Саксафон Чынгісхана
Падбярэзскі Зміцер
Кнігаўка ніколі не плача
Людка Зязюля — самая звычайная кабецiна: не маладая ўжо, але i не старая. Карацей, трыццаць два гады. Для жанчыны, вядома, узрост, ды гэта яшчэ як паглядзець. Можна нават i пра замужжа памарыць, ды Людцы не хочацца. Досыць ужо, налiзалася: у дваццаць дзевяць адной застацца — не дужа прыемна. Добра яшчэ, што Юзiк пакiнуў яе ў абстаўленай двухпакаёўцы амаль у цэнтры горада. На дзяцей у яго моцы не хапiла, хоць i валiў ён Людку то на канапу, а то i проста на падлогу, на пульхны дыван часта, драпежна i карыстаўся ёю груба, як нейкай абрыдлай рэччу. Адно што казаў звычайна пасля: "Ладна трубы прачысцiў". I адразу ж засынаў.
Людка звычайна маўчала, нават у тыя iмгненнi, калi Юзiк, стогнучы, курчыўся зверху ў апошнiх сутаргах. Не брала яе мужчынская сiла, не хвалявала да крыку. Мо таму i не пакiнуў па сабе Юзiк нi дачкi, нi сына, бо калi ад кахання няма ўзаемнай радасцi — адкуль што iншае возьмецца? А тым больш сама Людка брала ўнутр розную хiмiю, ад чаго часта крывавiла i пакутавала на болi ў жываце. Толькi прыкмячала сабе: ходзiць Юзiк лiтаральна па лязу брытвы, таўчэцца скрозь з нейкiмi прайдзiсветамi. Можна, канешне, сёе-тое i прыхапiць з работы дадому, ды не столькi ж!.. Дачакаўся. Што яны там дзе кралi, што потым прадавалi, як на судзе высветлiлася, за немалыя грошы, — Людка ў галаву не брала. Хопiць таго, што засталася адна ў гэтым вялiкiм i па-ранейшаму чужым горадзе, дзе пражыла больш за дзесяць гадоў, ды глебы пад нагамi так i не адчула: вёску пакiнула, а горад прымаць яе не спяшаўся.
А што Юзiк? Спачатку зрэдку пiсаў крывымi лiтарамi, потым i пiсаць перастаў. Мiнула з паўгода, як прыйшоў казённы лiст, якi тлумачыў, што Юзiк уцёк з зоны — i з канцамi. Толькi, як яна зразумела з лiста, з тае зоны можна было выйсцi цi то па шляху праз балоты, дзе на кожным кроку вартавыя, цi то на верталёце. Ды адкуль жа ў Юзiка там верталёт? Мусiць, пасунуўся праз багну, i праглынула яна Юзiка, бы мошку, не пакрывiлася...
Так i зажыла сабе Людка: завод — кватэра, дзе, акрамя тэлевiзара, не была нiякiх iнтарэсаў. Зрэдку да сяброўкi завiтае. Яны смачна елi i шмат пiлi таннае вiно, а то i проста самагонку гарадскога рэцэпту, ад якой ногi адразу ж рабiлiся чужыя. Потым адыходзiла днi з два. Мужчын да сябе не пускала, а калi што i здаралася (баба ўсё ж не хворая якая!), дык хiба толькi на кватэры ў сяброўкi, дзе на такiя рэчы глядзелi проста: трэба — ну i няхай сабе! Не буракi ж палоць...
Неяк пад вечар, калi Людка, вярнуўшыся з першай змены, гатавала сабе няхiтрую ежу, у дзверы пазванiлi.
— Можна? — спытаў незнаёмы мужчына з худзенькай папачкай у руцэ.
Знешнi выгляд мужчыны напачатку не выклiкаў у Людкi нiякiх эмоцый.
Быў ён высокi, з кароткiмi акуратна пастрыжанымi валасамi, паголены, з правiльнымi рысамi твару. Добры цёмны касцюм, гальштук, на правай руцэ — тоненькi пярсцёнак. Вось толькi вочы глядзелi на Людку так, нiбыта iмкнулiся запомнiць яе назаўсёды.
