, а не да ягонай хеўры, што, як звычайна, уладкавалася ў пакоі дзе толькі можна было.

— О, Віцёк! — прыўзняўся з-за стала Баршчэвіч. — Вельмі рады. Што чуваць у свеце?

— У мяне да цябе, Сярожык, маецца пара пытанняў.

— Заўсёды рады дапамагчы сябру, — усміхаючыся, адказаў Баршчэвіч. — Слухаю цябе.

Тут можна было абысціся і без запісу на стужку.

ІНТЭРВ’Ю ШОСТАЕ

ЗРЭШТЫ, ВЕЛЬМІ КАРОТКАЕ І НА ЎЛАСНА ІНТЭРВ’Ю МАЛА ПАДОБНАЕ

— Сярожык, будзь ласкавы, адкажы, колькі каштуе тытунь для тваёй славутай люлькі?

— Віця, якія праблемы?! Калі табе трэба — разлічвай на мяне!

— Сярожык, а колькі табе каштуюць білеты ў філармонію на “Віртуозаў Масквы”?

— М-м... Што ты маеш на ўвазе?

— Колькі, прызнайся, табе будзе каштаваць адпачынак на поўдні па лініі Мірона-Шчура?

— Ты што, Віктар?.. Ты...

— Стоп! Сярожык, адкажы, колькі каштуе тваё прафесійнае сумленне?

Тут Баршчэвіч нічога наогул не адказаў. Ды мне і не патрэбны быў ягоны адказ. Мне важна было выказаць усё, што я пра яго думаю.

— Ну, і дзе твой матэрыял? — замест прывітання спытаў мяне ў рэдакцыі Іван Хведаравіч, трымаючы ў роце дзяжурную запалку.

— З адказнасцю за кожнае сказанае слова? — удакладніў я.

— Але ж! — насцярожыўся шэф. — Пакажы!

— У казы! — не вельмі дасціпна адпарыраваў я, але прычын для гумару ў мяне было, згадзіцеся, няшмат. — Сам усё растлумачу на “лятучцы”. Усім!

І з гэтымі гордымі словамі я накіраваўся ў бок кабінета галоўнага.

Менавіта ў прыёмнай я і пабачыў таго, каго вельмі спадзяваўся сустрэць асабіста. Маёр Зубілаў выйшаў з кабінета галоўнага і носам у нос сутыкнуўся са мной. Я стаў ва фрунт і прыклаў руку да скроні.

— Вітаю вас, таварыш маёр, у сценах двойчы ардэнаноснай газеты!

— Да пустой галавы руку не прыкладаюць, — з прыкметнай адсутнасцю аптымізму ў голасе адказаў Зубілаў.

— Дык гэта калі сапраўды галава пустая, — удакладніў я. — А наконт маёй вы трошкі памыляецеся. Думаю, не ў апошні раз.

Маёр мне нічога не адказаў. І я яго выдатна разумею. У такой сітуацыі і я б моўчкі язык праглынуў. Але ўся розніца паміж мной і маёрам у тым, што ў падобную сітуацыю я трапляць не планаваў. Прынамсі, у бліжэйшы час.

Галоўны сустрэў мяне з такімі ўрачыстасцямі, нібыта трэці ордэн павінны былі ўручыць не газеце, а асабіста мне.

— Чуў, чуў пра твае прыгоды, — сказаў ён, паціскаючы мне руку. — А што ты маеш сказаць наконт артыкула?

— Пра ўсё раскажу на “лятучцы”, — паўтарыў я, сеўшы за доўгі стол, за якім адбываліся нашыя бясконцыя планаванні. Гэта быў першы і ці не апошні ў маім жыцці выпадак, калі на “лятучку” я з’явіўся своечасова.

Якая ўсё ж пакута — зноў пераказваць тое, што адбылося ў дні, гарантаваныя мне дзяржавай для адпачынку! Я тэзісна паведаміў шаноўнай “лятучцы” пра падзеі і выказаў меркаванне наконт таго, як павінен выглядаць артыкул. Маё выступленне, прызнацца, зрабіла належны эфект, асабліва калі галоўны памахаў у паветры паперай з прабачэннем, падпісаным маёрам Зубілавым.