— Можна, Людмiла Мiканораўна? — зноў спытаў мужчына, не кранаючыся з месца.
Людка вельмi не любiла такiх гладкiх, быццам бы адпрасаваных, мужчын. Хоць бы што ў iм было, хоць бы бародаўка на твары цi нейкiя вусiкi — было б за што воку зачапiцца. Але ж быў ён нiякi: мiне на вулiцы — не азiрнешся.
— А ты хто? — спытала Людка, адчуўшы нейкае хваляванне.
— Можа, я найперш зайду? — паўтарыў мужчына, халодна ўсмiхаючыся.
— Заходзьце, калi не злодзей, — адказала Людка, адступiўшы колькi крокаў.
— Ну якi ж я злодзей? — вымавiў мужчына, прычынiўшы дзверы i спрытна разгарнуў перад вачыма Людкi маленькую чырвоную кнiжачку. — Вы ж бачыце, што нiякi я не злодзей...
У Людкi перахапiла дыханне, i яна мiжволi прысела на табурэт. Мужчына ўзвышаўся над ёй i ўважлiва ўглядаўся ў вочы.
— Вы наконт Юзiка? — прамармытала Людка. — Дык калi так, у мяне нiчога... толькi вось недзе лiст з лагера... Пiшуць, што Юзiк прапаў...
— Пра лiст мы ведаем. I пра Юзiка вашага яшчэ пагаворым, — адказаў мужчына. — Дзе нам будзе больш зручна?
Людка прыадчынiла на кухнi фортку, змахнула са стала хлебныя крошкi, зашпiлiла на кашулi верхнi гузiк. Мужчына сеў за стол i акуратна паклаў на стол папачку.
— Завiце мяне Сяргей Сяргеевiч, — прапанаваў ён.
Людка кiўнула.
— Есцi хочаце? — спытала яна раптам.
— Дзякуй, — адказаў Сяргей Сяргеевiч, пстрыкнуў замочкам папкi i дастаў з яе бялюткiя аркушы паперы, востры аловак. — Значыць, што здарылася з вашым мужам, не ведаеце?
Людка пацiснула плячыма.
— Ведаю толькi тое, што мне пiсалi. Маўляў, уцёк. А куды там уцякаць, калi наўкол дрыгва?
— Давайце мы з вамi дамовiмся наступным чынам: калi раптам вы што-небудзь пра яго даведаецеся, адразу ж пазванiце нам. Запiшыце тэлефон.
Людка ўзяла аловак, востры, як джала, старанна вывела на паперы шэсць лiчбаў.
— Сяргей Сяргеевiч, — нагадаў мужчына.
— А прозвiшча? — спытала Людка, нацiснула на аловак так, што дзюбка, зламаўшыся, гучна стрэлiла.
— Проста Сяргей Сяргеевiч, — паўтарыў мужчына, i Людка запнулася.
— Вельмi пажадана, каб гэты нумар нiкому на вочы не трапляўся, — працягваў Сяргей Сяргеевiч. — Нiкому!
Людка склала паперку ўдвая i паклала ў кiшэнь.
— У мяне да вас, Людмiла Мiканораўна, яшчэ адна размова.
— Можа, хоць чаю?
— Дзякуй... — адказаў госць. — Я ведаю, што жывяце вы даволi адасоблена, госцi ў вас рэдкiя, мужчыны не заходзяць, а сама вы з людзей небалбатлiвых...
— Ну, так... — сумелася Людка.
— А зарплата ў вас такая, што колькi рублёў штомесяц вам яўна не пашкодзяць. — Сяргей Сяргеевiч зноў пазiраў ёй у вочы цвёрда, не мiргаючы. — Вось чаму да вас ёсць прапанова. Час ад часу нам трэба будзе выкарыстаць адзiн з пакояў вашай кватэры. Той, дзе спальня. Будзем старацца рабiць гэта тады, калi вы будзеце на працы. Калi ж узнiкне аператыўная патрэба, будзем прасiць вас прагуляцца. Сяброўку наведаць, у кiно схадзiць. Зразумела, гэтыя часовыя нязручнасцi мы добра кампенсуем.
— А тут не сцiбраць чаго, калi я пайду? — насцярожылася Людка. — У мяне ж тут крышталь, дываны новыя...
— Не хвалюйцеся, — усмiхнуўся Сяргей Сяргеевiч. — Усе гэтыя людзi будуць прыходзiць ад нас. Адно запомнiце: кожны з iх, калi з'явiцца без мяне, павiнен сказаць: "Сяргей Сяргеевiч шле вам гарачае прывiтанне". Запомнiлi?
— Сяргей Сяргеевiч шле вам гарачае прывiтанне, — аўтаматычна паўтарыла Людка.
— Пачуўшы гэтыя словы, вы будзеце выконваць усё, што яны папросяць. Трэба — пойдзеце з дому, трэба — яечню падсмажыце, вопратку памыеце, ванну зробiце.
—Яшчэ чаго, чужое мыць! — ускiнулася Людка. – Я што, у слугi запiсалася? Няма мне чаго рабiць?!
— На вашым месцы, Людмiла Мiканораўна, я б выбiраў словы больш абачлiва. Не вам зараз нешта нам раiць, нешта пярэчыць. Можа, нагадаць вам пра маленькiя чорненькiя дэталькi, якiя вы час ад часу прыносiце з завода дадому? Можа, сказаць, да каго яны далей iдуць, гэтыя, як iх... трыёды, так?
— Ой, не, не! — крыкнула Людка i схапiла Сяргея Сяргеевiча за руку. — Не буду я больш, нiколi не буду! Зразумейце, плоцяць усё ж няшмат, а тут адзiн мужык як прыклеiўся: прынясi, маўляў, добрыя грошы абяцаў... Не буду больш, усё, апошнi раз!
— Дык вось: калi вам скажуць, вы i шкарпэткi, i насоўкi памыеце, — лагодна, як нi ў чым не бывала, казаў далей Сяргей Сяргеевiч. — I людзей каб вы сустракалi ветлiва, без лiшнiх пытанняў, як iх клiчуць i на якi час яны прыйшлi. Зразумела?
— Толькi ж i вы нiкому з нашых не кажыце пра дэталi. — Людка зноў пацягнулася рукой да локця Сяргея Сяргеевiча, але той адсунуўся.
— Цяпер вазьмiце ручку i пiшыце, — загадаў ён.
Людка прысунула да сябе чысты аркуш паперы i знерухомела ў чаканнi.
— Я, Зязюля Людмiла Мiканораўна, 1957 года нараджэння...
"Усё ведае! — жахнулася Людка, сцiснуўшы ручку. — Трэба рабiць, як яны кажуць, а то..."
— Добраахвотна выказваю жаданне дапамагаць кампетэнтным органам у ажыццяўленнi неабходных мерапрыемстваў. Абяцаю захоўваць cакрэтнасць...
— Што захоўваць? — перапытала Людка.
— Пiшыце так: абяцаю захоўваць усё ў тайне i беззаганна выконваць усе даручэннi. Для сувязi з прызначанымi супрацоўнiкамi органаў буду ўжываць мянушку...
— Мянушку... — дапiсала Людка i зiрнула на Сяргея Сяргеевiча. — А якую мянушку?
— Якая падабаецца, — усмiхнуўся Сяргей Сяргеевiч.
— Не ведаю, — разгубiлася Людка.
— Як вас клiкалi ў школе? Зюзя, калi не памыляюся?
Людка пачырванела.
— Але гэта дрэнны псеўданiм, — сказаў Сяргей Сяргеевiч. — А што, калi Кнiгаўка? Вам як, падабаецца?
— Кнiгаўка! — рагатнула Людка. — Была Зязюля, а цяперака — Кнiгаўка. Нiшто сабе!