Справа ў тым, што журналісты ў вольны ад працы час даволі часта кантактавалі з міліцыяй. Асабліва ў тыя дні, калі атрымлівалі ганарары. Наша партыйная газета — не выключэнне: галоўнаму час ад часу даводзілася “адмазваць” уласных затрыманых міліцыяй супрацоўнікаў, звяртаючыся аж да вышэйшых чыноў. Але каб ягоны журналіст быў затрыманы не па п’янцы, а ў час выканання службовых абавязкаў ды яшчэ з пісьмовым прабачэннем з боку міліцыі, — такога ў рэдакцыі не мог згадаць, бадай, ніхто. Такім чынам, мой рэдакцыйны аўтарытэт узняўся да нябачных вышыняў. Я мог ужо нават нічога наогул не пісаць...

Пакрыху супакоіўшыся, “лятучка” абмеркавала самыя розныя пытанні і планы публікацый на бягучы тыдзень. Але мяне насцярожыла вось што: звычайна шэф даволі жорстка вызначаў тэрміны здачы найбольш “гарачых” матэрыялаў. Мне ж ён не сказаў ні слова. Само сабой, ён затрымаў мяне, адпусціўшы ўсіх на абед.

— Вось што, Віктар, — сказаў ён. — Мяне вельмі радуюць твая энергія, гарэнне, уласцівае маладым.

Стары дэмагог! Такі ўступ — я ведаю! — не абяцаў нічога добрага.

— Але ва ўсім тым, пра што ты расказаў, — працягваў галоўны, — ёсць адзін надзвычай істотны нюанс.

Дрэнь справы! Калі ў ход пайшлі нюансы — значыць, работа мая, відаць, пайдзе кату пад хвост.

— Я ўхваляю тваю пазіцыю і нават шмат у чым з табой згодны, — спяваў салаўём галоўны. — Але такі матэрыял, якім ты яго задумаў, гонару нашай газеце не зробіць. Проста ён прагучыць як выклік грамадскім настроям. У мяне тут стос лістоў ад тых, хто быў на тым канцэрце. Згадзіся, што чакае нашае музычнае мастацтва, калі кожны, хто захоча, пачне на людзях агаляцца? Да чаго мы можам прыйсці?

— Прабачце, але і я таксама агаляюся ў кожным радку, які пішу, — адказаў я.

— Дрэнна, што ты не хочаш мяне зразумець, — лагодна сказаў галоўны. — Мне проста не хочацца, каб твае намаганні аказаліся халастым стрэлам. І адначасова не хачу, каб мы заставаліся на тых пазіцыях, якія ў дачыненні да гэтага канцэрта занялі іншыя рэдакцыі. У нас павінна быць уласная пазіцыя.

— Вы хоць ліст Чужога з ягонымі тлумачэннямі надрукуеце? — спытаў я.

— Безумоўна! А што да твайго артыкула, дык сам разумееш: давядзецца над iм шмат папрацаваць, каб усё было дакладна, каб усе акцэнты былi на належных месцах. Мы павiнны...

— ... адказваць за кожнае слова, — перапынiў я галоўнага.

— Малайчына! Нельга забывацца на тое, што нашая газета — гэта партыйны орган. Таму кожны артыкул у ёй — увасабленне пазiцыi не толькi нашай рэдакцыi, але i iдэалагiчных прынцыпаў дзяржавы!

— Але не менш i пазiцыi аўтара! — у адчаi крыкнуў я.

— I аўтара таксама, — супакоiў мяне галоўны. — Вось чаму я i папярэджваю, што над тваiм артыкулам, пазiцыю якога я ў цэлым прымаю, мы будзем працаваць разам. Усё, iдзi абедай.

Дзякуй за бацькоўскую ласку.

Але каб вы ведалi, як я не люблю працаваць для рэдакцыйнага кошыка!

А!.. Адным словам — панядзелак. Тут я маўчу. А вось заўтра трэба будзе ўшчыльную заняцца Шчуром. Згадзiцеся, без знаёмства з iм мой артыкул будзе выглядаць недастаткова поўным...

Ды, уласна кажучы, калi панядзелак — цяжкi дзень, дык, значыць, далей павiнна быць лягчэй. Нашто ж тады чакаць аўторка?!

1989 г.

* Мне здаецца, што свецiць сонца...

** Добры вечар, сэр! Цi не праўда, выдатнае надвор'е? — Так! Ды мне здаецца, што вы плывеце па рацэ, поўнай дзярма.

*** Маёр Зубiлаў тут.

**** - Як ты сябе пачуваеш?

- Не хвалюйся за мяне. Я смяротна паранены. Добрай табе ночы, даражэнькi...