— Так i напiшыце. I дату пастаўце... Подпiс... Вось так!
Сяргей Сяргеевiч узяў аркуш i акуратна схаваў яго ў папачку.
— Значыць, Людмiла Мiканораўна, мы з вамi дамовiлiся. Запомнiце: "Сяргей Сяргеевiч шле вам гарачае прывiтанне".
— А ключы?.. Як жа вы сюды...
— У нас усё ёсць, — адказаў мужчына.
— Ага, ага! — кiвала Людка, аж пакуль за нечаканым госцем не зачынiлiся дзверы.
У той вечар яна i пачала чакаць гасцей. Ды нiхто чамусьцi не з'явiўся, нiхто не спяшаўся перадаць ёй ад Сяргея Сяргеевiча гарачае прывiтанне. Нiхто не прыйшоў нi заўтра, нi нават праз колькi дзён. Людка крыху агойталася i часам нават пачынала забываць, што неяк да яе прыходзiў акуратны чалавек. Аднойчы яна сыпанула-такi за падкладку сумачкi жменю чорных дэталяў i пайшла праз прахадную ў нейкiм азарце: спыняць цi не? Будуць шукаць цi нiхто не зверне ўвагi?
Абышлося. Нiхто не спынiў, нiхто ў сумачцы не корпаўся. Гэта ўпэўнiла Людку ў думцы, што тут, на варце, цяпер таксама ведаюць: яна — чалавек няпросты, чапаць яе абы-каму нельга.
I Людка канчаткова акрыяла, зноў пачала заходзiць да сябровак, пiла вiно, "самагнёт", аднойчы закурыла i засталася ў сяброўкi начаваць. Мiж iншым, не адна...
Аднаго дня, пад восень, рана нехта пазванiў у дзверы. Пасля другой змены Людка спала дрэнна i таму злосна кiнула позiрк на гадзiннiк: убiлася ж некаму прыпёрцiся а палове восьмай ранiцы! Накiнула халат, нячэсаная, прыадчынiла дзверы.
На лесвiчнай пляцоўцы стаяла маладая, высокага росту жанчына ў джынсавай пары, з сумкай цераз плячо. Аберуч яна закiнула назад доўгiя светлыя валасы i весела сказала:
— Прывiтанне!
— Здарова! — буркнула Людка. — Чаго табе?
— Сяргей Сяргеевiч шле табе гарачае прывiтанне, — усмiхнулася жанчына.
— Што-што? — як не пачула Людка.
— Сяргей Сяргеевiч шле табе прывiтанне, таму канчай прыдурвацца, — сказала жанчына i, адцяснiўшы Людку, прайшла ў калiдор, як у свой.
Людку раптам працяла холадам. Яе закалацiла, голас зрабiўся тонкi, чужы.
— Як ён пажывае? — спытала яна нечакана для сябе самой.
— Табе што, не казалi хiба трымаць язык за зубамi, мiлая?
Людка моўчкi праглынула сказанае.
Жанчына прайшла на кухню, паставiла ў халадзiльнiк каньяк i шампанскае, паклала на стол бананы, памiдоры, бляшанку шыкоўнай вяндлiны. Людка як нямая сноўдалася за ёю на ўласнай кватэры. Жанчына па-гаспадарску агледзела спальны пакой, пагойдалася на ложку, загадала даць свежую бялiзну, сунула нос у ванную, у пакоi дастала з шыфаньера два доўгiя, з тонкага шкла фужэры. Зiрнуўшы праз iх на святло, скрывiлася.
— Так, — нарэшце сказала яна. — Не фантан, канешне, але што зробiш... Вось табе бiлеты ў кiно на два сеансы запар. Сюды можна будзе вярнуцца гадзiн праз шэсць, ды перад гэтым абавязкова пазванiць. Я ўсё сама прыбяру. А цяпер апранацца, ключы ўзяць з сабой. Прывiтанне!
I Людка, апрануўшыся, пайшла вон з уласнае хаты...
Нельга казаць, каб гэтыя дзiўнаватыя людзi прыходзiлi часта. Але калi-нікалi, вярнуўшыся з працы, Людка адзначала, што ў час яе адсутнасцi ў кватэры былi чужыя: сям-там яна знаходзiла шэрыя плямачкi цыгарэтнага попелу, сляды ад падэшваў. Аднойчы, прыбiраючы кватэру, дастала з-пад ложка выкарыстаны прэзерватыў. Людка асцярожна ўзяла яго двума пальцамi i выкiнула ў смецце.
Яна перастала здзiўляцца, калi да яе прыходзiлi людзi "з гарачым прывiтаннем", апраналася i выходзiла з дому. Ды ёй карцела пабачыць: хто ж прыходзiць з Сяргеем Сяргеевiчам? Аднойчы яна асмелiлася i ў кiно не пайшла, зашылася ў кусты гадзiны на дзве, але нарэшце ўгледзела, што за людзi часам бываюць у яе жытле i каго Сяргей Сяргеевiч паказваць ёй не жадае. З пад'езда выйшаў чалавек, i Людка цiха войкнула. Гэта быў вядомы артыст, якi часта выступаў па тэлевiзары. Што ён наведаў менавiта яе кватэру, можна было не сумнявацца, таму што праз нейкiя пяць хвiлiн з пад'езда, агледзеўшыся па баках, выйшаў сам Сяргей Сяргеевiч.
Ён i сам часам прыходзiў, але адзiн, — заўсёды маўклiвы, адпрасаваны, з нязменнай папачкай у руцэ. Сядаў на кухнi i чакаў. Людка разумела: трэба апранацца i iсцi. Неяк яна асмелiлася i сказала, што, калi трэба, няхай людзi ходзяць, але ж прыбiраць за iмi ёй усё ж не з рукi. Сяргей Сяргеевiч моўчкi кiўнуў:
— Я пра ўсё памятаю. Абяцаю: мы кампенсуем вашыя выдаткi, вы не будзеце шкадаваць.
Пэўнага дня да яе завiтаў сталых гадоў мужчына: скамечаны пiнжак, зашмальцаваная кашуля, стаптаныя чаравiкi. Крысом пiнжака ён працёр пабiтыя акуляры, перадаў "гарачае прывiтанне" ад Сяргея Сяргеевiча i сказаў, што пражыве ў Людкi днi з тры.
Ад мужчыны несла потам i таннымi цыгарэтамi. Ён прамармытаў: "Усё гэта, канешне, паскудства, ды падзецца няма куды" i ўручыў Людцы сторублёўку.
— Гарэлкi купiш штук з тры... чатыры! — заказаў ён. — Кавун вялiкi. Гуркоў маласольных. Ды мяса, але на рынку. Добрага мяса i шмат. Есцi буду. Рэшту пакiнь сабе.
Людка зрабiла ўсё: пасмажыла свiнiны, прыгатавала салату, вытрымала ў халоднай вадзе кавун. Вячэралi яны моўчкi. Мужчына, апрануўшы пацёртыя спартыўныя нагавiцы, глядзеў па тэлевiзары футбол, ды гульня, здаецца, яго зусiм не хвалявала. Раз-пораз ён куляў у рот кiлiшак гарэлкi, з асалодай хрумсцеў агурком. Людка таксама выпiла крышку, а потым яны елi кавун, ад якога аж зводзiла зубы. Мужчына сплёўваў у далонь семкi, выцiраў аб канапу мокрыя рукi, гучна iкаў.
Пасля ён падсеў да Людкi, упэўнена паклаў руку на яе плячо i прыцiснуў да сябе, пацягнуўся п'яным ротам да яе твару. Людка спрабавала адбiцца, ды мужчына нечакана аказаўся моцны, учэпiсты.
— Сяргей Сяргеевiч казаў, што ты не будзеш круцiць задам, — прашамкаў мужчына i ўпiўся ў яе вусны. Пад такiм напорам Людка не здолела супрацiўляцца i неўзабаве ляжала, знясiленая, побач з мужчынам, пакуль ён цяжка аддыхваўся, не стрымлiваючы ў сабе iкаўку.
Потым Людка паднялася, паправiла вопратку i пасунулася на кухню. Налiла сабе паўшклянкi гарэлкi i маленькiмi глыточкамi выпiла ўсё. Яна не плакала, адно баялася, каб не званiтаваць, i малiла Бога, каб хутчэй закруцiлася ў галаве, каб забылася ўсё тое, што з ёй здарылася.
Мужчына, як i казаў, з'ехаў праз тры днi, пакiнуўшы дзiравыя, смярдзючыя шкарпэткi. За ўвесь час ён не сказаў Людцы мо i дзесяцi слоў. Нават тады, калi цягнуў Людку да канапы, ён адно толькi соп i рабiў усё як хлопчык: мiтуслiва i амаль адразу. Людку нават не хвалявала тое, што ёй у гэтыя днi нельга было быць з мужчынамi. Ды хiба такому нешта растлумачыш? Мужчына ляжаў, цяжка дыхаючы, i ў нейкiм паўзабыццi цiскаў яе вялiкiя грудзi.
Пасля яго ў кватэру доўгi час нiхто не прыходзiў. I толькi ў канцы лiстапада познiм вечарам кораценька, асцярожна прапеў званок. Людка заспяшалася да дзвярэй.
— Гэта ты?! — войкнула яна, мiжволi адвалiўшыся да сцяны.
— Не дрыгайся, — адказаў Юзiк. — Ёсць хто ў хаце?
— Адкуль тут? — прашаптала Людка.
Юзiк праслiзнуў у калiдор. Выглядаў ён нават няблага i, на першы пагляд, нагадваў гараджанiна, якi вяртаўся з дачы. Адно ў iм выдавала чалавека пэўнай катэгорыi: позiрк, як у звера, якi з апаскай заходзiць у наладжаную для яго пастку.
— Мне толькi пераначаваць, — папярэдзiў Юзiк.
Ён паклаў Людцы на плячо сколатыя мудрагелiстымi малюнкамi рукi.
— Ну, i колькi мужыкоў тут без мяне пасвiлася?
Людка сцялася. Ведае? Здагадваецца? Цi проста пытае?
— Жывы, — сказала яна. — А гэтыя мне напiсалi, што ўсё...
— А во ім! — Юзік сагнуў руку ў локці. — Трасцы! Няхай цяперака тутака мяне пашукаюць, паскуды!
— Але, — згадзілася Людка. Думкі ў яе галаве круціліся, як пчолы ў вуллі.
— Зрабі ванну. А пасля паесці добра. З сабой дасі ў дарогу ўсё, што маеш, — сала, кансервы... Грошы... Грошы ў мяне ёсць. Шмат грошай, нарэшце... А раніцай я знікну. Мяне не шукай. І ніякаму сабаку каб ні слова. Удушу!
Пакуль Юзік раскашаваў у вадзе, Людка паставіла на газ бульбу, нарэзала шынкі, а потым нерашуча пайшла да кніжнай паліцы. Там яна знайшла адной ёй вядомую кнігу, разгарнула яе і з аркушыкам бялюткай, складзенай удвая паперы, прысела на канапу.
Людка прыгадала халодныя вочы Сяргея Сяргеевiча, уласную распiску з абяцаннем дапамагаць iм ва ўсiм. А калi Сяргей Сяргеевiч дазнаецца, што Юзiк быў тут?.. А як ён даведаецца? Ды вось так, як гэта ён рабiў i раней. I можна было не сумнявацца, што Сяргей Сяргеевiч адразу прыгадае, што яны выносiла з завода. Тады — кранты! Можа, Юзiка знарок падсунулi ёй, каб яшчэ раз выпрабаваць? А што Юзiк? Ён як прыехаў, так i з'ехаў, як нi паглядзець, ён усё адно ўжо загiнуў, бо ад Сяргея Сяргеевiча нiдзе не схавацца. З зоны, як ёй напiсалi, так проста не выкараскацца...
Людка падсунула да сябе тэлефон.
— Вас слухаюць, — пачула яна прыемны мужчынскi голас.
— Сяргей Сяргеевiч шле вам гарачае прывiтанне, — прашаптала Людка ў трубку.
— Дзякуй. А хто такi Сяргей Сяргеевiч? — спытаў голас.
— Ну, хто... — разгубiлася Людка. — Сяргей Сяргеевiч! Ён жа ў вас працуе...
— А-а! — узрадаваўся голас. — Дык то Сяргей Сяргеевiч! А яго цяпер няма. Званiце заўтра зранку.
— Позна будзе, — сказала Людка.
— Што-небудзь тэрмiновае? — голас на другiм канцы дроту адразу змянiўся. — Алё! Вас не чуваць!
Людка глыбока ўздыхнула i прыслухалася да шуму вады ў ваннай.
— Перадайце, калi ласка, Сяргею Сяргеевiчу, што званiла Кнiгаўка.
— Прыгожае прозвiшча, — адгукнуўся голас.
— Кнiгаўка, запомнiлi? Скажыце, што прыехаў Юзiк. Будзе начаваць у мяне. Скажыце Сяргею Сяргеевiчу, што я працую ў першую змену. Гэта зразумела?
— Але ж! Перадам усё! — запэўнiў голас.
— Адно прашу: каб Сяргей Сяргеевiч прыйшоў, калi мяне не будзе, — папрасiла Людка.
— Ён зразумее, пра што вы?
— Не дурань хiба! — адрэзала Людка i кiнула трубку.
А палове сёмай ранiцы, апрануўшыся, яна яшчэ раз зiрнула на Юзiка. Ён моцна спаў, паклаўшы на коўдру свае моцныя, валасатыя рукi, сцiснутыя ў кулаках. На прадплеччы свайго былога мужа Людка ўбачыла вялiкi, прыгожы малюнак сiняга колеру: птушка, якая ляцiць прэч ад акенца, забранага ў краты...
Вярнуўшыся з завода, Людка напаткала на кухнi Сяргея Сяргеевiча. Ён прыўзняўся з табурэта, але нiчога не сказаў. Людка зiрнула яму ў вочы, ды не ўбачыла ў iх нiчога. Сяргей Сяргеевiч кiўнуў.
— Усё добра. Яго шукала мноства людзей, i вы нам вельмi дапамаглi.
— Ён муж мне быў, — адказала Людка.
— Ён, Людмiла Мiканораўна, чужы ўсiм нам чалавек, — адрэзаў Сяргей Сяргеевiч. — I вы не маглi зрабiць iнакш.
— Каб ты ведаў, як я цябе ненавiджу! — крыкнула Людка.
— Магчыма, — халодна адказаў Сяргей Сяргеевiч. — I ў той жа час вы дапамагаеце нам.
Людка прысела за стол. Сяргей Сяргеевiч адчынiў папачку i паклаў перад ёй канверт, пасля чаго скiраваўся да дзвярэй.
— Гэтыя грошы вы зарабiлi сумленна... Але памятайце: калi што, вы абавязаны нам пазванiць, — сказаў ён. — Вось так... Добрага вам здароўя!
Людка безуважна разгарнула канверт. Там ляжалi грошы. Грошай было шмат, паперкi — адна ў адну, зялёнага колеру з профiлем правадыра працоўных.
У нейкiм зацьменнi Людка перабрала ўвесь пачак. Паперкi былi спрэс новыя, хрумсткiя i гладкiя, яшчэ не запэцканыя бруднымi рукамi. Адна, праўда, трапiлася старая, у плямах. Гэтую Людка адклала ўбок, а астатнiя схавала ў канверт.
У лiстападзе ў горадзе цямнее рана. Людка не запальвала святла, сядзела ў кухнi, слухала па радыё канцэрт па заяўках.
Канцэрт ёй не спадабаўся.
1990 г.